Imperio et sævis tenuit Mezentius armis.
Quid memorem infandas cædes, quid facta tyranni
Effera? Dî capiti ipsius generique reservent !
Mortua quin etiam jungebat corpora vivis, 485
Componens manibusque manūs atque oribus ora,
Tormenti genus! et sanie taboque fluentes
Complexu in misero longā sic morte necabat.
At fessi tandem cives infanda furentem
Armati circumsistunt ipsumque domumque ;
Obtruncant socios, ignem ad fastigia jactant.
Ille inter cædem Rutulorum elapsus in agros
Confugere, et Turni defendier hospitis armis.
Ergò omnis furiis surrexit Etruria justis:
Regem ad supplicium præsenti Marte reposcunt.
His ego te, Ænea, ductorem millibus addam. 496
Toto namque fremunt condensæ litore puppes,
Signaque ferre jubent; retinet longævus haruspex,
Fata canens: 'O Mæoniæ delecta juventus,
Flos veterum virtusque virûm, quos justus in
hostem
Fert dolor, et merită accendit Mezentius irā,
Nulli fas Italo tantam subjungere gentem:
Externos optate duces.'
Hoc acies campo, monitis exterrita divûm.
Ipse oratores ad me regnique coronam
Cum sceptro misit, mandatque insignia Tarchon
Succedam castris Tyrrhenaque regna capessam.
Sed mihi tarda gelu seclisque effeta senectus
Invidet imperium, seræque ad fortia vires.
Natum exhortarer, ni mixtus matre Sabellā
Hinc partem patriæ traheret. Tu, cujus et annis
Et generi fata indulgent, quem numina poscunt, Ingredere, o Teucrûm atque Italûm fortissime ductor.
Hunc tibi præterea, spes et solatia nostri,
Pallanta adjungam. Sub te tolerare magistro 515
Militiam et grave Martis opus, tua cernere facta,
Assuescat; primis et te miretur ab annis.
Arcadas huic equites bis centum, robora pubis
Lecta dabo, totidemque suo tibi nomine Pallas."
Vix ea fatus erat, defixique ora tenebant
Eneas Anchisiades et fidus Achates,
Multaque dura suo tristi cum corde putabant;
Ni signum cœlo Cytherea dedisset aperto.
Namque improvisò vibratus ab æthere fulgor
Cum sonitu venit, et ruere omnia visa repentè, 525
Tyrrhenusque tubæ mugire per æthera clangor.
Suspiciunt; iterum atque iterum fragor increpat
ingens:
Arma inter nubem, cœli regione serenā,
Per sudum rutilare vident et pulsa tonare.
Obstupuere animis alii; sed Troïus heros
Agnovit sonitum et divæ promissa parentis.
Tum memorat: "Ne verò, hospes, ne quære pro-
fectò,
Quem casum portenta ferant: ego poscor Olympo.
Hoc signum cecinit missuram diva creatrix,
Si bellum ingrueret, Vulcaniaque arma per auras Laturam auxilio.
Heu quantæ miseris cædes Laurentibus instant ! Quas pœnas mihi, Turne, dabis! quàm multa sub
Scuta virûm galeasque et fortia corpora volves,
Tybri pater! Poscant acies et fœdera rumpant."
