Tendebantque manūs ripæ ulterioris amore.
Navita sed tristis nunc hos, nunc accipit illos; 315
Ast alios longè summotos arcet arenā.
Æneas (miratus enim, motusque tumultu) [nem?
"Dic," ait, "O virgo, quid vult concursus ad am-
Quidve petunt animæ ? vel quo discrimine ripas
Hæ linquunt, illæ remis vada livida verrunt ?" 320
Olli sic breviter fata est longæva sacerdos :
"Anchisā generate, deûm certissima proles,
Cocyti stagna alta vides, Stygiamque paludem,
Dî cujus jurare timent et fallere numen.
Hæc omnis, quam cernis, inops inhumataque turba est; 325 Portitor ille, Charon; hi, quos vehit unda, sepulti. Nec ripas datur horrendas et rauca fluenta Transportare priùs, quàm sedibus ossa quiêrunt. Centum errant annos, volitantque hæc litora circum: Tum demum admissi stagna exoptata revisunt." 330 Constitit Anchisā satus, et vestigia pressit,
Multa putans, sortemque animo miseratus iniquam.
Cernit ibi mœstos, et mortis honore carentes,
Leucaspim, et Lyciæ ductorem classis Orontem :
Quos simul a Trojā ventosa per æquora vectos 335
Obruit Auster, aquã involvens navemque virosque.
Ecce gubernator sese Palinurus agebat,
Qui Libyco nuper cursu, dum sidera servat,
Exciderat puppi, mediis effusus in undis.
Hunc ubi vix multā mæstum cognovit in umbră,
Sic prior alloquitur: "Quis te, Palinure, deorum
Eripuit nobis, medioque sub æquore mersit?
Dic, age: namque mihi, fallax haud antè repertus,
Hoc uno responso animum delusit Apollo,
Qui fore te ponto incolumem, finesque canebat 345
Venturum Ausonios; en! hæc promissa fides est?"
Ille autem : "Neque te Phœbi cortina fefellit,
Dux Anchisiada, nec me deus æquore mersit.
Namque gubernaclum multā vi fortè revulsum,
Cui datus hærebam custos cursusque regebam, 350
Præcipitans traxi mecum. Maria aspera juro,
Non ullum pro me tantum cepisse timorem,
Quàm tua ne, spoliata armis, excussa magistro,
Deficeret tantis navis surgentibus undis.
Tres Notus hibernas immensa per æquora noctes
Vexit me violentus aquã: vix lumine quarto
Prospexi Italiam, summā sublimis ab undā.
Paulatim adnabam terræ; jam tuta tenebam;
Ni gens crudelis madidă cum veste gravatum,
Prensantemque uncis manibus capita aspera montis,
Ferro invasisset, prædamque ignara putâsset. 361
Nunc me fluctus habet, versantque in litore venti.
Quod te per cœli jucundum lumen et auras,
Per genitorem oro, per spem surgentis Iüli;
Eripe me his, invicte, malis aut tu mihi terram
Injice (namque potes), portūsque require Velinos;
Aut tu, si qua via est, si quam tibi diva creatrix
Ostendit (neque enim, credo, sine numine divûm
Flumina tanta paras Stygiamque innare paludem)
Da dextram misero, et tecum me tolle per undas,
Sedibus ut saltem placidis in morte quiescam." 371
Talia fatus erat, cœpit quum talia vates :
“Unde hæc, O Palinure, tibi tam dira cupido ?
Tu Stygias inhumatus aquas, amnemque severum
Eumenidum aspicies, ripamve injussus adibis? 375
Desine fata deûm flecti sperare precando.
Sed cape dicta memor, duri solatia casūs.
Nam tua finitimi, longè latèque per urbes
Prodigiis acti cœlestibus, ossa piabunt,
Et statuent tumulum, et tumulo sollennia mittent;
Æternumque locus Palinuri nomen habebit."
His dictis curæ emotæ, pulsusque parumper
Corde dolor tristi: gaudet cognomine terrā.
Ergò iter inceptum peragunt, fluvioque prop-
inquant.
