QUID faciat lætas segetes, quo sidere? terram
Vertere, Mæcenas 3, ulmisque adjungere vites
Conveniat; quæ cura boum, qui cultus habendo 5
Sit pecori; apibus quanta experientia parcis,
Hinc canere incipiam. Vos, o clarissima mundi
Lumina, labentem cœlo quæ ducitis annum ;
1 Struendum : Hinc (sive ab hoc initio) incipiam canere quid etc. Lætas (teste Cicerone) ipsi etiam rustici dicebant segetes uberes et bene provenientes.
2 Quo sidere oriente vel occidente conveniat vertere terram aratro vel rastris: quo tempore anni arare et agrum colere sit utile. 3 Caium Cilnium Mæcenatem equitem alloquitur, eruditissimum poetarum fautorem, Augusti amicum, quo suadente Virgilius huic argumento animum applicaverat. 4 His verbis non solum omnem complectitur culturam vitium (quas in Italia ad ulmos aliasque arbores plantari, iisque implicari et maritari constat), sed arborum quoque culturam, potiorem partem hujus curæ nominasse contentus. 5 Qui sive qualis sit cultus adhibendus pecori, ut recte habeatur et curetur: nam hæc vis inest dativo gerundii. Vox pecori non elisa et rem et oppositionem reddit insigniorem. 6 Quanta sit experientia adhibenda apibus habendis: quæ apes congestis parcunt in hiemem. (Mire nonnulli explicant: raris, infrequentibus, quo scilicet copiosa reddantur apiaria arte atque cura.) Ita paucis et clare indicatum habes Georgicorum argumentum quadripartitum libri I, agriculturam et rusticationem; libri II, vitium et arborum culturam; libri III, rem pecuariam; libri IV, rem apiariam. Sequitur Invocatio. - 7 Sol et Luna, qui in coelo positi ducitis annum per tempestates, menses, dies sensim decurrentem.
8 Italicum nomen Bacchi. 9 Supple adeste mihi canenti, st..., quam parsententia nostra quoque lingua rebus verissimis et certissimis adhibet. Sensus Ceres, adeste mihi, si fruges at que vinum vestra sunt inventa et munera. Tellus intellige de hominibus quos terra novis proventibus instrudem Chaoniam, ab antiquo et celebri querceto Dodona in Epi
Vos, Bacche et
xit. 10 Glan
Liber 8, et alma Ceres, vestro si9 munere tellus
Chaoniam 10 pingui glandem mutavit arista,
Poculaque inventis Acheloia 12 miscuit uvis;
Et vos, agrestum præsentia 13 Numina, Fauni,
Ferte 14 simul Faunique pedem Dryadesque puellæ :
Munera vestra cano. Tuque o, cui 15 prima frementē
Fudit equum magno tellus percussa tridenti,
Neptune; et cultor nemorum 16, cui pinguia Ceæ 17
Ter centum nivei tondent dumeta juvenci;
Ipse 18, nemus linquens patrium saltusque Lycæi,
Pan, ovium custos, tua si 19 tibi Manala curæ,
Adsis, o Tegeæe 20, favens; oleæque Minerva
Inventrix; uncique puer 21 monstrator aratri;
Et teneram ab radice 22 ferens, Silvane, cupressum ;
Dique deæque omnes, studium quibus arva tueri 23,
Quique novas alitis non ullo semine 24 fruges,
Quique satis 25 largum cœlo demittitis imbrem.
