Page images
PDF
EPUB

Omnibus est vitæ ;

sed famam extendere factis,

Trojæ sub manibus altis

470

Hoc virtutis opus.
Tot nati cecidêre deûm; quin occidit unâ
Sarpedon, mea progenies. Etiam sua Turnum
Fata vocant, metasque dati pervenit ad ævi.
Sic ait, atque oculos Rutulorum rejicit arvis.
At Pallas magnis emittit viribus hastam,
Vaginâque cavâ fulgentem deripit ensem.
Illa volans, humeris surgunt quâ tegmina summa,
Incidit, atque, viam clypei molita per oras,
Tandem etiam magno strinxit de corpore Turni.

Hic Turnus ferro præfixum robur acuto

In Pallanta diu librans jacit, atque ita fatur :
Adspice, num magè sit nostrum penetrabile telum.
Dixerat at clypeum, tot ferri terga, tot æris,
Quum pellis totiens obeat circumdata tauri,
Vibranti medium cuspis transverberat ictu,
Loricæque moras et pectus perforat ingens.
Ille rapit calidum frustra de vulnere telum ;
Unâ eâdemque viâ sanguis animusque sequuntur.
Corruit in vulnus; sonitum supèr arma dedêre ;
Et terram hostilem moriens petit ore cruento.
Quem Turnus super assistens :

475

480

485

490

Arcades, hæc, inquit, memores mea dicta referte Evandro Qualem meruit, Pallanta remitto.

Quisquis honos tumuli, quidquid solamen humandi est,
Largior. Haud illi stabunt neïa parvo

Hospitia. Et lævo pressit pede, talia fatus,
Exanimem, rapiens immania pondera baltei,
Impressumque nefas: unâ sub nocte jugali
Cæsa manus juvenum fœdè, thalamique cruenti;
Quæ Clonus Eurytides multo cælaverat auro :
Quo nunc Turnus ovat spolio gaudetque potitus.
Nescia mens hominum fati sortisque futuræ,
Et servare modum, rebus sublata secundis !
Turno tempus erit, magno quum optaverit emptum
Intactum Pallanta, et quum spolia ista diemque
Oderit. At socii multo gemitu lacrymisque

495

500

505

Impositum scuto referunt Pallanta frequentes.

O dolor atque decus magnum rediture parenti!

Hæc te prima dies bello dedit, hæc eadem aufert,
Quum tamen ingentes Rutulorum linquis acervos!
Nec jam fama mali tanti, sed certior auctor
Advolat neæ, tenui discrimine leti

510

Esse suos; tempus versis succurrere Teucris.
Proxima quæque metit gladio, latumque per agmen
Ardens limitem agit ferro; te, Turne, superbum

515

Cæde novâ quærens. Pallas, Evander, in ipsis
Omnia sunt oculis; mensæ, quas advena primas
Tunc adiit, dextræque datæ. Sulmone creatos
Quatuor hîc juvenes, totidem, quos educat Ufens,
Viventes rapit, inferias quos immolet umbris,
Captivoque rogi perfundat sanguine flammas.
Inde Mago procul infensam contenderat hastam ;
Ille astu subit, ac tremebunda supervolat hasta :
Et genua amplectens effatur talia supplex ;
Per patrios Manes, per spes surgentis Iuli,
Te precor, hanc animam serves natoque patrique.
Est domus alta; jacent penitùs defossa talenta
Cælati argenti; sunt auri pondera facti
Infectique mihi. Non hîc victoria Teucrûm
Vertitur, aut anima una dabit discrimina tanta.
Dixerat. Æneas contrà cui talia reddit :
Argenti atque auri memoras quæ multa talenta,
Gnatis parce tuis: belli commercia Turnus
Sustulit ista prior, jam tum Pallante perempto.
Hoc patris Anchisa Manes, hoc sentit Iulus.
Sic fatus, galeam lævâ tenet, atque reflexâ
Cervice orantis capulo tenus applicat ensem.

520

525

530

535

Nec procul Hæmonides, Phœbi Triviæque sacerdos,
Infula cui sacrâ redimibat tempora vittâ,

Totus collucens veste atque insignibus armis ;

Quem congressus agit campo, lapsumque superstans 540
Immolat, ingentique umbrâ tegit; arma Serestus
Lecta refert humeris, tibi, rex Gradive, tropæum.

Instaurant acies, Vulcani stirpe creatus
Cæculus, et veniens Marsorum montibus Umbro.
Dardanides contrà furit. Anxuris ense sinistram,
Et totum clypei ferro dejecerat orbem ;
Dixerat ille aliquid magnum, vimque affore verbo

545

Crediderat, cœloque animum fortasse ferebat,
Canitiemque sibi et longos promiserat annos.
Tarquitus exsultans contrà fulgentibus armis,
Silvicolæ Fauno Dryope quem Nympha creârat,
Obvius ardenti sese obtulit: ille reductâ
Loricam clypeique ingens onus impedit hastâ.
Tum caput orantis nequidquam, et multa parantis
Dicere, deturbat terræ ; truncumque tepentem
Provolvens, super hæc inimico pectore fatur :
Istîc nunc, metuende, jace! non te optima mater
Condet humi, patriove onerabit membra sepulcro :
Alitibus linquêre feris; aut gurgite mersum
Unda feret, piscesque impasti vulnera lambent.

