Pandentemque sinus, et totâ veste vocantem Cæruleum in gremium, latebrosaque flumina, victos. At Cæsar, triplici invectus Romana triumpho Monia, dîs Italis votum immortale sacrabat,
Maxima tercentum totam delubra
Lætitiâ ludisque viæ plausuque fremebant : Omnibus in templis matrum chorus, omnibus aræ ; Ante aras terram cæsi stravere juvenci. Ipse, sedens niveo candentis limine Phœbi, Dona recognoscit populorum, aptatque superbis Postibus incedunt victæ longo ordine gentes, Quam variæ linguis, habitu tam vestis, et armis. Hic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros, Hic Lelegas, Carasque, sagittiferosque Gelonos Finxerat. Euphrates ibat jam mollior undis ; Extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis ; Indomitique Dahæ, et, pontem indignatus, Araxes.
Talia per clypeum Vulcani, dona parentis, Miratur; rerumque ignarus, imagine gaudet, Attollens humero famamque et fata nepotum.
ATQUE, ea diversâ penitus dum parte geruntur, Irim de cœlo misit Saturnia Juno
Audacem ad Turnum. Luco tum forte parentis Pilumni Turnus sacratâ valle sedebat.
Ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est: Turne, quod optanti divûm promittere nemo Auderet, volvenda dies, en! attulit ultro. Æneas, urbe, et sociis, et classe relictâ,
Sceptra Palatini sedemque petit Euandri.
Nec satis extremas Corythi penetravit ad urbes ;
Lydorumque manum, collectos armat agrestes.
Quid dubitas? nunc tempus equos, nunc poscere currus. Rumpe moras omnes, et turbata arripe castra.
Dixit, et in cœlum paribus se sustulit alis; Ingentemque fugâ secuit sub nubibus arcum. Agnovit juvenis, duplicesque ad sidera palmas Sustulit, et tali fugientem est voce secutus: Iri, decus cœli, quis te mihi nubibus actam Detulit in terras ? unde hæc tam clara repente Tempestas? medium video discedere cœlum, Palantesque polo stellas. Sequor omina tanta, Quisquis in arma vocas. Et, sic effatus, ad undam Processit, summoque hausit de gurgite lymphas, Multa deos orans; oneravitque æthera votis. Jamque omnis campis exercitus ibat apertis,
Dives equûm, dives pictaï vestis, et auri. Messapus primas acies, postrema coërcent
Tyrrhidæ juvenes; medio dux agmine Turnus Vertitur arma tenens, et toto vertice supra est : Ceu, septem surgens sedatis amnibus, altus Per tacitum Ganges, aut pingui flumine Nilus Quum refluit campis, et jam se condidit alveo.
Hic subitam nigro glomerari pulvere nubem Prospiciunt Teucri, ac tenebras insurgere campis. Primus ab adversâ conclamat mole Caïcus: Quis globus, O cives! caligine volvitur atrâ! Ferte citi ferrum, date tela, ascendite muros : Hostis adest, eia! Ingenti clamore per omnes Condunt se Teucri portas, et moenia complent. Namque ita discedens præceperat, optimus armis, Eneas: si qua interea fortuna fuisset,
Neu struere auderent aciem, neu credere campo; Castra modo, et tutos servarent aggere muros. Ergo, etsi conferre manum pudor, iraque monstrat, Objiciunt portas tamen, et præcepta facessunt, Armatique cavis exspectant turribus hostem.
