Hic juvenem agresti sublimem stramine ponunt:
Qualem virgineo demessum pollice florem,
Seu mollis violæ, seu languentis hyacinthi;

Cui neque fulgor adhuc, nec dum sua forma recessit;

70

Non jam mater alit tellus, viresque ministrat.

Tunc geminas vestes, auroque ostroque rigentes,
Extulit Eneas: quas illi læta laborum

Ipsa suis quondam manibus Sidonia Dido
Fecerat, et tenui telas discreverat auro :
Harum unam juveni supremum moestus honorem
Induit, arsurasque comas obnubit amictu :
Multaque præterea Laurentis præmia pugnæ
Aggerat, et longo prædam jubet ordine duci.

75

sum in strato rustico: qualem constituerent florem, sive teneræ violæ, sive languentis hyacinthi, decerptum pollice puellæ ; cui nondum splendor, nondum sua pulchritudo periit; nec tamen terra parens jam nutrit, et sufficit ei vires. Tum Eneas exportat vestes duas, asperas auro et purpura, quas ipsa Dido Sidonia ei olim elaboraverat gaudens illo labore, et distinxerat textum auro subtili. Induit tristis unam illarum juveni, quasi ultimum ornamentum; et tegit capillos comburendos altera, quasi velo. Præterea accumulat plurima dona prælii Laurentini, et imperat spolia

-67. Hincj. Ald. pr. et aliæ edd. in stramine passim vulgg., sed abest codd. Pier. et Heins., itaque sublatum ab Heinsio.-68. virgineum Goth. pr. demissum Gud. a m. pr. decissum Dorvill. a m. sec. messum de pollice Servius ad II Ge. 274. poplite Ven.-70. nondum Ven. nec non pr. Hamb. sua fama Hugen. 71. Nec jam Dorvill. et Goth. tert. Jam non Leid.-72. Tum Heins. e codd. pro Tunc. Tum alii scripti et edd. ostroque auroque. Non video, quid intersit. Sed vetustiorum codd. lectio recte servata est.—73. læta bonorum apud Rufinian. de Schemat. Lex., quod ornari potest a novaturo: est, quæ abundabat hinc copiis et opibus.-74. manibus quondam aliquot Heins. et Burm.-75. Texerat et Ven.—76. juvenis Rom. supremo m. honore Parrhas., quod pro interpretatione esse potest. supremus sec. Menag.-77. hirsutasque

NOTE

67 Stramine] Vulgo, stramen accipitur pro culmis et paleis et frondibus, quæ pecori substernuntur. De viola, Ecl. 11. 47. De hyacintho, glaïeul, Ecl. 111. 63.

69 Languentis hyacinthi] Sæpe Virgilius finalem syllabam natura sua brevem producit, sequente litera H. ut hic. Ut Æn. x. 126. 'Et Clarus et Hæmon.' Ibid. 720. 'linquens pro

fugus hymenæos.' Ut Æn. vII. 398.
Turnique canit hymenæos.' Ut Æn.
IX. 418. 'dum trepidant, it hasta
Tago.'

72 Ostro] Purpura, ex ostreo expressa, Ge. 11. 506.

74 Sidonia Dido] Ex Phoenicia, En. I. 450.

78 Laurentis pugnæ] Laurentino in littore commissæ. Æn. vII. 63.

Addit equos, et tela, quibus spoliaverat hostem.
Vinxerat et post terga manus, quos mitteret umbris
Inferias, caso sparsuros sanguine flammam ;
Indutosque jubet truncos hostilibus armis

Ipsos ferre duces, inimicaque nomina figi.
Ducitur infelix ævo confectus Acotes,

80

85

Pectora nunc foedans pugnis, nunc unguibus ora;
Sternitur et toto projectus corpore terræ.
Ducunt et Rutulo perfusos sanguine currus.
Post bellator equus, positis insignibus, Æthon
It lacrymans, guttisque humectat grandibus ora.
Hastam alii galeamque ferunt; nam cetera Turnus