Tuque 26 adeo, quem mox quæ sint habitura deorum
ro a Chaonibus
olim habitata.-11 Cibum ex glandibus permutavit cum frumentario. Pingui, gra-
nis tumenti, grandi. 12 Achelous, fluviorum Græciæ maximus, Acarnaniam et
Ætoliam perlabens, secundum fabulas ex Oceano et Tethye ante ceteros fluvios
omnes genitus et sacris advocatus, apud poetas græcos de quavis aqua fluviatili vel
viva dicebatur: ut pocula Acheloia nihil sint nisi aquæ pocula. Notus est vete-
rum mos vinum aquâ temperandi.- 13 Potentia et propitia. Fauni, ex Fauno, Sa-
turni nepote, et Fatua orti, qui Græcis Panes et Satyri. - 14 Pedem ferte, acce-
dite, adeste. Pro una cum Dryadibus poeta dixit vividius repetita appellatione:
simul et vos, Fauni, et Dryades, arborum et silvarum nymphæ. - 15 Struen-
dum: Neptune, cui (i. e, a quo) percussa magno tridenti tellus fudit ( edidit )
frementem equum, et prima quidem edidit, prima equi genitrix. Hoc autem, ut
mythi narrant, factum in Thessalia, ob equorum proventum et rem equestrem diu
celebrata. Minus recte alii ad certamen Minervæ et Neptuni, qui primum equum
in arce Athenarum excitaverit, hæc retulerunt. - 16 Intelligitur Aristæus, Apol-
linis et Cyrenes nymphæ filius, qui frugum, arborum, pascuorum (hæc duo com-
plectitur vox nemorum) et apum curam sollertiorem docuisse fertur. 17 Cui
(in cujus honorem) tondent (depascunt) pinguia (herbosa) dumeta (loca dumis
et arbustis frequentia, quorum frondibus boves delectantur) Cea, insulæ ex Cycla-
dibus Archipelagi, hodieque Zéa dictæ : quo arcessitus olim in magna siccitate et
fame Aristaus coeli temperiem et terræ fertilitatem restituit; inde divinis illic ho-
noribus affectus nomine Jovis Aristæi et Apollinis Nomii (sive Pascui). 18 Strue:
o Tegeæe Pan, ipse tu adsis (mihi) favens, id est : tu adeo (quamquam non facile
relinquis aram tibi Arcadiam). Lycæus et Mænalus, montes Arcadiæ. -19 Si
iterum de re certa. Obtestatur Panem per curam quam præstat pascuis, quæ Mæ-
nalus habet egregia, ut sibi rura canenti adsit. 20 Tegea, oppidum Arcadia,
ubi Pan inprimis colebatur. 21 Triptolemus Eleusinius, Celei regis filius, quem
puerum Ceres docuit agriculturam et curru per aerem misit hominibus novam ar-
tem traditurum. 22 Silvanus fingebatur novellam cupressum manu tenens cum
radice evulsam: quod poeta dicit ab radice, quasi ab radice incipientem, proinde
radice sua instructam. 23 Sunt dii agrorum. Post singulos Virgilius, ut fiebat
in precibus, invocat universos, ne forte unum alterumve oblitus habeat infen-
sum. 24 Dii silvarum, quæ non seruntur, sed sua sponte proveniunt: unde epi-
theton novas, quasi insperatas; nam culturæ debentur fruges. 25 Dativus. Dii
tempestatum præsides, 26 Tu, o Auguste... sed post quindecim demum versus
additur da facilem cursum etc. Tanquam deum invocaturus poeta certam et
pinquam apotheosim Augusti vaticinatur, dubitans quamnam in summo mundi re-
gimine provinciam novus deus sibi sit electurus, et singularum amplitudinem
magnificis versibus breviter celebrans.
Concilia 27 incertum est: urbesne 28 invisere, Cæsar,
Terrarumque velis curam, et te maximus orbis 29
Auctorem frugum tempestatumque 30 potentem
Accipiat, cingens materna tempora myrto;
An deus immensi venias maris, ac tua nautæ
Numina sola colant, tibi serviat ultima Thule 32,
Teque sibi generum Tethys 33 emat omnibus undis;
Anne novum tardis sidus te mensibus 34 addas,
Qua 35 locus Erigonen inter Chelasque sequentes
Panditur 36: ipse tibi 37 jam brachia contrahit ardens
Scorpios, et cœli justa plus parte 38 reliquit :
Quidquid eris (nam te nec sperant Tartara 39
Nec tibi regnandi veniat tam dira 40 cupido,
Quamvis Elysios miretur Græcia campos,
Nec repetita 41 sequi curet Proserpina matrem),
Da facilem cursu 42, atque audacibus annue cœptis,
Ignarosque viæ 43 mecum miseratus agrestes,
Ingredere 44, et votis jam nunc 45 assuesce vocari.
Vere novo, gelidus canis 46 quum montibus humor
Liquitur, et Zephyro putris 47 se gleba resolvit,
Depresso 48 incipiat jam tum mihi taurus aratro
Ingemere, et sulco attritus splendescere vomer.
