Page images
PDF
EPUB

46

P. VIRGILII MARONIS

ENEIDOS

LIBER TERTIUS.

POSTQUAM res Asiæ Priamique evertere gentem
Immeritam visum Superis, ceciditque superbum
Ilium, et omnis humo fumat Neptunia Troja;
Diversa exsilia et desertas quærere terras
Auguriis agimur divûm, classemque sub ipsâ
Antandro, et Phrygiæ molimur montibus Idæ,
Incerti quo fata ferant, ubi sistere detur;
Contrahimusque viros. Vix prima inceperat æstas,
Et pater Anchises dare fatis vela jubebat ;
Litora quum patriæ lacrimans portusque relinquo,
Et campos ubi Troja fuit. Feror exsul in altum
Cum sociis, natoque, Penatibus, et magnis dîs.

Terra procul vastis colitur Mavortia campis,
Thraces arant, acri quondam regnata Lycurgo;
Hospitium antiquum Troja, sociique Penates,
Dum fortuna fuit. Feror huc, et litore curvo
Moenia prima loco, fatis ingressus iniquis;
Æneadasque meo nomen de nomine fingo.

Sacra Dionææ matri divisque ferebam,

Auspicibus cœptorum operum; superoque nitentem
Cœlicolûm regi mactabam in litore taurum.
Forte fuit juxta tumulus, quo cornea summo
Virgulta, et densis hastilibus horrida myrtus.
Accessi; viridemque ab humo convellere silvam
Conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras,
Horrendum et dictu video mirabile monstrum.

5

10

15

20

25

Nam, quæ prima solo ruptis radicibus arbor
Vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttæ,
Et terram tabo maculant.

Mihi frigidus horror

Membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis.
Rursus et alterius lentum convellere vimen
Insequor, et causas penitus tentare latentes:

Ater et alterius sequitur de cortice sanguis.
Multa movens animo, nymphas venerabar agrestes,
Gradivumque patrem, Geticis qui præsidet arvis,
Rite secundarent visus, omenque levarent.
Tertia sed postquam majore hastilia nisu
Aggredior, genibusque adversæ obluctor arenæ,
(Eloquar, an sileam ?) gemitus lacrimabilis imo
Auditur tumulo, et vox reddita fertur ad aures :
Quid miserum, Ænea, laceras ? jam parce sepulto;
Parce pias scelerare manus. Non me tibi Troja
Externum tulit; aut cruor hic de stipite manat.
Heu! fuge crudeles terras, fuge litus avarum.
Nam Polydorus ego. Hic confixum ferrea texit
Telorum seges, et jaculis increvit acutis.
Tum vero, ancipiti mentem formidine pressus,
Obstupui, steteruntque comæ, et vox faucibus hæsit.
Hunc Polydorum, auri quondam cum pondere magno,
Infelix Priamus furtim mandârat alendum

Threïcio regi; quum jam diffideret armis
Dardaniæ, cingique urbem obsidione videret.
Ille, ut opes fractæ Teucrûm, et Fortuna recessit,
Res Agamemnonias victriciaque arma secutus,
Fas omne abrumpit; Polydorum obtruncat, et auro
Vi potitur. Quid non mortalia pectora cogis,
Auri sacra fames! Postquam pavor ossa reliquit,
Delectos populi ad proceres, primumque parentem,
Monstra deûm refero, et, quæ sit sententia, posco.
Omnibus idem animus sceleratâ excedere terrâ,
Linqui pollutum hospitium, et dare classibus austros.
Ergo instauramus Polydoro funus et ingens

30

35

40

45

50

55

60

Aggeritur tumulo tellus; stant Manibus aræ,
Cæruleis mœstæ vittis, atrâque cupresso,
Et circum Iliades crinem de more solutæ.
Inferimus tepido spumantia cymbia lacte,
Sanguinis et sacri pateras; animamque sepulcro
Condimus, et magnâ supremum voce ciemus.

Inde, ubi prima fides pelago, placataque venti
Dant maria, et lenis crepitans vocat auster in altum,
Deducunt socii naves, et litora complent.
Provehimur portu, terræque urbesque recedunt.
Sacra mari colitur medio gratissima tellus
Nereïdum matri, et Neptuno Egæo:
Quam pius Arcitenens, oras et litora circum
Errantem, Gyaro celsâ Myconoque revinxit,
Immotamque coli dedit, et contemnere ventos.
Huc feror; hæc fessos tuto placidissima portu
Accipit. Egressi veneramur Apollinis urbem.
Rex Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos,
Vittis et sacrâ redimitus tempora lauro,

Occurrit veterem Anchisen agnoscit amicum.
Jungimus hospitio dextras, et tecta subimus.
Templa dei saxo venerabar structa vetusto :

Da propriam, Thymbræe, domum; da moenia fessis,
Et genus, et mansuram urbem. Serva altera Trojæ
Pergama, reliquias Danaûm atque immitis Achilli.
Quem sequimur ? quove ire jubes? ubi ponere sedes ?
Da, pater, augurium, atque animis illabere nostris.