90

portari longa serie. Addit equos et tela, quæ eripuerat hosti. Alligaverat quoque manibus post dorsum eos, quos pater demissurus esset ut inferias umbris filii, irrigaturos rogum fuso sanguine; et imperat ipsos duces portare arbores vestitas armis hostium, et nomina hostium inscribi arboribus. Miser Acates obrutus annis ducitur, nunc turpans pectus pugnis, nunc vultum unguibus: et sternitur humi profusus toto corpore. Trahunt quoque currus rigatos cruore Rutulorum. Deinde Ethon, equus bellicus, depositis ornamentis, incedit plorans, et rigat caput longis guttis. Alii portant hastam et cassidem Pallantis: nam victor Turnus possidet

comas Ven.-80. spoliaverit Dorvill.-82. sparsurus aliquot Pier., inter quos Rom., tum Medic. Gud. et alii Heins. (ne addam Goth. pr.) cum vetustioribus Macrobii vi, 6. Sane sparsuros, quod inde ab Aldo in pr. editum, elegantius est: alterum tamen codicum auctoritate nititur; qua sane in his standum videtur, ubi quæritur, quid poëtæ, non quid nobis arriserit. Prætulit quoque Wakef. sparsuras Montalb. et Franc. flammas alii, et utrumque Erf. flammam Heins. e Rom. Gud. Menag. pr. recepit; adde Goth. pr.; et recte consuluit auribus.-83. Inductosque Gud. a m. pr. 84. fingi duo Burm. cum Rom. 85. Acetes, Acestes, etiam hic. Aletes apud Macrob. Iv, 3. cf. sup. ad v. 30.-87. prostratus alt. Voss. et pr. Hamb. dejectus Oudart. projecto Gud. sec.-88. Ducitur et Goth. sec. perfusus sec. Rottend. perfossos a m. sec. Bigot. cursus Hugen. cultus Zulich.-90. Illacrimans Goth. sec.-91. gerunt

NOTE

81 Umbris Inferias] Octo juvenes, in pugna captos; ut ad rogum immolarentur, inferrenturque quasi dona tumulo, Æn. X. 519.

83 Truncos] Minora tropæa, quæ manibus præferrentur: supra 7.

88 Currus] Pugnabant enim sæpe viri principes in curribus: ut Nipheus, En. x. 570. et paulo post, Lucagus.

89 Positis insignibus, Ethon] Equi Pallantis nomen, quod uni ex Solis

equis ab Ovidio tribuitur, ab alow, uro vel ardeo. · Insignia equi, sunt phaleræ, Æn. v. 310. monilia, et stragula picta, Æn. vii. 277. 278. Lacrymans, more equis satis vulgari: ut in humanum doloris affectum transire sæpe videantur.

91 Cetera] Ergo clypeum, ensem, sed præcipue balteum, abstulit Turnus, Æn. x. 496.

95

Victor habet. Tum moesta phalanx, Teucrique sequuntur,
Tyrrhenique duces, et versis Arcades armis.
Postquam omnis longe comitum processerat ordo,
Substitit Æneas, gemituque hæc addidit alto:
Nos alias hinc ad lacrymas eadem horrida belli
Fata vocant. Salve æternum mihi, maxime Palla,
Æternumque vale. Nec plura effatus, ad altos
Tendebat muros, gressumque in castra ferebat.
Jamque oratores aderant ex urbe Latina,
Velati ramis oleæ, veniamque rogantes:
Corpora, per campos ferro quæ fusa jacebant,

100

reliqua arma. Postea tristis turma sequitur, et Trojani, et ductores Etrusci, et Arcades conversis hastis. Postquam tota series prosequentium funus longe transiit, Eneas constitit, et adjecit hæc alte gemens: Eadem aspera sors belli nos appellat hinc ad alios fletus. Salve in perpetuum mihi, o Palla maxime, et vale in perpeNec locutus plura, ibat ad muros excelsos, et referebat pedem in urbem. Et jam oratores venerant ex urbe Latini regis, tecti ramis olivæ, et petentes hanc facultatem: ut redderet cadavera, quæ jacebant ferro strata per agros; et permitteret ea

tuum.