550

555

560

Protenus Antæum et Lucam, prima agmina Turni,
Persequitur, fortemque Numam, fulvumque Camertem,
Magnanimo Volscente satum, ditissimus agri
Qui fuit Ausonidûm, et tacitis regnavit Amyclis.
Ægæon qualis, centum cui brachia dicunt,

Centenasque manus, quinquaginta oribus ignem
Pectoribusque arsisse, Jovis quum fulmina contra
Tot paribus streperet clypeis, tot stringeret enses :
Sic toto Æneas desævit in æquore victor,
Ut semel intepuit mucro. Quin ecce Niphæi
Quadrijuges in equos adversaque pectora tendit :
Atque illi, longè gradientem et dira frementem
Ut vidêre, metu versi, retroque ruentes,
Effunduntque ducem, rapiuntque ad littora currus.
Interea bijugis infert se Lucagus albis

565

570

575

In medios, fraterque Liger: sed frater habenis

Flectit equos; strictum rotat acer Lucagus ensem.
Haud tulit Æneas tanto fervore furentes :

Irruit, adversâque ingens apparuit hastâ.

Cui Liger:

580

Non Diomedis equos, nec currus cernis Achilli,
Aut Phrygiæ campos nunc belli finis et ævi

His dabitur terris. Vesano talia latè

Dicta volant Ligeri: sed non et Troïus heros

Dicta parat contrà; jaculum nam torquet in hostem. 585

Lucagus ut pronus pendens in verbera telo

Admonuit bijugos; projecto dum pede lævo

Aptat se pugnæ; subit oras hasta per imas
Fulgentis clypei, tum lævum perforat inguen ;
Excussus curru moribundus volvitur arvis.
Quem pius Æneas dictis affatur amaris :
Lucage, nulla tuos currus fuga segnis equorum
Prodidit, aut vanæ vertêre ex hostibus umbræ :
Ipse rotis saliens juga deseris. Hæc ita fatus,
Arripuit bijugos. Frater tendebat inermes
Infelix palmas, curru delapsus eodem :

590

595

Per te, per qui te talem genuêre parentes,

Vir Trojane, sine hanc animam, et miserere precantis.
Pluribus oranti Æneas: Haud talia dudum

Dicta dabas morere, et fratrem ne desere frater.

600

Tum, latebras animæ, pectus mucrone recludit.

Talia per campos edebat funera ductor

Dardanius, torrentis aquæ vel turbinis atri

More furens. Tandem erumpunt et castra relinquunt

Ascanius puer et nequidquam obsessa juventus.
Junonem interea compellat Jupiter ultro :

605

O germana mihi atque eadem gratissima conjux,
Ut rebare, Venus (nec te sententia fallit)
Trojanas sustentat opes: non vivida bello
Dextra viris, animusque ferox, patiensque pericli.
Cui Juno submissa: Quid, o pulcherrime conjux,
Sollicitas ægram et tua tristia dicta timentem ?

610

Si mihi, quæ quondam fuerat, quamque esse decebat,
Vis in amore foret ; non hoc mihi namque negares,

Omnipotens, quin et pugnæ subducere Turnum,
Et Dauno possem incolumem servare parenti.
Nunc pereat, Teucrisque pio det sanguine pœnas.
Ille tamen nostrâ deducit origine nomen,
Pilumnusque illi quartus pater; et tua largâ
Sæpè manu multisque ornavit limina donis.

615

620

Cui rex ætherii breviter sic fatur Olympi:

Si mora præsentis leti tempusque caduco
Oratur juveni, meque hoc ita ponere sentis ;

Tolle fugâ Turnum, atque instantibus eripe fatis :
Hactenus indulsisse vacat. Sin altior istis

625

Sub precibus venia ulla latet, totumque moveri

Mutarive putas bellum; spes pascis inanes.

Et Juno allacrymans: Quid si, quod voce gravaris,
Mente dares; atque hæc Turno rata vita maneret ?
Nunc manet insontem gravis exitus, aut cgo veri
Vana feror. Quod ut o potiùs formidine falsâ
Ludar; et in melius tua, qui potes, orsa reflectas !
Hæc ubi dicta dedit, cœlo se protenus alto
Misit, agens hiemem, nimbo succincta per auras :
Iliacamque aciem et Laurentia castra petivit.
Tum dea nube cavâ tenuem sine viribus umbram
In faciem Æneæ (visu mirabile monstrum!)
Dardaniis ornat telis; clypeumque jubasque
Divini assimulat capitis; dat inania verba ;

630

635

Dat sine mente sonum, gressusque effingit euntis :

640

Morte obitâ quales fama est volitare figuras,

Aut quæ sopitos deludunt somnia sensus.

At primas læta ante acies exsultat imago,
Irritatque virum telis, et voce lacessit.

Instat cui Turnus, stridentemque eminus hastam

645

Conjicit; illa dato vertit vestigia tergo.

Tum verò Ænean aversum ut cedere Turnus

Credidit, atque animo spem turbidus hausit inanem :
Quò fugis, Ænea? thalamos ne desere pactos :
Hâc dabitur dextrâ tellus quæsita per undas.
Talia vociferans sequitur, strictumque coruscat
Mucronem, nec ferre videt sua gaudia ventos.
Fortè ratis, celsi conjuncta crepidine saxi,
Expositis stabat scalis et ponte parato,
Quâ rex Clusinis advectus Osinius oris.
Huc sese trepida Æneæ fugientis imago
Conjicit in latebras ; nec Turnus segnior instat,
Exsuperatque moras, et pontes transilit altos.
Vix proram attigerat, rumpit Saturnia funem,
Avulsamque rapit revoluta per æquora navem.
Illum autem Æneas absentem in prælia poscit;
Obvia multa virûm demittit corpora morti.

Tum levis haud ultrà latebras jam quærit imago,
Sed sublimè volans nubi se immiscuit atræ :
Quum Turnum medio interea fert æquore turbo.
Respicit ignarus rerum, ingratusque salutis ;
Et duplices cum voce manus ad sidera tendit :

650

655

660

665

« PreviousContinue »