Page images
PDF
EPUB

Constituunt, decorantque super fulgentibus armis.
Pars calidos latices et ahena undantia flammis
Expediunt, corpusque lavant frigentis et ungunt.
Fit gemitus: tum membra toro defleta reponunt; 220
Purpureasque super vestes, velamina nota,
Conjiciunt. Pars ingenti subiere feretro,
Triste ministerium, et subjectam more parentum
Aversi tenuere facem; congesta cremantur
Turea dona, dapes, fuso crateres olivo.
Postquam collapsi cineres, et flamma quievit,
Relliquias vino et bibulam lavere favillam,
Ossaque lecta cado texit Corynaeus aheno.
Idem ter socios pura circumtulit unda,
Spargens rore levi et ramo felicis olivae;
Lustravitque viros, dixitque novissima verba.
At pius AEneas ingenti mole sepulcrum

230

Imponit, suaque arma viro, remumque, tubamque,
Monte sub aërio, qui nunc Misenus ab illo
Dicitur, acternumque tenet per saecula nomen.
His actis, propere exsequitur praecepta Sibyllae.
Spelunca alta fuit, vastoque immanis hiatu,
Scrupea, tuta lacu nigro nemorumque tenebris,
Quam super haud ullae poterant impune volantes
Tendere iter pennis; talis sese halitus atris
Faucibus effundens supera ad convexa ferebat:
[Unde locum Graii dixerunt nomine Aornon. ]
Quatuor hic primùm nigrantes terga juvencos
Constituit, frontique invergit vina Sacerdos:

240

Bel s'intreccia trofeo di fulgid' armi.
Parte le tiepid' acque e i bronzi appresta
Bollenti, e lava il freddo corpo e l'unge.
Su lui fa lai: pianto il ripon nel toro;
Le sue poi su vesti d'onor vi getta.
Parte soppone al gran ferétro il dorso,
Feral ministra, e al patrio rito incende
Volta a sbieco quel rogo; ardonvi infuse
D'olj gran tazze, e Arabi doni, e dapi.
Come il cener siedè, cessò la fiamma,
Sparser' di vin bragge e reliquie, e all'ossa
Die Corinéo d'énea bell'urna il chiostro.
Limpid' acqua tre volte ei stesso intorno
Sparse a spruzzo leggier col fausto ulivo;
Tutti espiò, l'ave gli disse estremo.

Ma il copre Enea di sepolcral gran mole,

E il lituo, e il remo, e ogn' arme sua, v'impone,
D'arduo monte alle falde, oggi Miseno,

Che n'ebbe allor, che n'avrà sempre il nome.
Poi gli altri a empir cenni Cumei s'affretta.
Alto y'avea d'enorme bocca, alpestro,
Con nero lago e cupo bosco al margo,
Speco, su cui batter le penne impune
Niun potea degli augei; tal peste in larghe
Rote sorgea dall'atre fauci all'etra:
[Onde il chiamar' con Greca voce Aorno.]
Quattro da pria, buj di color, giovenchi
Qui pon la Vate, e i vin riversa in fronte:

Et summas carpens media inter cornua setas,
Ignibus imponit sacris, libamina prima;

Voce vocans Hecaten, Caeloque Ereboque potentem.
Supponunt alii cultros, tepidumque cruorem
Suscipiunt pateris. Ipse atri velleris agnam
AEneas matri Eumenidum, magnaeque sorori, 250
Ense ferit; sterilemque tibi, Proserpina, vaccam.
Tum Stygio regi nocturnas inchoat aras;
Et solida imponit taurorum viscera flammis,
Pingue super oleum infundens ardentibus extis.
Ecce autem, primi sub lumina solis et ortus,
Sub pedibus mugire solum, et juga cœpta moveri
Silvarum, visaeque canes ululare per umbram,
Adventante dea. Procul, o, procul este, profani,
Conclamat vates; totoque absistite luco.