Sprot.-93. Tyrrhenique omnes Medic. et codd. Heins. omnes, trinis exceptis. Errorem versus sequens peperit. Sed, si hoc non nisi in uno Mediceo primum est factum, quantum codicum agmen ex eo prodiisse credendum est! Romanus contagio liber est: cum Goth. pr. et tert.-94. comitum longe Parrhas. præcesserat Rom. et ceteri Pier., cum vett. edd., omnes itidem Heins., uno Ven. excepto, et pro var. lect. Gud. Maluit tamen Heins. alterum, quod in Ald. sec. receptum, retinere tanquam magis proprium. cf. ad VIII, 462; hoc et omnes Goth. præferunt: si modo iis aliqua esset auctoritas. -95. que abest Franc. edidit Medic. a m. sec. pr. Menag. alter Mentel. Franc. Parrhas. et Goth. sec., quique primo loco memorandus erat Rom., ut adeo hæc verior sit lectio.-96. Nos aliter Ven.-97. Pallas Rom. et Hugen. cf. ad x, 411. adde h. 1. Pier.-99. Cedebat muros ed. pr. Burm. gressusque Oudart. et Dorvill. in tecta ed. pr. Burm. ferebant Gud.-100. Jamque o. adventant ex Erf., sic saltem del. ex. de gente Latina Bigot.-101. precantes

NOTE

92 Phalanx] Proprie agmen pe- rum in morem extructam, Æn. vii. destre Macedonum, n. 11. 254. Hic 157. Igitur funus extra urbem copro quolibet agmine. Teucri, Æn. 1. mitatus, nunc dimisso funere ad ur239. Tyrrheni, Æn. vIII. 479. Ar bem redit. cades, Æn. VIII. 51.

96 Alias ad lacrymas] Ad peragenda ceterorum sociorum funera. 97 Salve. Vale] Novissima verba: quibus a funere discedebant, Æn. vi. 227. in Notis.

99 Gressumque in castra ferebat] Ad urbem suam, opere subitario castro

100 Urbe Latina] Laurento, Latini regia, Æn. vii. 63.

101 Velati ramis oleæ] Velati, non capite, sed manibus; quibus ramos pacificæ arboris oleæ, tæniis laneis implicatos, supplices præferebant, En. vii. 237.

Redderet, ac tumulo sineret succedere terræ ;
Nullum cum victis certamen et æthere cassis ;
Parceret hospitibus quondam socerisque vocatis.
Quos bonus Æneas, haud aspernanda precantes,
Prosequitur venia, et verbis hæc insuper addit:
Quænam vos tanto Fortuna indigna, Latini,
Implicuit bello, qui nos fugiatis amicos?
Pacem me exanimis et Martis sorte peremtis
Oratis? equidem et vivis concedere vellem.
Nec veni, nisi fata locum sedemque dedissent;
Nec bellum cum gente gero; rex nostra reliquit
Hospitia, et Turni potius se credidit armis.
Æquius huic Turnum fuerat se opponere morti.

105

110

115

subire sepulcrum terræ: nullum esse bellum cum victis et privatis luce cœlesti: ignosceret iis, quos olim appellaverat hospites et soceros. Illos orantes ea quæ now erant neganda Æneas clemens donat illa facultate, et præterea voce adjicit ista: O Latini, quæ sors immerita vos immiscuit tanto bello, ut recusetis nos amicos? an petitis pacem mortuis et interfectis casu prælii? sane cuperem dare illam etiam viventibus. Nec venissem huc, nisi fata assignassent mihi hanc regionem et hanc sedem: nec facio bellum cum gente Latina. Rex vester abrupit jura nostri hospitii, et potius se commisit armis Turni. Justius fuisset Turnum exponere se huic

