Page images
PDF
EPUB

Auribus, et truncas inhonesto vulnere nares.
Vix adeo agnovit pavitantem, et dira tegentem
Supplicia; et notis compellat vocibus ultro: 499
Deiphobe armipotens, genus alto a sanguine Teucri,
Quis tam crudeles optavit sumere pœnas?
Cui tantùm de te licuit? Mihi fama suprema
Nocte tulit, fessum vasta te caede Pelasgúm
Procubuisse super confusae stragis acervum.
Tunc egomet tumulum Rhœteo in littore inanem
Constitui, et magna Manes ter voce vocavi.
Nomen et arma locum servant. Te, amice, nequivi
Conspicere, et patria decedens ponere terra.
Ad quae haec Priamides: Nihil o tibi, amice, relictum;
Omnia Deiphobo solvisti et funeris umbris:
Sed me fata mea et scelus exitiale Lacaenae
His mersere malis; illa haec monumenta reliquit.
Namque ut supremam falsa inter gaudia noctem
Egerimus nosti; et nimiùm meminisse necesse est.
Quum fatalis equus saltu super ardua venit

510

Pergama, et armatum peditem gravis attulit alvo;
Illa, chorum simulans, evantes Orgia circum
Ducebat Phrygias: flammam media ipsa tenebat
Ingentem, et summa Danaos ex arce vocabat.
Tum me, confectum curis somnoque gravatum, 520
Infelix habuit thalamus; pressitque jacentem
Dulcis et alta quies, placidaeque simillima morti.
Egregia interea conjux arma omnia tectis
Emovet, et fidum capiti subduxerat ensem.

De' svelti orecchi, e a tronche nari sordido.
Lui sì restío, che l'atre piaghe asconde,
Conobbe a stento, e in noto suon gli chiese:
Regio guerrier, strenuo rampol di Teucro,
Chi pene osò prender sì rie? chi tanto
Su te poteo? Nella funerea notte
Fama correa, che d'ostil scempio stanco
Cadesti alfin sulla feral catasta.

Io stesso allor vôto un avel sul lido
T'alzai Retéo, spinsi tre gridi a Mani.
L'armi e il nome là stan. Partíi, nè, o caro,
Potei non viste in suol natío por l'ossa.
Quì il monco Eroe: Nulla omettesti, amico;
Rendesti all'ossa ogni tributo e all'ombra:
Ma il reo mio fato, e l'acre lue Spartana
Si mal conciommi; ecco dell'empia i pegni.
Qual si passò l'ultima notte in falso

Gioir tel sai: nè obblío verrà che il rada.
Quando sali sulle Pergamee vette
Quel rio caval, grave d'armati il ventre;
Ella un' Orgia fingea con mille intorno
Frigie Baccanti: e di gran face armata
A'Danai fea dall'alta rocca invito.
Me lasso allor, carco di cure e sonno,
L'atro talamo accolse; e steso oppresse
Alto sopor, di cheta morte imago.
Quì l'egregia consorte ogni arme a'tetti
Scaltra sottragge, e il fido brando al capo.

VIRGIL. Eneid. Tom. I.

S$

530

Intra tecta vocat Menelaum, et limina pandit;
Scilicet id magnum sperans fore munus amanti,
Et famam extingui veterum sic posse malorum.
Quid moror? irrumpunt thalamo; comes additus unà
Hortator scelerum AEolides. Di, talia Graiis
Instaurate, pio si pœnas ore reposco.
Sed te qui vivum casus, age, fare vicissim
Attulerint: pelagine venis erroribus actus?
An monitu divům? an quae te fortuna fatigat,
Ut tristes sine sole domos, loca turbida, adires?
Hac vice sermonum roseis Aurora quadrigis
Jam medium aetherio cursu trajecerat axem;
Et fors omne datum traherent per talia tempus:
Sed comes admonuit, breviterque affata Sibylla est:
Nox ruit, AEnea; nos flendo ducimus horas.