Illa seges demum votis respondet avari 49
Agricolæ, bis quæ 50 solem, bis frigora sensit;
Concilia,
nam non unus
deus, sed plures et quasi quoddam collegium deorum præerant singulis partibus universitatis rerum. 28 Incertum est utrum velis urbium esse ἐπί σκοπος sive έφο pos (rector, moderator, ab invisendo ductis vocabulis). Duplex structura verbi velis, primum cum infinitivo, deinde simpliciter cum
accusativo. - 29 Orbis terrarum. -30 Coeli aeris
que mutationum et anni temporum. 31 Verte recevra, non acceptera. Hoc si vult Augustus, Terra frontem ejus cinget co
rona ex myrto, arbore sacra Ve
neri, matri gentis Julia, in quam adoptatus erat Octavianus. - 32 Thule insula in ultima extremitate orbis antiqui posita ultra Britanniam (ut videtur, Shetlandicarum una). Intellige: tibi serviant maria omnia usque ad Thulen, ultimum limitem. - 33 Uxor Oceani, mater Nympharum Oceanitidum, te quærat generum sibi, totum mare dans pro dote. - 34 An accedere velis in cœlo signis duodecim Zodiaci, quibus menses definiuntur. Tardi menses, ut per quos tardior multo est et longius trahitur siderum decursus quam solis decursus per dies. Alii de longis diebus æstatis, alii de lenta ascensione siguorum æstivorum accipiunt: neutrum probabiliter. 35 Novum sidus poeta collocat ubi in antiquis Zodiacis locus vacuus conspiciebatur inter Erigonen sive Virginem et Chelas (λág, forcipes) sive Scorpionem, qui est a tergo Virgini: quare Chelæ dicuntur sequentes. - 36 Aperitur. 37 Ut locum tibi det. Scorpius (ut Ovidii verbis utamur) in geminos brachia (77) concavat arcus, et cauda flexisque utrimque lacertis porrigit in spatium signorum membra duorum: jam vero ille, adveniente vel exspectato Augusto, brachia contrahit. - 38 Et majorem coeli partem tibi reliquit, quam justum et necesse erat; arctius quam oportebat brachia contraxit: quod magnæ reverentiæ signum. Ceterum Virgo etiam Astræa et Justitia vocabatur, et locum ei vicinum (a poeta Augusto assignatum) in recentioribus Zodiacis Libra occupabat, justitiæ instrumentum : ut hanc virtutem Augusti, silente poeta, locus ipse clamet. 39 Loca infera, non qui proprie dicitur Tartarus, damnatorum sedes. Inferi sciunt se non esse dignos te rege. 40 Tam dira, ut in tali loco regnare cupias. - 41 Proserpina a matre ad reditum in cœlum petita. -42 Tanquam de navigatione dictum, ut in locutione: Adspira mihi, de auris faventibus. - 43 Viæ quæ sequenda est in agro colendo. 44 Agere incipe; quod de re magna suscipienda Virgilius iterum dixit En. VIII, 513.45 Dum in terris es, nondum in cœlo tibi destinato. 46 Nive obductis. 47 Gleba antè gelu obstricta, jam tepore et humore mollita, 48 Aratro sive vomeri terræ impresso. Vocula mihi, ut apud nos, est instantis. 49 Agricolæ cupidi, quam uberrimum proventum sibi optantis.-50 Poetice ad segetem refertur quod de agro dicendum erat: larga est seges ex agro qui bis sensit vim caloris et vim frigoris. Etenim forte densum
que Italia solum ter, etiam quater, arabatur : primum autumno, tum proximo vere, dein æstate, rursu que autumno; atque ita demum semina accipiebat, postquam bis solem, bis frigora sen
serat. 51 Tan
topere replent ut vix capiant horrea copiam tantam et prope rumpantur. Extra narrationem perfectum ponitur de iis, quæ, ut jam facta sunt, ita fiunt sæpius sive solent fieri. 52 Priusquam campum æquum et planum, id est agrum nobis ignotum aratro proscindimus.53 Morem cæli, naturam et tem
periem acris, quæ varia est pro regionum situ diverso et
Illius immensæ ruperunt 51 horrea messes.
Ac prius 52 ignotum ferro quam scindimus æquor,
Ventos et varium cœli prædiscere morem 53
Cura sit, ac patrios 54 cultusque habitusque locorum,
Et quid quæque ferat regio, et quid quæque recuset.
