Mittimur Elysium, et pauci læta arva tenemus :
Donec longa dies, perfecto temporis orbe, 745
Concretam exemit labem, purumque reliquit
Æthereum sensum, atque auraï simplicis ignem.
Has omnes, ubi mille rotam volvêre per annos,
Lethæum ad fluvium deus evocat agmine magno;
Scilicet immemores supera ut convexa revisant
Rursus et incipiant in corpora velle reverti."
Dixerat Anchises; natumque, unàque Sibyllam,
Conventus trahit in medios turbamque sonantem,
Et tumulum capit, unde omnes longo ordine possit
Adversos legere, et venientûm discere vultūs.
755
"Nunc age, Dardaniam prolem quæ deinde
sequatur
Gloria, qui maneant Italā de gente nepotes,
Illustres animas, nostrumque in nomen ituras,
Expediam dictis, et te tua fata docebo.
Ille, vides, purā juvenis qui nititur hastā, Proxima sorte tenet lucis loca, primus ad auras Æthereas Italo commixtus sanguine surget Silvius, Albanum nomen, tua postuma proles : Quem tibi longævo serum Lavinia conjux Educet silvis regem, regumque parentem : Unde genus Longã nostrum dominabitur Albā. Proximus ille, Procas, Trojanæ gloria gentis, Et Capys, et Numitor, et qui te nomine reddet, Silvius Æneas, pariter pietate vel armis Egregius, si unquam regnandam acceperit Albam., Qui juvenes! quantas ostentant, aspice, vires! At qui umbrata gerunt civili tempora quercu,
Hi tibi Nomentum, et Gabios, urbemque Fidenam, Hi Collatinas imponent montibus arces,
Pometios, Castrumque Inuï, Bolamque, Coramque. Hæc tum nomina erunt, nunc sunt sine nomine terræ.
Quin et avo comitem sese Mavortius addet
Romulus, Assaraci quem sanguinis Ilia mater
Educet. Viden' ut geminæ stant vertice cristæ,
Et pater ipse suo superûm jam signat honore? 780
En hujus, nate, auspiciis illa inclyta Roma
Imperium terris, animos æquabit Olympo,
Septemque unà sibi muro circumdabit arces,
Felix prole virûm : qualis Berecyntia mater
Invehitur curru Phrygias turrita per urbes,
Læta deûm partu, centum complexa nepotes,
Omnes cœlicolas, omnes supera alta tenentes.
Huc geminas, huc, flecte acies: hanc aspice
Romanosque tuos. Hic Cæsar, et omnis Iüli
Progenies, magnum cœli ventura sub axem.
Hic vir, hic est, tibi quem promitti sæpius audis,
Augustus Cæsar, divi genus; aurea condet
Secula qui rursus Latio, regnata per arva
Saturno quondam ; super et Garamantas et Indos
Proferet imperium : jacet extra sidera tellus
Extra anni solisque vias, ubi cœlifer Atlas
Axem humero torquet stellis ardentibus aptum.
Hujus in adventu jam nunc et Caspia regna
Responsis horrent divûm; et Mæotia tellus,
Et septemgemini turbant trepida ostia Nili. 800
Nec verò Alcides tantum telluris obivit ;
Fixerit æripedem cervam licèt, aut Erymanthi
Pacârit nemora, et Lernam tremefecerit arcu;
Nec qui pampineis victor juga flectit habenis
Liber, agens celso Nysæ de vertice tigres.
Et dubitamus adhuc virtutem extendere factis ?
Aut metus Ausonia prohibet consistere terra?
Quis procul ille autem, ramis insignis olivæ,
Sacra ferens? Nosco crines incanaque menta
Regis Romani, primus qui legibus urbem
Fundabit, Curibus parvis et paupere terrā
Missus in imperium magnum. Cui deinde subibit,
Otia qui rumpet patriæ, residesque movebit
Tullus in arma viros, et jam desueta triumphis
Agmina. Quem juxta sequitur jactantior Ancus,
Nunc quoque jam nimiùm gaudens popularibus
Vis et Tarquinios reges, animamque superbam
Ultoris Bruti, fascesque videre receptos ?