Navita quos jam inde ut Stygia prospexit ab undā
Per tacitum nemus ire, pedemque advertere ripæ,
Sic prior aggreditur dictis, atque increpat ultro:
"Quisquis es, armatus qui nostra ad flumina tendis,
Fare age, quid venias; jam istinc et comprime
gressum,
[oræ :
Umbrarum hic locus est, Somni, Noctisque sop-
Corpora viva nefas Stygiā vectare carinā.
Nec verò Alciden me sum lætatus euntem
Accepisse lacu; nec Thesea, Pirithoümque ;
Dîs quamquam geniti, atque invicti viribus essent.
Tartareum ille manu custodem in vincla petivit,
Ipsius a solio regis traxitque trementem :
Hi dominam Ditis thalamo deducere adorti."
Quæ contra breviter fata est Amphrysia vates : "Nullæ hic insidiæ tales; absiste moveri ;
Nec vim tela ferunt: licet ingens janitor antro 400
Æternùm latrans exsangues terreat umbras;
Casta licet patrui servet Proserpina limen.
Troïus Æneas, pietate insignis et armis,
Ad genitorem, imas Erebi descendit ad umbras.
Si te nulla movet tantæ pietatis imago,
At ramum hunc (aperit ramum, qui veste latebat) Agnoscas." Tumidā ex irā tum corda residunt. Nec plura his. Ille admirans venerabile donum Fatalis virgæ, longo pòst tempore visum, Cæruleam advertit puppim, ripæque propinquat. Inde alias animas, quæ per juga longa sedebant, Deturbat, laxatque foros; simul accipit alveo Ingentem Æneam. Gemuit sub pondere cymba
Sutilis, et multam accepit rimosa paludem.
Tandem trans fluvium incolumes vatemque virumInformi limo glaucāque exponit in ulvā.
Cerberus hæc ingens latratu regna trifauci Personat, adverso recubans immanis in antro. Cui vates, horrere videns jam colla colubris, Melle soporatam et medicatis frugibus offam Objicit. Ille fame rabidā tria guttura pandens Corripit objectam, atque immania terga resolvit Fusus humi, totoque ingens extenditur antro. Occupat Æneas aditum, custode sepulto, Evaditque celer ripam irremeabilis undæ.
Continuò auditæ voces, vagitus et ingens, Infantumque animæ flentes in limine primo; Quos dulcis vitæ exsortes, et ab ubere raptos, Abstulit atra dies, et funere mersit acerbo. Hos juxta, falso damnati crimine mortis.
Nec verò hæ sine sorte datæ, sine judice, sedes.
Quæsitor Minos urnam movet : ille silentûm
Conciliumque vocat, vitasque et crimina discit.
Proxima deinde tenent mosti loca, qui sibi letum
Insontes peperêre manu, lucemque perosi 435
Projecêre animas. Quàm vellent æthere in alto
Nunc et pauperiem et duros perferre labores !
Fas obstat, tristique palus inamabilis undā
Alligat, et novies Styx interfusa coërcet.
[omnem Nec procul hinc partem fusi monstrantur in Lugentes campi: sic illos nomine dicunt.
Hìc quos durus amor crudeli tabe peredit,
Secreti celant calles, et myrtea circùm
Silva tegit; curæ non ipsa in morte relinquunt.
His Phædram Procrinque locis, mœstamque Eri-
Crudelis nati monstrantem vulnera cernit, [phylen
Evadnenque, et Pasiphaën. His Laodamia
It comes; et juvenis quondam, nunc femina, Cœnis,
Rursus et in veterem fato revoluta figuram.
Inter quas Phoenissa recens a vulnere Dido 450 Errabat silva in magnā : quam Troïus heros Ut primùm juxta stetit, agnovitque per umbram Obscuram, qualem primo qui surgere mense Aut videt aut vidisse putat per nubila lunam, Demisit lacrimas, dulcique affatus amore est : "Infelix Dido, verus mihi nuntius ergò Venerat exstinctam, ferroque extrema sequutam? Funeris heu tibi causa fui! per sidera juro, Per superos, et si qua fides tellure sub imã est, Invitus, regina, tuo de litore cessi.
|