Hic segetes, illic veniunt 55 felicius uvæ,
Arborei fœtus alibi ; atque injussa 56 virescunt
Gramina. Nonne vides croceos ut Tmolus odores 57,
India mittit ebur, molles sua thura Sabæi 58,
At Chalybes 59 nudi ferrum, virosaque 60 Pontus
Castorea, Eliadum 61 palmas Epirus equarum?
Continuo 62 has leges æternaque fœdera 63 certis
Imposuit natura locis, quo tempore primum
Deucalion vacuum 64 lapides jactavit in orbem,
Unde homines nati, duru genus. Ergo age, terræ
Pingue solum primis extemplo a mensibus anni
Fortes invertant tauri, glebasque jacentes
Pulverulenta coquat maturis 66 solibus æstas;
At si non fuerit tellus fœcunda 67, sub ipsum
Arcturum 68 tenui sat erit suspendere 69 sulco:
Illic 70, officiant lætis ne frugibus herbæ ;
Hic, sterilem exiguus ne deserat humor arenam 71.
Alternis 72 idem tonsas cessare novales
Et segnem patiere situ 73 durescere campum ;
Aut 74 ibi flava seres, mutato sidere 75, farra,
Unde prius lætum siliqua quassante 76 legumen,
natura diversa. -- 54 Et habitus (naturam, indolem) et cultus (colendi rationem)
locorum proprios, quos ea loca antiquitus et quasi ex avita hereditate possident.
Confer mox v. 60 seqq.
-55 Proveniunt. 56 Sponte. 57 Crocum odoratum,
quem profert, mittit nobis Tmolus, mons Lydia ( alibi vix memoratus ut croci
ferax, quo proventu clara est vicina Lydia Cilicia). 58 Arabia Felicis populus,
cum ceteris Orientalibus pro effeminato habitus. 59 Extremi Ponti Euxini po-
pulus, Armeniæ conterminus. Nudi sive levissime vestiti, ut sunt fabri candens
ferrum cudentes. 60 Castorea gravissimi odoris. 61 Epirus mittit equas tam
præstantes, ut in ludis Olympiæ, vico Elidis, celebrari solitis palmam sive victo-
riam reportent; poetice vero Epirus mittere dicitur ipsas palmas, quæ debentur
Epiroticæ equæ, in Elidis campis illustratæ Equas opinio veterum velociores
habebat masculis equis. 62 Statim a principio. 63 Sic Lucanus: leges et fæ-
dera rerum, quasi dicas constitutionem inviolabiliter in omne tempus sancitam,
proprietatem perpetuam. Eterna ad utrumque substantivum referas. - 64 Dilu-
vio vastatum. 65 Durum, tam re, quam origine ex lapidibus. Hinc poeta redit
ad monita supra dari cospta, primum de pingui et denso solo. 66 Solibus quasi
adultis, qui ad maturitatem et plenitudinem caloris pervenerunt; calore solis fer-
ventissimo. 67 Non pinguis, sed macra et arenosa. 68 Arcturi sidus Nonis se-
ptembribus (5 sept.) exoritur. - 69 Suspendere tellurem dicuntur agricolæ, si
levi nec profunda aratione sive pastinatione soli superficiem induratam solvunt
et emolliunt. Noli supplere aratrum. 70 In pingui solo. 71 Arenam vocat
solum arenosum. 72 Alternis vicibus, altero quoque anno recreandus est ager
cessatione cultus. (Tu) idem valet: etiam. Tonsas, demessas. Novale est (inquit Pli-
nius) quod alternis annis conseritur. 73 Situ, quasi sinendo: cessatione, otio.
Non arata tellus indurescit. - 74 Qui nolit sive non possit otium agro concedere, ei
varianda est seges.75 Sub alio sidere, id est alio anni tempore; nam non eodem.
omnia seruntur, sed suo quæque. Farra, nobis la grande épeautre. 76 Cre-
Aut tenues fœtus viciæ, tristisque 77 lupini
Sustuleris fragiles calamos silvamque 78 sonantem.
Urit enim 79 lini campum seges, urit avenæ 50,
Urunt Lethæo 81 perfusa papavera somno:
Sed tamen alternis 82 facilis labor; arida tautum
Ne saturare fimo pingui pudeat sola, neve
Effœtos cinerem 83 immundum jactare per agros.
