sed famam extendere factis,
Hoc virtutis opus. Tot nati cecidêre deûm; quin occidit unâ Sarpedon, mea progenies. Etiam sua Turnum Fata vocant, metasque dati pervenit ad ævi. Sic ait, atque oculos Rutulorum rejicit arvis. At Pallas magnis emittit viribus hastam, Vaginâque cavâ fulgentem deripit ensem. Illa volans, humeris surgunt quâ tegmina summa, Incidit, atque, viam clypei molita per oras, Tandem etiam magno strinxit de corpore Turni.
Hic Turnus ferro præfixum robur acuto
In Pallanta diu librans jacit, atque ita fatur : Adspice, num magè sit nostrum penetrabile telum. Dixerat at clypeum, tot ferri terga, tot æris, Quum pellis totiens obeat circumdata tauri, Vibranti medium cuspis transverberat ictu, Loricæque moras et pectus perforat ingens. Ille rapit calidum frustra de vulnere telum ; Unâ eâdemque viâ sanguis animusque sequuntur. Corruit in vulnus; sonitum supèr arma dedêre ; Et terram hostilem moriens petit ore cruento. Quem Turnus super assistens :
Arcades, hæc, inquit, memores mea dicta referte Evandro Qualem meruit, Pallanta remitto.
Quisquis honos tumuli, quidquid solamen humandi est, Largior. Haud illi stabunt neïa parvo
Hospitia. Et lævo pressit pede, talia fatus, Exanimem, rapiens immania pondera baltei, Impressumque nefas: unâ sub nocte jugali Cæsa manus juvenum fœdè, thalamique cruenti; Quæ Clonus Eurytides multo cælaverat auro : Quo nunc Turnus ovat spolio gaudetque potitus. Nescia mens hominum fati sortisque futuræ, Et servare modum, rebus sublata secundis ! Turno tempus erit, magno quum optaverit emptum Intactum Pallanta, et quum spolia ista diemque Oderit. At socii multo gemitu lacrymisque
Impositum scuto referunt Pallanta frequentes.
O dolor atque decus magnum rediture parenti!
Hæc te prima dies bello dedit, hæc eadem aufert, Quum tamen ingentes Rutulorum linquis acervos! Nec jam fama mali tanti, sed certior auctor Advolat neæ, tenui discrimine leti
Esse suos; tempus versis succurrere Teucris. Proxima quæque metit gladio, latumque per agmen Ardens limitem agit ferro; te, Turne, superbum
Cæde novâ quærens. Pallas, Evander, in ipsis Omnia sunt oculis; mensæ, quas advena primas Tunc adiit, dextræque datæ. Sulmone creatos Quatuor hîc juvenes, totidem, quos educat Ufens, Viventes rapit, inferias quos immolet umbris, Captivoque rogi perfundat sanguine flammas. Inde Mago procul infensam contenderat hastam ; Ille astu subit, ac tremebunda supervolat hasta : Et genua amplectens effatur talia supplex ; Per patrios Manes, per spes surgentis Iuli, Te precor, hanc animam serves natoque patrique. Est domus alta; jacent penitùs defossa talenta Cælati argenti; sunt auri pondera facti Infectique mihi. Non hîc victoria Teucrûm Vertitur, aut anima una dabit discrimina tanta. Dixerat. Æneas contrà cui talia reddit : Argenti atque auri memoras quæ multa talenta, Gnatis parce tuis: belli commercia Turnus Sustulit ista prior, jam tum Pallante perempto. Hoc patris Anchisa Manes, hoc sentit Iulus. Sic fatus, galeam lævâ tenet, atque reflexâ Cervice orantis capulo tenus applicat ensem.
Nec procul Hæmonides, Phœbi Triviæque sacerdos, Infula cui sacrâ redimibat tempora vittâ,
Totus collucens veste atque insignibus armis ;
Quem congressus agit campo, lapsumque superstans 540 Immolat, ingentique umbrâ tegit; arma Serestus Lecta refert humeris, tibi, rex Gradive, tropæum.
Instaurant acies, Vulcani stirpe creatus Cæculus, et veniens Marsorum montibus Umbro. Dardanides contrà furit. Anxuris ense sinistram, Et totum clypei ferro dejecerat orbem ; Dixerat ille aliquid magnum, vimque affore verbo
Crediderat, cœloque animum fortasse ferebat, Canitiemque sibi et longos promiserat annos. Tarquitus exsultans contrà fulgentibus armis, Silvicolæ Fauno Dryope quem Nympha creârat, Obvius ardenti sese obtulit: ille reductâ Loricam clypeique ingens onus impedit hastâ. Tum caput orantis nequidquam, et multa parantis Dicere, deturbat terræ ; truncumque tepentem Provolvens, super hæc inimico pectore fatur : Istîc nunc, metuende, jace! non te optima mater Condet humi, patriove onerabit membra sepulcro : Alitibus linquêre feris; aut gurgite mersum Unda feret, piscesque impasti vulnera lambent.
