Verberat assurgens ; spumant vada marmore verso.
Hunc vehit immanis Triton, et cærula concha
Exterrens freta : cui laterum tenus hispida nanti 210
Frons hominem præfert, in pristim desinit alvus ;
Spumea semifero sub pectore murmurat unda.
Tot lecti proceres ter denis navibus ibant
Subsidio Trojæ, et campos salis ære secabant.

Jamque dies cælo concesserat, almaque curru 215
Noctivago Phæbe medium pulsabat Olympum :
Æneas, neque enim membris dat cura quietem,
Ipse sedens clavumque regit, velisque ministrat.
Atque illi, medio in spatio, chorus ecce ! suarum
Occurrit comitum : nymphæ, quas alma Cybebe 220
Numen habere maris, nymphasque e navibus esse,
Jusserat, innabant pariter, fluctusque secabant,
Quot prius æratæ steterant ad litora proræ.
Agnoscunt longe regem, lustrantque choreïs.
Quarum quæ fandi doctissima, Cymodocea

225 Pone sequens, dextrâ puppim tenet, ipsaque dorso Eminet, ac lævâ tacitis subremigat undis. Tum sic ignarum alloquitur: Vigilasne, deûm gens, Ænea ? vigila, et velis immitte rudentes. Nos sumus, Idææ sacro de vertice pinus,

230 Nunc pelagi nymphæ, classis tua. Perfidus ut nos Præcipites ferro Rutulus flammâque premebat, Rupimus invitæ tua vincula, teque per æquor Quærimus. Hanc Genetrix faciem miserata refecit, Et dedit esse deas, ævumque agitare sub undis. 235 At puer Ascanius muro fossisque tenetur, Tela inter media, atque horrentes Marte Latinos. Jam loca jussa tenet forti permixtus Etrusco Arcas eques. Medias illis opponere turmas, Ne castris jungant, certa est sententia Turno. 240 Surge age, et Aurorâ socios veniente vocari Primus in arma jube, et clypeum cape, quem dedit ipse Invictum ignipotens, atque oras ambiit auro.

245

250

255

260

Crastina lux, mea si non irrita dicta putâris,
Ingentes Rutulæ spectabit cædis acervos.

Dixerat ; et dextrâ discedens impulit altam,
Haud ignara modi, puppim : fugit illa per undas
Ocior et jaculo, et ventos æquante sagittâ.
Inde aliæ celerant cursus. Stupet inscius ipse
Tros Anchisiades : animos tamen omine tollit.
Tum breviter, supera aspectans convexa, precatur :
Alma parens Idæa deûm, cui Dindyma cordi,
Įurrigeræque urbes, bijugique ad frena leones ;
Tu mihi nunc pugnæ princeps, tu rite propinques
Augurium, Phrygibusque adsis pede, diva, secundo.
Tantum effatus ; et interea revoluta ruebat
Maturâ jam luce dies, noctemque fugârat.

Principio sociis edicit, signa sequantur,
Atque animos aptent armis, pugnæque parant se.
Jamque in conspectu Teucros habet, et sua castra,
Stans celsâ in puppi : clypeum cum, deinde, sinistra
Extulit ardentem. Clamorem ad sidera tollunt
Dardanidæ e muris : spes addita suscitat iras :
Tela manu jaciunt: quales sub nubibus atris
Strymoniæ dant signa grues, atque æthera tranant
Cum sonitu, fugiuntque notos clamore secundo.
At Rutulo regi, ducibusque ea mira videri
Ausoniis ; donec versas ad litora puppes
Respiciunt, totumque allabi classibus æquor.
Ardet apex capiti, cristisque a vertice flamma
Funditur, et vastos umbo vomit aureus ignes :
Non secus, ac liquidâ si quando nocte cometæ
Sanguinei lugubre rubent; aut Sirius ardor
Ille, sitim morbosque ferens mortalibus ægris,
Nascitur, et lævo contristat lumine coelum.

Haud tamen audaci Turno fiducia cessit
Litora præcipere, et venientes pellere terrâ.
Ultro animos tollit dictis, atque increpat ultro:
Quod votis optâstis, adest, perfringere dextrâ.

280

285

290

295

In manivus Mars ipse, viri. Nunc conjugis esto
Quisque suæ, tectique memor; nunc magna referto
Facta, patrum laudes. Ultro occurramus ad undam,
Dum trepidi, egressique labant vestigia prima.
Audentes Fortuna juvat.
Hæc ait ; et secum versat, quos ducere contra,
Vel quibus obsessos possit concredere muros.

Interea Æneas socios de puppibus altis
Pontibus exponit : multi servare recursus
Languentis pelagi, et brevibus se credere saltu ;
Per remos alii. Speculatus litora, Tarchon,
Qua vada non spirant, nec fracta remurmurat unda,
Sed mare inoffensum crescenti allabitur æstu,
Advertit subito proras, sociosque precatur :
Nunc, O lecta manus! validis incumbite remis;
Tollite, ferte rates ; inimicam findite rostris
Hanc terram, sulcumque sibi premat ipsa carina.
Frangere nec tali puppim statione recuso,
Arreptâ tellure semel. Quæ talia postquam
Effatus Tarchon, socii consurgere tonsis,
Spumantesque rates arvis inferre Latinis;
Donec rostra tenent siccum, et sedere carinæ
Omnes innocuæ. Sed non puppis tua, Tarchon :
Namque, inflicta vadis, dorso dum pendet iniquo,
Anceps sustentata diu, fluctusque fatigat:
Solvitur, atque viros mediis exponit in undis ;
Fragmina remorum quos et fluitantia transtra
Impediunt, retrahitque pedem simul unda relabens.