Parrhas. Ven. sec. Goth., et ita Serv. x, 31, ducta familia a Romano.-103. tumulos Mentel. alt., quod Heins. illustrat. Scilicet subire, succedere, dicimur et urbi et urbem; igitur res unoquoque loco codicum auctoritate dijudicanda est. succedere dextræ Parrhas. a m. pr., perperam ex aliis locis.-104. Nullum est Goth. tert. vinctis Bigot. aëre aliquot Pier. et Heins.-105. soceris, et pro var. lect. sociis Ven.-106. aspernenda Oudart.-107. Persequitur Zulich. Præsequitur Hugen.-109. quid nos duo Burm.-110. Pacem me ex præstantioribus Pier. et suis Heinsius, sublata interrogatione, pro vulgg. Pacemne; quod jam inde ab Ald. sec. regnat. Voss. pr. Pacem quam ex.; et Frauc. ex librarii stupore M. s. parentis.-111. et abest nonnullis ap. Ge. Fabric. vivis equidem Oudart. mallem Pseudodonatus et aliquot Pier.-112. Non veni Goth. tert. ni Probus lib. I apud Heins. et Goth. sec.-113. de gente alter Hamb., male; non cum Latinis, sed cum rege Latino ait se bellum gerere. relinquit Franc.-114. potius Turni Goth. tert. contulit unus Burm. et in Gud. erasa vetus lectio.-115. hinc Ven. Turno vett. edd., sed jam emendatum video Turnum in ed. Ald. tert., idque firmant codd. omnium auctoritate Pier. et Heinsius, præter Montalb. se ponere Oudart. Marti Sprot. Bigot. et a m. sec. alter Hamb. Franc. cum Goth. tert. At Marti, pugnæ,

Si bellum finire manu, si pellere Teucros
Apparat: his mecum decuit concurrere telis ;
Vixet, cui vitam Deus aut sua dextra dedisset.
Nunc ite, et miseris supponite civibus ignem.
Dixerat Æneas. Olli obstupuere silentes;
Conversique oculos inter se atque ora tenebant.
Tum senior semperque odiis et crimine Drances
Infensus juveni Turno sic ore vicissim

Orsa refert: 0 fama ingens, ingentior armis,
Vir Trojane, quibus coelo te laudibus æquem?
Justitiæne prius mirer, belline laborum?

Nos vero hæc patriam grati referemus ad urbem:
Et te, si qua viam dederit fortuna, Latino
Jungemus regi. Quærat sibi foedera Turnus.

120

125

morti. Si statuit terminare bellum manu et ejicere Trojanos, decuit eum pugnare mecum his armis: vixisset is nostrum, cui Deus aut virtus sua servasset vitam. Abite jam, et subjicite flammas miseris civibus mortuis. Æneas locutus erat : illi taciti obstupuerunt, ac tenebant oculos et vultus inter se obversos. Tum senex Drances, semper infestus odiis et criminatione juveni Turno, sic deinde voce reponit verba: O vir Trojane, fama magne, major factis, quibus laudibus extollam te ad cœlum? an prius admirabor te ob justitiam, an ob opera bellica? Nos autem memores beneficii reportabimus ista quæ dicis in urbem patriam et sociabimus te regi Latino, si aliqua fortuna modum offerat: Turnus quærat sibi alia fœdera. Immo delec

se objecerat sane Turnus. Servius agnoscit morti: ait esse dektikas, quasi jacentes ostendat.-117. mecum decuit: hoc ordine meliores Pierii et Heinsii. Vulgo decuit mecum. : convertere vel contendere cod. Kæler., perperam.118. Vixit Goth. tert., indocte. Vixet pro vixisset. et sua Menag. pr.-120. Illi Dorvill. Goth. tert. cum Rom. Illi obstipuere Pier. in omnibus fere invenerat.-122. sed crimine Donat. ad Terent. Hec. v, 2, 13. Drances odiis et crimine semper Goth. tert.-123. Infestus multæ edd. vett., sic et Gud. alter Menag. et duo Goth. Infensis Mentel. pr., et Infensi Medic., a m. pr. et Hugen.-126. Justitiane...labore Rom. et alii Pier. cum Regio. Justitiane et taborum Priscian. XVII apud Pier. et Heins. labores Alcuin. in Grammat. Laborem nonnulli Heins. et Pier., horum alii etiam Justitiam et laborem. Voss. Justitiam primum. Quæ omnia debentur grammaticorum inscitiæ græcismi : BavμáŠeiv Tivà Tivòs (Xápiv, éveka) conf. Guell. bellive Parrhas.-127. hoc duo Burm. grati superscriptum læti Zulich.-129. fædere Mentel. pr.—131. sub