Vix ea fatus eram; tremere omnia visa repente,
Liminaque, laurusque dei; totusque moveri
Mons circum, et mugire adytis cortina reclusis.
Submissi petimus terram, et vox fertur ad aures :
Dardanidæ duri, quæ vos a stirpe parentum
Prima tulit tellus, eadem vos ubere læto
Accipiet reduces antiquam exquirite matrem.
Hic domus Æneæ cunctis dominabitur oris,
Et nati natorum, et qui nascentur ab illis.

65

70

75

80

85

90

95

Hæc Phœbus: mixtoque ingens exorta tumultu
Lætitia; et cuncti, quæ sint ea monia, quærunt;
Quo Phoebus vocet errantes, jubeatque reverti.
Tum genitor, veterum volvens monumenta virorum,
Audite, O proceres, ait, et spes discite vestras.
Creta Jovis magni medio jacet insula ponto;
Mons Idæus ubi, et gentis cunabula nostræ.
Centum urbes habitant magnas, uberrima regna;
Maximus unde pater, si rite audita recordor,
Teucer Rhoteas primum est advectus ad oras,
Optavitque locum regno. Nondum Ilium et arces
Pergameæ steterant: habitabant vallibus imis.
Hinc mater cultrix Cybelæ, Corybantiaque æra,
Idæumque nemus: hinc fida silentia sacris,
Et juncti currum dominæ subiere leones.

100

105

110

Ergo agite, et, divûm ducunt qua jussa, sequamur:
Placemus ventos, et Gnosia regna petamus.
Nec longo distant cursu: modo Jupiter adsit,
Tertia lux classem Cretæis sistet in oris.

115

Sic fatus, meritos aris mactavit honores,

Taurum Neptuno, taurum tibi, pulcher Apollo,

Nigram Hiemi pecudem, Zephyris felicibus albam.

120

Fama volat, pulsum regnis cessisse paternis

Idomenea ducem, desertaque litora Cretæ;
Hoste vacare domos, sedesque astare relictas.
Linquimus Ortygiæ portus, pelagoque volamus,
Bacchatamque jugis Naxon, viridemque Donysam,
Olearon, niveamque Paron, sparsasque per æquor
Cycladas, et crebris legimus freta consita terris.
Nauticus exoritur vario certamine clamor ;
Hortantur socii, Cretam proavosque petamus.
Prosequitur surgens a puppi ventus euntes,
Et tandem antiquis Curetum allabimur oris.
Ergo avidus muros optatæ molior urbis,
Pergameamque voco; et, lætam cognomine, gentem
Hortor amare focos, arcemque attollere tectis.

125

130

Jamque fere sicco subductæ litore puppes;

135

Connubiis arvisque novis operata juventus;

Jura domosque dabam: subito quum tabida membris,
Corrupto cœli tractu, miserandaque venit

Arboribusque satisque lues; et letifer annus.

Linquebant dulces animas, aut ægra trahebant
Corpora: tum steriles exurere Sirius agros;
Arebant herbæ, et victum seges ægra negabat.

140

Rursus ad oraclum Ortygiæ, Phœbumque, remenso
Hortatur pater ire mari, veniamque precari :

145

Quam fessis finem rebus ferat; unde laborum
Tentare auxilium jubeat; quo vertere cursus.

150

155

Nox erat, et terris animalia somnus habebat : Effigies sacræ divûm, Phrygiique Penates, Quos mecum a Trojâ, mediisque ex ignibus urbis, Extuleram, visi ante oculos astare jacentis In somnis, multo manifesti lumine, qua se Plena per insertas fundebat luna fenestras. Tum sic affari, et curas his demere dictis: Quod tibi, delato Ortygiam, dicturus Apollo est, Hic canit, et tua nos, en! ultro ad limina mittit. Nos te, Dardaniâ incensâ, tuaque arma secuti ; Nos tumidum sub te permensi classibus æquor: Idem venturos tollemus in astra nepotes, Imperiumque urbi dabimus. Tu monia magnis Magna para, longumque fugæ ne linque laborem. Mutandæ sedes. Non hæc tibi litora suasit Delius, aut Cretæ jussit considere, Apollo. Est locus (Hesperiam Graii cognomine dicunt), Terra antiqua, potens armis, atque ubere glebæ: Enotrî coluere viri: nunc fama, minores Italiam dixisse, ducis de nomine, gentem. Hæ nobis propriæ sedes: hinc Dardanus ortus, Iasiusque pater, genus a quo principe nostrum. Surge age, et hæc lætus longævo dicta parenti Haud dubitanda refer: Corythum terrasque requirat 170

160

165

« PreviousContinue »