Mulcere alternos, et corpora fingere lingua.
Nec procul hinc Romam et raptas sine more Sabinas 635
Consessu caveae, magnis Circensibus actis,
Addiderat, subitoque novum consurgere bellum
Romulidis Tatioque seni Curibusque severis.
Post îdem, inter se posito certamine, reges
Armati Jovis ante aram paterasque tenentes
Stabant et caesa jungebant foedera porca.
Haud procul inde citae Metum in diversa quadrigae
Distulerant-at tu dictis, Albane, maneres !-,
Raptabatque viri mendacis viscera Tullus
Per silvam, et sparsi rorabant sanguine vepres.
Nec non Tarquinium ejectum Porsenna jubebat
Accipere, ingentique urbem obsidione premebat;
Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant.
Illum indignanti similem similemque minanti
Adspiceres, pontem auderet quia vellere Cocles,
Et fluvium vinclis innaret Cloelia ruptis.
In summo custos Tarpeiae Manlius arcis
Stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat,
Romuleoque recens horrebat regia culmo.
Atque hic auratis volitans argenteus anser
Porticibus Gallos in limine adesse canebat;
Galli per dumos aderant, arcemque tenebant,
Defensi tenebris et dono noctis opacae:
Aurea caesaries ollis atque aurea vestis;
Virgatis lucent sagulis; tum lactea colla
Auro innectuntur; duo quisque Alpina coruscant
Gaesa manu, scutis protecti corpora longis.
Hic exsultantes Salios nudosque Lupercos,
Lanigerosque apices et lapsa ancilia coelo
Extuderat; castae ducebant sacra per urbem
Pilentis matres in mollibus. Hinc procul addit
Tartareas etiam sedes, alta ostia Ditis,
Et scelerum poenas, et te, Catilina, minaci
Pendentem scopulo Furiarumque ora trementem :
Secretosque pios; his dantem jura Catonem.
Haec inter tumidi late maris ibat imago
Aurea; sed fluctu spumabant caerula cano,
Et circum argento clari delphines in orbem
Aequora verrebant caudis, aestumque secabant.
In medio classes aeratas, Actia bella,
Cernere erat; totumque instructo Marte videres
Fervère Leucaten, auroque effulgere fluctus.
Hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
Cum Patribus Populoque, Penatibus et magnis Dîs,
Stans celsa in puppi: geminas cui tempora flammas 680
Laeta vomunt, patriumque aperitur vertice sidus
Parte alia ventis et dîs Agrippa secundis
Arduus agmen agens: cui, belli insigne superbum,
Tempora navali fulgent rostrata corona.
Hinc ope barbarica variisque Antonius armis,
Victor ab Aurorae populis et litore rubro,
Aegyptum viresque Orientis et ultima secum
Bactra vehit; sequiturque-nefas ! - Aegyptia conjux,
Una omnes ruere, ac totum spumare reductis
Convulsum remis rostrisque tridentibus aequor.
Alta petunt: pelago credas innare revulsas
Cycladas, aut montes concurrere montibus altos :
Tanta mole viri turritis puppibus instant.
Stuppea flamma manu telique volatile ferrum
Spargitur; arva nova Neptunia caede rubescunt.
Regina in mediis patrio vocat agmina sistro,
Necdum etiam geminos a tergo respicit angues.
Omnigenûmque deûm monstra et latrator Anubis
Contra Neptunum et Venerem contraque Minervam
Tela tenent. Saevit medio in certamine Mavors
Caelatus ferro, tristesque ex aethere Dirae;
Et scissa gaudens vadit Discordia palla,
Quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello.
Actius haec cernens arcum intendebat Apollo
Desuper: omnis eo terrore Aegyptus et Indi,
Omnis Arabs, omnes vertebant terga Sabaei;
Ipsa videbatur ventis regina vocatis
Vela dare, et laxos jam jamque immittere funes.