Hæc ubi dicta dedit, solio se tollit ab alto; 541 Et primùm Herculeis sopitas ignibus aras Excitat, hesternumque larem parvosque Penates Lætus adit: mactat lectas de more bidentes Evandrus pariter, pariter Trojana juventus. Post hinc ad naves graditur sociosque revisit. Quorum de numero qui sese in bella sequantur Præstantes virtute legit; pars cetera pronā Fertur aqua, segnisque secundo defluit amni, Nuntia ventura Ascanio rerumque patrisque. 550 Dantur equi Teucris Tyrrhena petentibus arva; Ducunt exsortem Æneæ, quem fulva leonis Pellis obit totum, præfulgens unguibus aureis. Fama volat parvam subitò vulgata per urbem, Ociùs ire equites Tyrrheni ad limina regis. 555 Vota metu duplicant matres, propiùsque periclo It timor, et major Martis jam apparet imago. Tum pater Evandrus, dextram complexus euntis, Hæret, inexpletus lacrimans, ac talia fatur : "O mihi præteritos referat si Jupiter annos, 560 Qualis eram, quum primam aciem Præneste sub ipsā
Stravi, scutorumque incendi victor acervos,
Et regem hac Herilum dextrā sub Tartara misiNascenti cui tres animas Feronia mater 564 (Horrendum dictu !) dederat (terna arma movenda, Ter Leto sternendus erat; cui tum tamen omnes Abstulit hæc animas dextra et totidem exuit armis)
Non ego nunc dulci amplexu divellerer usquam,
Nate, tuo, neque finitimus Mezentius unquam
Huic capiti insultans tot ferro sæva dedisset
Funera, tam multis viduâsset civibus urbem.
At vos, o superi, et divûm tu maxime rector
Jupiter, Arcadii, quæso, miserescite regis,
Et patrias audite preces. Si numina vestra
Incolumem Pallanta mihi, si fata reservant,
Si visurus eum vivo et venturus in unum,
Vitam oro; patior quemvis durare laborem.
Sin aliquem infandum casum, Fortuna, minaris,
Nunc, o nunc liceat crudelem abrumpere vitam,
Dum curæ ambiguæ, dum spes incerta futuri, 580
Dum te, care puer, mea sera et sola voluptas,
Complexu teneo, gravior ne nuntius aures
Vulneret." Hæc genitor digressu dicta supremo
Fundebat famuli collapsum in tecta ferebant.
Jamque adeò exierat portis equitatus apertis, 585
Æneas inter primos et fidus Achates ;
Inde alii Trojæ proceres; ipse agmine Pallas
In medio, chlamyde et pictis conspectus in armis :
Qualis ubi Oceani perfusus Lucifer undā,
Quem Venus ante alios astrorum diligit ignes, 590
Extulit os sacrum cœlo tenebrasque resolvit.
Stant pavidæ in muris matres, oculisque sequuntur
Pulveream nubem et fulgentes ære catervas.
Olli per dumos, quà proxima meta viarum,
Armati tendunt. It clamor, et agmine facto
Quadrupedante putrem sonitu quatit ungula camp-
Est ingens gelidum lucus prope Cæritis amnem,
Religione patrum latè sacer; undique colles
Inclusere cavi et nigrā nemus abiete cingunt.
Silvano fama est veteres sacrâsse Pelasgos,
Arvorum pecorisque deo, lucumque diemque,
Qui primi fines aliquando habuere Latinos.
Haud procul hinc Tarcho et Tyrrheni tuta ten-
ebant
Castra locis, celsoque omnis de colle videri
Jam poterat legio, et latis tendebat in arvis.
Huc pater Æneas et bello lecta juventus
Succedunt, fessique et equos et corpora curant.
At Venus ætherios inter dea candida nimbos
Dona ferens aderat; natumque in valle reductā
Ut procul egelido secretum flumine vidit,
Talibus affata est dictis seque obtulit ultrò:
"En perfecta mei promissa conjugis arte
Munera; ne mox aut Laurentes, nate, superbos
Aut acrem dubites in prælia poscere Turnum."
Dixit; et amplexūs nati Cytherea petivit ; 615
Arma sub adversā posuit radiantia quercu.
Ille, deæ donis et tanto lætus honore,
Expleri nequit, atque oculos per singula volvit ;
Miraturque, interque manūs et brachia versat 619
Terribilem cristis galeam flammasque vomentem,
Fatiferumque ensem, loricam ex ære rigentem,
Sanguineam, ingentem; qualis quum cærula nubes
Solis inardescit radiis longèque refulget;
Tum leves ocreas electro auroque recocto,
Hastamque, et clipei non enarrabile textum.
Illic res Italas Romanorumque triumphos
Haud vatum ignarus venturique inscius ævi
|