Tuque invade viam, vaginaque eripe ferrum: 260
Nunc animis opus, AEnea, nunc pectore firmo.
Tantùm effata, furens antro se immisit aperto:
Ille ducem haud timidis vadentem passibus aequat.
Di quibus imperium est animarum, Umbraeq; silentes,
Et Chaos, et Phlegethon, loca nocte tacentia late,
Sit mihi fas audita loqui, sit numine vestro
Pandere res alta terra et caligine mersas.
Ibant obscuri sola sub nocte per umbram,
Perque domos Ditis vacuas, et inania regna:
Quale per incertam lunam sub luce maligna
Est iter in silvis, ubi caelum condidit umbra
Juppiter, et rebus nox abstulit atra colorem.

270

E il fior del pel'sbruca tra corno e corno,
Che a'fuochi impon primo libame; ed alto
Ecate invoca e in Ciel possente, e in l'Orco.
Altri il gozzo giù fere, e
e il sangue in tazze
Fumante accoglie. Enea negr'agna i stesso
Delle Furie alla madre, e a sua gran suora
Svena; e a te steril vacca, o Stigia Giuno.
Poi l'atre ei n'erge are notturne a Pluto;
Scojati i buoi, saldi gli arrosta, e a pingue
Palladio umor le ardenti polpe intride.

Quand'ecco, a'rai del primo sol che nasce, Mugghia il suol sotto i piè, la selva i gioghi Squassa e per l'ombra ululan cagne. Ai segni Già vien la dea. Lungi, o profani, ah! lungi, Sclama colei; tutto sgombrate il luco.

E tu investi la via, tu snuda il brando:
Or d'alma, o Teucro, or d'acre petto è d'uopo.
Poi con furor slanciasi all' antro in bocca:
Già quei la duce a franco passo adegua.
Dei, che i Mani reggete, e o tacit' Ombre,
Caos, Flegetonte, e o mute lande orrende,
Ciò dir che udíi, col vostro nume, io possa,
Ciò dir che abisso e alta caligo asconde.
Scuri sen gían per tenebría solinga,
Pe' Plutonii grand' ermi, e vacui regni:
Qual sott' invido lume a luna incerta
Vassi tra selve, ov'atro nembo avvolse
L'etra, e fe' bruno ogni color gran notte..

Vestibulum ante ipsum, primisque in faucibus Orci,
Luctus et ultrices posuere cubilia Curae;

Pallentesque habitant Morbi, tristisque Senectus,
Et Metus, et malesuada Fames, ac turpis Egestas,
Terribiles visu formae; Letumque, Labosque;
Tum consanguineus Leti Sopor, et mala mentis
Gaudia, mortiferumque adverso in limine Bellum,
Ferreique Eumenidum thalami, et Discordia demens,
Vipereum crinem vittis innexa cruentis.

281

In medio ramos annosaque brachia pandit Ulmus opaca, ingens, quam sedem Somnia vulgò Vana tenere ferunt, foliisque sub omnibus haerent. Multaque praeterea variarum monstra ferarum, Centauri in foribus stabulant, Scyllaeque biformes, Et centumgeminus Briareus, ac bellua Lernae Horrendum stridens, flammisque armata Chimaera, Gorgones, Harpyiaeque, et forma tricorporis umbrae. Corripit híc subita trepidus formidine ferrum 290 AEneas, strictamque aciem venientibus offert: Et, ni docta comes tenues sine corpore vitas Admoneat volitare cavą sub imagine formae, Irruat et frustra ferro diverberet Umbras.

Hinc via Tartarei quae fert Acherontis ad undas: Turbidus hic coeno vastaque voragine gurges AEstuat, atque omnem Cocyto eructat arenam. Portitor has horrendus aquas et flumina servat Terribili squalore Charon, cui plurima mento Canities inculta jacet; stant lumina flamma;

300

« PreviousContinue »