Hic locus est partes ubi se via findit in ambas: 540
Dextera, quae Ditis magni sub moenia tendit;
Hàc iter Elysium nobis: at laeva malorum
Exercet pœnas, et ad impia Tartara mittit.
Deiphobus contra: Ne saevi, magna sacerdos;
Discedam, explebo numerum, reddarque tenebris.
1, decus, i, nostrum; melioribus utere fatis.
Tantùm e fatus, et in verbo vestigia torsit.
Respicit AEneas subitò, et sub rupe sinistra
Mania lata videt(triplici circumdata muro,
Quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis 550
Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa.
Porta adversa, ingens, solidoque adamante columnae ;

Schiude il soggiorno, e Menelao vi chiama;
Chè spera il don caro all'amante, e pensa
Tuffar così de' prischi falli il grido.

Che più? già entrar'; l'Itaco han seco, il tristo
D'ogni mal consiglier. Tai premj a' Greci
Rendete, o dei, se ad equità gl' imploro.
Ma parla or tu: qual caso mai ti mena
Quà vivo? il mar forse t'ha spinto? o vieni
Scorto da' numi? o aspro destin t'astringe
Sì rei luoghi a tentar, di sol sì muti?
Tra gli alterni sermon già in roseo cocchio
Varcò mezz'orbe il dì superno; e forse
Spendeanvi intier del dato tempo il giro:
Ma la Cuméa si li troncò: Buon Teucro,
Vien notte, e noi l'ore perdiam fra' pianti.
Siam dove in due s'apre il cammin: le mura
Rade il destro al gran Dite, e a'bei poi mette
Campi Elisj ove andiam; ma il manco agli empi
Tartarei regni, e a'rii supplizj adduce.
Tosto il Priaméo: Non t'adirar, gran vate;
Parto, adempio il mio ruol, ritorno all'ombre.
Va, o nostro onor, va; miglior sian tuoi fati.
Disse, e fra il dir l'orme girò non tarde.
Voltosi Enea sott'alta rupe a manca

Cinta a tre mura ampia Città rimira,
Flegetonte la cerchia, e a rapid' onde
Bollenti ardor, massi sonanti, avvolge.

Gran porta è incontro, e alte colonne a vivo

Vis ut nulla virúm, non ipsi exscindere ferro
Calicolae valeant: stat ferrea turris ad auras;
Tisiphoneque sedens, palla succincta cruenta,
Vestibulum exsomnis servat noctesque diesque.
Hinc exaudiri gemitus, et saeva sonare
Verbera: tum stridor ferri, tractaeque catenae..
Constitit AEneas, strepitumque exterritus hausit:
Quae scelerum facies? o virgo, effare; quibusve 560
Urgentur pænis? qui tantus plangor ad auras?
Tum vates sic orsa loqui: Dux inclyte Teucrúm,
Nulli fas casto sceleratum insistere limen;
Sed me, quum lucis Hecate praefecit Avernis,
Ipsa deúm pœnas docuit, perque omnia duxit.
Gnosius haec Rhadamanthus habet durissima regna;
Castigatque auditque dolos, subigitque fateri
Quae quis apud superos, furto laetatus inani,
Distulit in seram commissa piacula mortem.
Continuò sontes ultrix accincta flagello
Tisiphone quatit insultans; tortosque sinistra
Intentans angues, vocat agmina saeva sororum.
Tum demum horrisono stridentes cardine sacrae
Panduntur portae. Cernis custodia qualis
Vestibulo sedeat? facies quae limina servet?
Quinquaginta atris immanis hiatibus Hydra
Saevior intus habet sedem: tum Tartarus ipse
Bis patet in praeceps tantùm, tenditque sub umbras,
Quantus ad aetherium caeli suspectus Olympum.
Hic genus antiquum terrae, Titania pubes,

570

580

« PreviousContinue »