Protenus Antæum et Lucam, prima agmina Turni, Persequitur, fortemque Numam, fulvumque Camertem, Magnanimo Volscente satum, ditissimus agri Qui fuit Ausonidûm, et tacitis regnavit Amyclis. Ægæon qualis, centum cui brachia dicunt,
Centenasque manus, quinquaginta oribus ignem Pectoribusque arsisse, Jovis quum fulmina contra Tot paribus streperet clypeis, tot stringeret enses : Sic toto Æneas desævit in æquore victor, Ut semel intepuit mucro. Quin ecce Niphæi Quadrijuges in equos adversaque pectora tendit : Atque illi, longè gradientem et dira frementem Ut vidêre, metu versi, retroque ruentes, Effunduntque ducem, rapiuntque ad littora currus. Interea bijugis infert se Lucagus albis
In medios, fraterque Liger: sed frater habenis
Flectit equos; strictum rotat acer Lucagus ensem. Haud tulit Æneas tanto fervore furentes :
Irruit, adversâque ingens apparuit hastâ.
Non Diomedis equos, nec currus cernis Achilli, Aut Phrygiæ campos nunc belli finis et ævi
His dabitur terris. Vesano talia latè
Dicta volant Ligeri: sed non et Troïus heros
Dicta parat contrà; jaculum nam torquet in hostem. 585
Lucagus ut pronus pendens in verbera telo
Admonuit bijugos; projecto dum pede lævo
Aptat se pugnæ; subit oras hasta per imas Fulgentis clypei, tum lævum perforat inguen ; Excussus curru moribundus volvitur arvis. Quem pius Æneas dictis affatur amaris : Lucage, nulla tuos currus fuga segnis equorum Prodidit, aut vanæ vertêre ex hostibus umbræ : Ipse rotis saliens juga deseris. Hæc ita fatus, Arripuit bijugos. Frater tendebat inermes Infelix palmas, curru delapsus eodem :
Per te, per qui te talem genuêre parentes,
Vir Trojane, sine hanc animam, et miserere precantis. Pluribus oranti Æneas: Haud talia dudum
Dicta dabas morere, et fratrem ne desere frater.
Tum, latebras animæ, pectus mucrone recludit.
Talia per campos edebat funera ductor
Dardanius, torrentis aquæ vel turbinis atri
More furens. Tandem erumpunt et castra relinquunt
Ascanius puer et nequidquam obsessa juventus. Junonem interea compellat Jupiter ultro :
O germana mihi atque eadem gratissima conjux, Ut rebare, Venus (nec te sententia fallit) Trojanas sustentat opes: non vivida bello Dextra viris, animusque ferox, patiensque pericli. Cui Juno submissa: Quid, o pulcherrime conjux, Sollicitas ægram et tua tristia dicta timentem ?
Si mihi, quæ quondam fuerat, quamque esse decebat, Vis in amore foret ; non hoc mihi namque negares,
Omnipotens, quin et pugnæ subducere Turnum, Et Dauno possem incolumem servare parenti. Nunc pereat, Teucrisque pio det sanguine pœnas. Ille tamen nostrâ deducit origine nomen, Pilumnusque illi quartus pater; et tua largâ Sæpè manu multisque ornavit limina donis.
Cui rex ætherii breviter sic fatur Olympi:
Si mora præsentis leti tempusque caduco Oratur juveni, meque hoc ita ponere sentis ;
Tolle fugâ Turnum, atque instantibus eripe fatis : Hactenus indulsisse vacat. Sin altior istis
Sub precibus venia ulla latet, totumque moveri
Mutarive putas bellum; spes pascis inanes.
Et Juno allacrymans: Quid si, quod voce gravaris, Mente dares; atque hæc Turno rata vita maneret ? Nunc manet insontem gravis exitus, aut cgo veri Vana feror. Quod ut o potiùs formidine falsâ Ludar; et in melius tua, qui potes, orsa reflectas ! Hæc ubi dicta dedit, cœlo se protenus alto Misit, agens hiemem, nimbo succincta per auras : Iliacamque aciem et Laurentia castra petivit. Tum dea nube cavâ tenuem sine viribus umbram In faciem Æneæ (visu mirabile monstrum!) Dardaniis ornat telis; clypeumque jubasque Divini assimulat capitis; dat inania verba ;
Dat sine mente sonum, gressusque effingit euntis :
Morte obitâ quales fama est volitare figuras,
Aut quæ sopitos deludunt somnia sensus.
At primas læta ante acies exsultat imago, Irritatque virum telis, et voce lacessit.
Instat cui Turnus, stridentemque eminus hastam
Conjicit; illa dato vertit vestigia tergo.
Tum verò Ænean aversum ut cedere Turnus
Credidit, atque animo spem turbidus hausit inanem : Quò fugis, Ænea? thalamos ne desere pactos : Hâc dabitur dextrâ tellus quæsita per undas. Talia vociferans sequitur, strictumque coruscat Mucronem, nec ferre videt sua gaudia ventos. Fortè ratis, celsi conjuncta crepidine saxi, Expositis stabat scalis et ponte parato, Quâ rex Clusinis advectus Osinius oris. Huc sese trepida Æneæ fugientis imago Conjicit in latebras ; nec Turnus segnior instat, Exsuperatque moras, et pontes transilit altos. Vix proram attigerat, rumpit Saturnia funem, Avulsamque rapit revoluta per æquora navem. Illum autem Æneas absentem in prælia poscit; Obvia multa virûm demittit corpora morti.
Tum levis haud ultrà latebras jam quærit imago, Sed sublimè volans nubi se immiscuit atræ : Quum Turnum medio interea fert æquore turbo. Respicit ignarus rerum, ingratusque salutis ; Et duplices cum voce manus ad sidera tendit :
« PreviousContinue » |