Sic quoque mutatis requiescunt fœtibus arva;
Nec 85 nulla interea est inaratæ gratia terræ.
Sæpe etiam steriles incendere profuit agros 86
Atque levem stipulam crepitantibus urere flammis :
Sive $7 inde occultas vires et pabula terræ
Pinguia concipiunt; sive illis 88 omne per ignem
Excoquitur 89 vitium, atque exsudat inutilis humor;
Seu plures calor ille vias et cæca
90 relaxat
Spiramenta, novas veniat qua 91 succus in herbas;
Seu durat magis, et venas adstringit hiantes 92,
Ne tenues pluvia 93, rapidive potentia solis
Acrior 94, aut Borea penetrabile frigus adurat.
Multum adeo, rastris glebas qui frangit inertes 95,
Vimineasque trahit crates 96, juvat arva; neque illum
Flava Ceres alto nequicquam 97 spectat Olympo;
Et 98 qui, proscisso quæ suscitat
æquore terga
Rursus in obliquum verso perrumpit aratro',
Exercetque frequens' tellurē, atq imperat3 arvis.
Humida solstitia atque hiemes orate serenas,
Lupini amari, utpote quibus contristatur degustantis vultus, ut est apud Macrobium Virgiliana expo
nere amantem.
Erantque lupini pauperum hominum cibus. 78 Et calamorum densam, instar silvæ, multitudinem, quæ, arida dum colligitur, collisu edit sonum crepitantem.79 Enim (sequente sed tamen) pro: quidem. Sententia: Linum, avena, papaver vehementer illa quidem emaciant agrum; verum si alternis, sive aliud post aliud, hæc seras adhibita stercoratione larga, ager non nimis exhaurietur, sed mutata seges ei erit pro requie
te.-80 Repete seges.-81 Papavera quibus abunde infusus est somnus oblivionem afferens, ut Lethes potus, id est soporifica vi prædita.-82 Breviter pro: si hæc alternis vicibus inserantur. Labor est, scilicet ipsius agri.--83 Plinio teste, in Gallia Transpadana, Virgilii patria, cinere agros stercorare solebant.- 81 Si mutes fruges, quas agro inseras. 85 Neque tamen dicendum est, nullam tibi redire gratiam si agrum sinas inaratum; sive: nihilominus ex inarato quoque agro fructus percipitur, quippe post quietem fœcundiori.-86 Steriles agri, ob sequentem versum, intelligendi sunt exhausti et effæti segete quam tulerunt. Secabantur aristæ, manebat stipula, quam incendi jubet poeta. 87 Exponitur quibus causis tribui possit utilitas stipulæ in agris crematæ. $8 Terris, solo. 89 Coquendo tollitur; ut Ovidius dixit ignem excoquere vitium metallis. 90 Abdita. 91 Quà via (spiramentorum, ineatuum sive venarum, ut mox vocantur). 92 Patulas. -93 Ne pluviæ per tenuitatem suam hos terræ meatus occultas penetrent et inundent: verbum pluviis conveniens sequentia subjecta interceperunt, quibus aliud verbum erat accommodandum. Rapidi, vehementis, violenti. 94 Nimis acris. Notum est uro latine et de æstu et de frigore dici.95 Quæ nihil generant ob duritiem. 96 Vocatur occatio. 97 Sine fructu. Dii autem faventes et propitii dicuntur homines spectare vel respicere. Ceres flava, qualis est color maturæ segetis.98 Repete: multum juvat arva sua is qui ete. 99 Terga poetice vocat quæ proprie dicuntur porca, terræ pars quæ eniinet inter duos sulcos. Equor, ut supra et sæpius in hoc poemate, de agro dictum; proscissum aratro. i Sulcis in diversas partes ductis subigebatur ager, quem tum demum recte subactum dicebant, quando (inquit Plinius) non intelligitur, utro vomer ierit. 2 Frequenter versat et tractat. - 3 Labore suo quasi imperio cogit agrum, ut pareat sibi et fruges reddat. - 4 Humidas æstates: nam solstitium æstivum dicitur; hibernum latine vocatur bruma. Hiemes serenas, non pluviosas. Nam prodest agris æstas non nimis sicca, hiems non nimis humida.
|