In mare purpureum violentior effluit amnis..
Postquam est in thalami pendentia pumice tecta
Perventum, et nati fletus cognovit inanes
Cyrene, manibus liquidos dant ordine fontes ...
Germanæ, tonsisque ferunt mantelia villis.
Pars epulis onerant mensas, et plena reponunt!:
Pocula; Panchæis adolescunt ignibus aræ...
Et mater, "Cape Mæonii carchesia Bacchi;
Oceano libemus," ait. Simul ipsa precatur. i
Oceanumque patrem rerum, Nymphasque sorores,
Centum quæ silvas, centum quæ flumina servant.
Ter liquido ardentem perfudit nectare Vestam ;
Ter flamma ad summum tecti subjecta reluxit.
Omine quo firmans animum, sic incipit ipsa :
"Est in Carpathio Neptuni gurgite vates,
Cæruleus Proteus, magnum qui piscibus æquor
Et juncto bipedum curru metitur equorum.
Hic nunc Emathiæ portus patriamque revisit
Pallenen. Hunc et Nymphæ veneramur, et ipse
Grandævus Nereus; novit namque omnia vates,
Quæ sint, quæ fuerint, quæ mox ventura trahantur :
Quippe ita Neptuno visum est, immania cujus
Armenta et turpes pascit sub gurgite phocas. 14
Hic tibi, nate, priùs vinclis capiundus, ut omnem
Expediat morbi causam eventusque secundet,
Nam sine vi non ulla dabit præcepta, neque illum
Orando flectes: vim duram et vincula capto
Tende; doli circum hæc demum frangentur inanes.
Ipsa ego te, medios quum sol accenderit æstus,
Quum sitiunt herbæ, et pecori jam gratior umbra est,
In secreta senis ducam, quò fessus ab undis
Se recipit, facilè ut somno aggrediare jacentem.
Verùm ubi correptum manibus vinclisque tenebis,
Tum variæ eludent species atque ora ferarum.
Fiet enim subitò sus horridus, atraque tigris,
Squamosusque draco, et fulvâ cervice leæna;
Aut acrem flammæ sonitum dabit, atque ita vinclis
Excidet, aut in aquas tenues dilapsus abibit.
Sed quantò ille magis formas se vertet in omnes,
Tantò, nate, magis contende tenacia vincla ;

*375

380

385

390

395

400

405

410

Donec talis erit mutato corpore, qualem

Videris, incepto tegeret quum lumina somno."

1

Hæc ait, et liquidum ambrosiæ diffundit odorem,
Quo totum nati corpus perduxit: at illi
Dulcis compositis spiravit crinibus aura,

Atque habilis membris venit vigor. Est specus ingens
Exesi latere in montis, quò plurima vento

Deprensis olim statio tutissima nautis :

415

Cogitur inque sinus scindit sese unda reductos;

420

Intus se vasti Proteus tegit objice saxi.

Hîc juvenem in latebris aversum a lumine Nympha

Collocat ipsa procul nebulis obscura resistit.

425

Jam rapidus torrens sitientes Sirius Indos
Ardebat, cœlo et medium sol igneus orbem
Hauserat; arebant herbæ, et cava flumina siccis
Faucibus ad limum radii tepefacta coquebant :
Quum Proteus consueta petens e fluctibus antra
Ibat; eum vasti circum gens humida ponti
Exsultans rorem latè dispersit amarum.
Sternunt se somno diversæ in littore phocæ.
Ipse, velut stabuli custos in montibus olim,
Vesper ubi e pastu vitulos ad tecta reducit,
Auditisque lupos acuunt balatibus agni,
Considit scopulo medius, numerumque recenset.
Cujus Aristao quoniam est oblata facultas,
Vix defessa senem passus componere membra,
Cum clamore ruit magno, manicisque jacentem
Occupat. Ille, suæ contrà non immemor artis,
Omnia transformat sese in miracula rerum,

430

435

440

445

Ignemque, horribilemque feram, fluviumque liquentem. Verùm ubi nulla fugam reperit pellacia, victus In sese redit, atque hominis tandem ore locutus : "Nam quis te, juvenum confidentissime, nostras Jussit adire domus ? quidve hinc petis? inquit. At ille : "Scis, Proteu, scis ipse; neque est te fallere quidquam : Sed tu desine velle; deûm præcepta secuti

Venimus, hinc lapsis quæsitum oracula rebus."
Tantùm effatus. Ad hæc vates vi denique multâ
Ardentes oculos intorsit lumine glauco,

Et, graviter frendens, sic fatis ora resolvit :

450

460

"Non te nullius exercent numinis iræ. polotl A Magna luis commissa: tibi has miserabilis. Orpheusi Haudquaquam ob meritum pœnas, ni fata resistant, 455 Suscitat, et raptâ graviter pro conjuge sævit. Illa quidem, dum te fugeret per flumina præceps, Immanem ante pedes hydrum moritura puella Servantem ripas altâ non vidit in herbâ. At chorus æqualis Dryadum clamore supremos Implêrunt montes: flêrunt Rhodopeïa arces, Altaque Pangæa, et Rhesi Mavortia tellus, Atque Getæ, atque Hebrus, et Actias Orithyia. Ipse, cavâ solans ægrum testudine amorem, Te, dulcis conjux, te solo in littore secum, Te veniente die, te decedente, canebat. Tænarias etiam fauces, alta ostia Ditis, Et caligantem nigrâ formidine lucum,

f

Ingressus, Manesque adiit, regemque tremendum,
Nesciaque humanis precibus mansuescere corda.
At cantu commotæ Erebi de sedibus imis
Umbræ ibant tenues, simulacraque luce carentûm;
Quàm multa in foliis avium se millia condunt,
Vesper ubi aut hibernus agit de montibus imber :
Matres, atque viri, defunctaque corpora vitâ
Magnanimûm heroum, pueri, innuptæque puellæ,
Impositique rogis juvenes ante ora parentûm ;
Quos circùm limus niger, et deformis arundo
Cocyti, tardâque palus inamabilis undâ
Alligat, et novies Styx interfusa coërcet.