Nec Turnum segnis retinet mora : sed rapit acer
Totam aciem in Teucros, et contra in litore sistit.
Signa canunt. Primus turmas invasit agrestes
Æneas, omen pugnæ, stravitque Latinos,
Occiso Therone, virûm qui maximus ultro
Ænean petit : huic gladio, perque ærea suta,
Per tunicam squalentem auro, latus haurit apertum.
Inde Lichan ferit, exsectum jam matre peremptâ,

Et tibi, Phoebe, sacrum, casus evadere ferri
Quod licuit parvo. Nec longe Cissea durum,
Immanemque Gyan, sternentes agmina clavâ,
Dejecit leto : nihil illos Herculis arma,
Nec validæ juvere manus, genitorque Melampus,
Alcidæ comes, usque graves dum terra labores
Præbuit. Ecce! Pharo, voces dum jactat inertes,
Intorquens jaculum, clamanti sistit in ore.
Tu quoque, flaventem primâ lanugine malas,
Dum sequeris Clytium infelix, nova gaudia, Cydon,
Dardaniâ stratus dextrâ, securus amorum,
Qui juvenum tibi semper erant, miserande, jaceres ;
Ni fratrum stipata cohors foret obvia, Phorci
Progenies, septem numero, septenaque tela
Conjiciunt : partim galeâ clypeoque resultant
Irrita ; deflexit partim stringentia corpus
Alma Venus. Fidum Æneas affatur Achaten :
Suggere tela mihi ; non ullum dextera frustra
Torserit in Rutulos, steterunt quæ in corpore Graiûm
Iliacis campis. Tum magnam corripit hastam,
Et jacit : illa volans clypei transverberat æra
Mæonis, et thoraca simul cum pectore rumpit.
Huic frater subit Alcanor, fratremque ruentem
Sustentat dextrâ : trajecto missa lacerto
Protenus hasta fugit, servatque cruenta tenorem ;
Dexteraque ex humero nervis moribunda pependit.
Tum Numitor, jaculo fratris de corpore rapto,
Ænean petiit; sed non et figere contra
Est licitum ; magnique femur perstrinxit Achatæ.

Hic Curibus, fidens primævo corpore, Clausus
Advenit, et rigidâ Dryopem ferit eminus hastâ
Sub mentum, graviter pressâ; pariterque loquentis
Vocem animamque rapit, trajecto gutture: at ille
Fronte ferit terram, et crassum vomit ore cruorem.
Tres quoque Threïcios Boreæ de gente suprema,
Et tres, quos Idas pater, et patria Ismara mittit,

Per varios sternit casus. Accurrit Halesus,
Auruncæque manus ; subit et Neptunia proles,
Insignis Messapus equis. Expellere tendunt
Nunc hi, nunc illi : certatur limine in ipso

355
Ausoniæ. Magno discordes æthere venti
Prælia ceu tollunt, animis et viribus æquis :
Non ipsi inter se, non nubila, non mare cedunt ;
Anceps pugna diu ; stant obnixa omnia contra.
Haud aliter Trojanæ acies, aciesque Latinæ

360 Concurrunt : hæret pede pes, densusque viro vir. At, parte ex aliâ, qua saxa rotantia late Impulerat torrens, arbustaque diruta ripis, Arcadas, insuetos acies inferre pedestres, Ut vidit Pallas Latio dare terga sequaci ; Aspera quîs natura loci dimittere quando Suasit equos ; unum quod rebus restat egenis, Nunc prece, nunc dictis virtutem accendit amaris : Quo fugitis, socii? per vos, et fortia facta, Per ducis Euandri nomen, devictaque bella,

370 Spemque meam, patriæ quæ nunc subit æmula laudi,, Fidite ne pedibus; ferro rumpenda per hostes Est via. Qua globus ille virûm densissimus urguet ; Hac vos, et Pallanta ducem, patria alta reposcit. Numina nulla premunt: mortali urguemur ab hoste 375 Mortales : totidem nobis animæ manusque. Ecce ! maris magnâ claudit nos objice pontus: Deest jam terra fugæ. Pelagus, Trojamne petemus? Hæc ait, et medius densos prorumpit in hostes.

Obvius huic primum, fatis adductus iniquis, 380 Fit Lagus : hunc, magno vellit dum pondere saxum, Intorto figit telo, discrimina costis Per medium qua spina dabat ; hastamque receptat Ossibus hærentem. Quem non super occupat Hisbo, Ille quidem hoc sperans : nam Pallas ante ruentem, 385 Dum furit, incautum crudeli morte sodalis, Excipit; atque ensem tumido in pulmone recondit.