Consulis imperium hic primus, sævasque secures
Accipiet; natosque pater, nova bella moventes,
Ad pœnam pulchrā pro libertate vocabit.
Infelix! Utcumque ferent ea facta minores,
Vincet amor patriæ laudumque immensa cupido.
Quin Decios, Drusosque procul, sævumque securi
Aspice Torquatum, et referentem signa Camil-
lum.
825
Illæ autem, paribus quas fulgere cernis in armis,
Concordes animæ nunc, et dum nocte premuntur,
Heu quantum inter se bellum, si lumina vitæ
Attigerint, quantas acies stragemque ciebunt !
Aggeribus socer Alpinis, atque arce Monoci
Descendens; gener adversis instructus Eois.
Ne, pueri, ne tanta animis assuescite bella;
Neu patriæ validas in viscera vertite vires.
Tuque prior, tu parce, genus qui ducis Olympo;
Projice tela manu, sanguis meus.
Ille triumphatā Capitolia ad alta Corintho Victor aget currum, cæsis insignis Achivis. Eruet ille Argos, Agamemnoniasque Mycenas, Ipsumque Æaciden, genus armipotentis Achillei; Ultus avos Trojæ, templa et temerata Minervæ. 840 Quis te, magne Cato, tacitum, aut, te Cosse, relinquat?
Quis Gracchi genus? aut geminos, duo fulmina belli,
Scipiadas, cladem Libyæ? parvoque potentem
Fabricium? vel te sulco, Serrane, serentem?
Quò fessum rapitis, Fabii? Tu Maximus ille es,
Unus qui nobis cunctando restituis rem.
Excudent alii spirantia molliùs æra,
Credo equidem; vivos ducent de marmore vultūs;
Orabunt causas meliùs : cœlique meatus
Describent radio, et surgentia sidera dicent :
Tu regere imperio populos, Romane, memento:
Hæ tibi erunt artes-pacisque imponere morem,
Parcere subjectis, et debellare superbos."
Sic pater Anchises; atque hæc mirantibus addit: "Aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis 855 Ingreditur, victorque viros supereminet omnes.
Hic rem Romanam magno turbante tumultu
Sistet, eques sternet Pœnos Gallumque rebellem;
Tertiaque arma patri suspendet capta Quirino."
Atque hic Æneas (unà namque ire videbat
Egregium formā juvenem et fulgentibus armis;
Sed frons læta parùm, et dejecto lumina vultu):
"Quis, pater, ille virum qui sic comitatur euntem?
Filius? anne aliquis magna de stirpe nepotum ?
Qui strepitus circa comitum ! quantum instar in
ipso est!
Sed nox atra caput tristi circumvolat umbrā.”
Tum pater Anchises lacrimis ingressus obortis : "O nate, ingentem luctum ne quære tuorum; Ostendent terris hunc tantùm fata, neque ultra Esse sinent. Nimiùm vobis Romana propago 870 Visa potens, superi, propria hæc si dona fuissent. Quantos ille virûm magnam Mavortis ad urbem Campus aget gemitūs! vel quæ, Tiberine, videbis Funera, quum tumulum præterlabêre recentem! Nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos In tantum spe tollet avos; nec Romula quondam Ullo se tantùm tellus jactabit alumno.
Heu pietas! heu prisca fides! invictaque bello
Dextera ! non illi quisquam se impune tulisset
Obvius armato, seu quum pedes iret in hostem, 880
Seu spumantis equi foderet calcaribus armos.
Heu miserande puer! si quà fata aspera rumpas,
Tu Marcellus eris. Manibus date lilia plenis ;
Purpureos spargam flores, animamque nepotis
His saltem accumulem donis, et fungar inani 885
|