Quin ipsæ stupuêre domus, atque intima Leti
Tartara, cæruleosque implexæ crinibus angues
Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora,
Atque Ixionii vento rota constitit orbis.

465

470

475

480

Jamque pedem referens casus evaserat omnes,

Redditaque Eurydice superas veniebat ad auras,

485

Ponè sequens; namque hanc dederat Proserpina legem ;
Quum subita incautum dementia cepit amantem,

Ignoscenda quidem, scirent si ignoscere Manes.
Restitit, Eurydicenque suam jam luce sub ipsâ,
Immemor, heu ! victusque animi, respexit. Ibi omnis
Effusus labor, atque immitis rupta tyranni

490

Fœdera, terque fragor stagnis auditus Avernis.

Illa, "Quis et me, inquit, miseram, et te perdidit, Orpheu?
Quis tantus furor? en iterum crudelia retro

Fata vocant, conditque natantia lumina somnus.
Jamque vale. Feror ingenti circumdata nocte,
Invalidasque tibi tendens, heu ! non tua, palmas."
Dixit, et ex oculis subitò, ceu fumus in auras
Commixtus tenues, fugit diversa: neque illum
Prensantem nequidquam umbras, et multa volentem
Dicere, præterea vidit ; nec portitor Orci
Ampliùs objectam passus transire paludem.
Quid faceret? quò se raptâ bis conjuge ferret ?
Quo fletu Manes, quâ Numina voce moveret ?
Illa quidem Stygiâ nabat jam frigida cymbâ.

Septem illum totos perhibent ex ordine menses,
Rupe sub aëriâ deserti ad Strymonis undam,
Flevisse, et gelidis hæc evolvisse sub antris,
Mulcentem tigres, et agentem carmine quercus.
Qualis populeâ morens Philomela sub umbrâ
Amissos queritur fœtus, quos durus arator
Observans nido implumes detraxit; at illa

Flet noctem, ramoque sedens miserabile carmen
Integrat, et mæstis latè loca questibus implet.
Nulla Venus, non ulli animum flexêre Hymenæi.
Solus Hyperboreas glacies, Tanaïmque nivalem,
Arvaque Rhipæis nunquam viduata pruinis
Lustrabat, raptam Eurydicen atque irrita Ditis

495

500

505

510

515

Dona querens. Spretæ Ciconum quo munere matres, 520
Inter sacra deûm nocturnique orgia Bacchi,
Discerptum latos juvenem sparsêre per agros.
Tum quoque, marmoreâ caput a cervice revulsum
Gurgite quum medio portans Eagrius Hebrus
Volveret, Eurydicen vox ipsa et frigida lingua,
Ah miseram Eurydicen! animâ fugiente, vocabat ;
Eurydicen toto referebant flumine ripæ.”

Hæc Proteus et se jactu dedit æquor in altum ;
Quâque dedit, spumantem undam sub vortice torsit.
At non Cyrene; namque ultro affata timentem :
"Nate, licet tristes animo deponere curas.
Hæc omnis morbi causa: hinc miserabile Nymphæ,

525

530

Cum quibus illa choros lucis agitabat in altis,
Exitium misêre apibus. Tu munera supplex
Tende petens pacem, et faciles venerare Napæas :
Namque dabunt veniam votis, irasque remittent.
Sed, modus orandi qui sit, priùs ordine dicam.
Quatuor eximios præstanti corpore tauros,
Qui tibi nunc viridis depascunt summa Lycæi,
Delige, et intactâ totidem cervice juvencas.
Quatuor his aras alta ad delubra dearum
Constitue, et sacrum jugulis demitte cruorem,
Corporaque ipsa boum frondoso desere luco.
Pòst, ubi nona suos Aurora ostenderit ortus,
Inferias Orphei Lethæa papavera mittes,
Placatam Eurydicen vitulâ venerabere cæsâ,
Et nigram mactabis ovem, lucumque revises."
Haud mora; continuò matris præcepta facessit.
Ad delubra venit; monstratas excitat aras ;
Quatuor eximios præstanti corpore tauros
Ducit, et intactâ totidem cervice juvencas.
Post, ubi nona suos Aurora induxerat ortus,
Inferias Orphei mittit, lucumque revisit.
Hic verò subitum ac dictu mirabile monstrum
Adspiciunt, liquefacta boum per viscera toto
Stridere apes utero, et ruptis effervere costis ;
Immensasque trahi nubes, jamque arbore summâ
Confluere, et lentis uvam demittere ramis.

Hæc super arvorum cultu pecorumque canebam,
Et super arboribus, Cæsar dum magnus ad altum
Fulminat Euphraten bello, victorque volentes
Per populos dat jura, viamque affectat Olympo.
Illo Virgilium me tempore dulcis alebat
Parthenope, studiis florentem ignobilis otî;
Carmina qui lusi pastorum, audaxque juventâ,
Tityre, te patulæ cecini sub tegmine fagi.

535

540

545

550

555

560

565