Illam inter caedes pallentem morte futura
Fecerat ignipotens undis et Iapyge ferri;
Contra autem magno maerentem corpore Nilum,
Pandentemque sinus et tota veste vocantem
Caeruleum in gremium latebrosaque flumina victos.
At Caesar, triplici invectus Romana triumpho
Moenia, dîs Italis votum immortale sacrabat,
Maxima tercentum totam delubra per Urbem.
Laetitia ludisque viae plausuque fremebant ;
Omnibus in templis matrum chorus, omnibus arae;
Ante aras terram caesi stravere juvenci.
Ipse, sedens niveo candentis limine Phoebi,
Dona recognoscit populorum, aptatque superbis
Postibus: incedunt victae longo ordine gentes,
Quam variae linguis, habitu tam vestis et armis.
Hic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros,
Hic Lelegas Carasque sagittiferosque Gelonos
Finxerat; Euphrates ibat jam mollior undis,
Extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis,
Indomitique Dahae, et pontem indignatus Araxes.
Talia per clipeum Vulcani, dona parentis,
Miratur, rerumque ignarus imagine gaudet,
Attollens humero famamque et fata nepotum.
9
Atque ea diversa penitus dum parte geruntur,
Irim de coelo misit Saturnia Juno
Audacem ad Turnum. Luco tum forte parentis
Pilumni Turnus sacrata valle sedebat.
66
Ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est:
Turne, quod optanti divûm promittere nemo
Auderet, volvenda dies, en, attulit ultro.
Aeneas, urbe et sociis et classe relicta,
"Sceptra Palatini sedemque petit Evandri;
"Nec satis: extremas Corythi penetravit ad urbes,
"Lydorumque manum collectosque armat agrestes.
Quid dubitas? Nunc tempus equos, nunc poscere currus. "Rumpe moras omnes et turbata arripe castra." Dixit, et in coelum paribus se sustulit alis, Ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum. Agnovit juvenis, duplicesque ad sidera palmas Sustulit ac tali fugientem est voce secutus: "Iri, decus coeli, quis te mihi nubibus actam "Detulit in terras ? unde haec tam clara repente Tempestas? Medium video discedere coelum, "Palantesque polo stellas. Sequor omina tanta,
Quisquis in arma vocas." Et sic effatus ad undam
Processit, summoque hausit de gurgite lymphas,
Multa deos orans, oneravitque aethera votis.
Jamque omnis campis exercitus ibat apertis,
Dives equûm, dives pictai vestis et auri :-
Messapus primas acies, postrema coërcent
Tyrrhidae juvenes; medio dux agmine Turnus
[Vertitur arma tenens, et toto vertice supra est:]-
Ceu septem surgens sedatis amnibus altus
Per tacitum Ganges, aut pingui flumine Nilus
Quum refluit campis et jam se condidit alveo.
Hic subitam nigro glomerari pulvere nubem
Prospiciunt Teucri, ac tenebras insurgere campis.
Primus ab adversa conclamat mole Caïcus:
Quis globus, o cives, caligine volvitur atra? "Ferte citi ferrum, date tela, ascendite muros: "Hostis adest, eia!" Ingenti clamore per omnes Condunt se Teucri portas, et moenia complent : Namque ita discedens praeceperat optimus armis Aeneas, si qua interea fortuna fuisset, Neu struere auderent aciem, neu credere campo; Castra modo et tutos servarent aggere muros. Ergo etsi conferre manum pudor iraque monstrat, Objiciunt portas tamen, et praecepta facessunt, Armatique cavis exspectant turribus hostem. Turnus, ut ante volans tardum praecesserat agmen, Viginti lectis equitum comitatus et urbi Improvisus adest: maculis quem Thracius albis Portat equus, cristaque tegit galea aurea rubra. "Ecquis erit, mecum, juvenes, qui primus in hostem...? "En!" ait, et jaculum attorquens emittit in auras, Principium pugnae, et campo sese arduus infert. Clamore excipiunt socii, fremituque sequuntur Horrisono; Teucrûm mirantur inertia corda,
|