Turnus, ut ante volans tardum præcesserat agmen,
Viginti lectis equitum comitatus et urbi
Improvisus adest: maculis quem Thracius albis Portat equus, cristâque tegit galea aurea rubrâ. Ecquis erit mecum, juvenes, qui primus in hostem? En ait et jaculum attorquens emittit in auras, Principium pugnæ, et campo sese arduus infert. Clamore excipiunt socii, fremituque sequuntur Horrisono: Teucrûm mirantur inertia corda ;
Non æquo Arma viros, sed castra fovere. Huc turbidus, atque huc, Lustrat equo muros, aditumque per avia quærit. Ac, veluti pleno lupus insidiatus ovili
dare se campo, non obvia ferre
Quum fremit ad caulas, ventos perpessus et imbres,
Nocte super mediâ: tuti sub matribus agni Balatum exercent: ille, asper, et improbus irâ,
Sævit in absentes; collecta fatigat edendi
Ex longo rabies, et siccæ sanguine fauces. Haud aliter Rutulo, muros et castra tuenti, Ignescunt iræ duris dolor ossibus ardet; Quâ tentet ratione aditus, et quæ via clausos Excutiat Teucros vallo, atque effundat in æquum. Classem, quæ lateri castrorum adjuncta latebat, Aggeribus septam circum, et fluvialibus undis, Invadit; sociosque incendia poscit ovantes, Atque manum pinu flagranti fervidus implet. Tum vero incumbunt; urguet præsentia Turni; Atque omnis facibus pubes accingitur atris. Diripuere focos: piceum fert fumida lumen Tæda, et commixtam Vulcanus ad astra favillam. Quis deus, O Musæ tam sæva incendia Teucris Avertit? tantos ratibus quis depulit ignes? Dicite. Prisca fides facto, sed fama perennis. Tempore quo primum Phrygiâ formabat in Idâ Eneas classem, et pelagi petere alta parabat; Ipsa deûm fertur genetrix, Berecyntia, magnum Vocibus his affata Jovem : Da, nate, petenti, Quod tua cara parens domito te poscit Olympo. Pinea silva mihi, multos dilecta per annos; Lucus in arce fuit summâ, quo sacra ferebant, Nigranti piceâ trabibusque obscurus acernis : Has ego Dardanio juveni, quum classis egeret, Læta dedi: nunc sollicitam timor anxius angit. Solve metus, atque hoc precibus sine posse parentem,
Neu cursu quassatæ ullo, neu turbine venti,
Vincantur. Prosit, nostris in montibus ortas.
Filius huic contra, torquet qui sidera mundi :
O genetrix! quo fata vocas? aut quid petis istis ? Mortaline manu factæ immortale carinæ
Fas habeant? certusque incerta pericula lustret Eneas? Cui tanta deo permissa potestas? Immo, ubi defunctæ finem portusque tenebunt Ausonios olim, quæcunque evaserit undis,
Dardaniumque ducem Laurentia vexerit arva, Mortalem eripiam formam, magnique jubebo Equoris esse deas: qualis Nereïa Doto Et Galatea secant spumantem pectore pontum. Dixerat; idque ratum, Stygii per flumina fratris, Per pice torrentes atrâque voragine ripas Annuit, et totum nutu tremefecit Olympum.
Ergo aderat promissa dies, et tempora Parcæ Debita complêrant; quum Turni injuria Matrem Admonuit ratibus sacris depellere tædas.
Hic primum nova lux oculis offulsit, et ingens Visus ab Aurorâ cœlum transcurrere nimbus, Idæique chori: tum vox horrenda per auras Excidit, et Troum Rutulorumque agmina complet : Ne trepidate meas, Teucri, defendere naves, Neve armate manus: maria ante exurere Turno, Quam sacras dabitur pinus. Vos ite solutæ, Ite deæ pelagi; Genetrix jubet. Et, sua quæque, Continuo puppes abrumpunt vincula ripis,
Delphinumque modo demersis æquora rostris
Hinc virgineæ, mirabile monstrum, Quot prius æratæ steterant ad litora
Reddunt se totidem facies, pontoque feruntur. Obstupuere animi Rutulis: conterritus ipse Turbatis Messapus equis; cunctatur et amnis,
Rauca sonans, revocatque pedem Tiberinus ab alto. At non audaci Turno fiducia cessit ;
Ultro animos tollit dictis, atque increpat ultro ; Trojanos hæc monstra petunt; his Jupiter ipse Auxilium solitum eripuit: non tela, nec ignes Exspectant Rutulos. Ergo maria invia Teucris, Nec spes ulla fugæ ; rerum pars altera ademta est : Terra autem in nostris manibus; tot millia, gentes Arma ferunt Italæ. Nil me fatalia terrent, Si qua Phryges præ se jactant, responsa deorum. Sat fatis Venerique datum, tetigere quod arva
« PreviousContinue » |