295

300

305

Hylaeumque Pholumque, manu, tu Cresia mactas Prodigia et vastum Nemea sub rupe leonem, Te Stygii tremuere lacus, te janitor Orci Ossa super recubans antro semiesa cruento. Nec te ullae facies, non terruit ipse Typhoeus, Arduus arma tenens, non te rationis egentem Lernaeus turba capitum circumstetit anguis. Salve, vera Jovis proles, decus addite divis, Et nos et tua dexter adi pede sacra secundo. Talia carminibus celebrant; super omnia Caci Speluncam adjiciunt spirantemque ignibus ipsum. Consonat omne nemus strepitu, collesque resultant. Exin se cuncti divinis rebus ad urbem Perfectis referunt. Ibat rex obsitus aevo, Et comitem Aenean juxta natumque tenebat Ingrediens, varioque viam sermone levabat. Miratur facilesque oculos fert omnia circum. Aeneas, capiturque locis, et singula laetus Exquiritque auditque virûm monumenta priorum. Tum rex Evandrus, Romanae conditor arcis: "Haec nemora indigenae Fauni nymphaeque tenebant, "Gensque virûm truncis et duro robore nata, 315 "Quis neque mos neque cultus erat, nec jungere tauros "Aut componere opes norant, aut parcere parto ; "Sed rami atque asper victu venatus alebat. "Primus ab aetherio venit Saturnus Olympo, "Arma Jovis fugiens et regnis exsul ademtis : "Is genus indocile ac dispersum montibus altis "Composuit, legesque dedit, Latiumque votari "Maluit, his quoniam latuisset tutus in oris.

66

Aurea quae perhibent, illo sub rege fuere "Saecula sic placida populos in pace regebat, "Deterior donec paullatim ac decolor aetas "Et belli rabies et amor successit habendi.

310

320

325

"Tum manus Ausonia et gentes venere Sicanae,

66

Saepius et nomen posuit Saturnia tellus ; "Tum reges, asperque 'immani corpore Thybris, "A quo post Itali fluvium cognomine Thybrim 66 Diximus: amisit verum vetus Albula nomen. "Me pulsum patria pelagique extrema sequentem "Fortuna omnipotens et ineluctabile fatum "His posuere locis, matrisque egere tremenda "Carmentis nymphae monita et deus auctor Apollo." Vix ea dicta; dehinc progressus, monstrat et aram, Et Carmentalem Romani nomine portam

330

335

Quam memorant, nymphae priscum Carmentis honorem, Vatis fatidicae, cecinit quae prima futuros

340

Testaturque locum et letum docet hospitis Argi.
Hinc ad Tarpeiam sedem et Capitolia ducit,
Aurea nunc, olim silvestribus horrida dumis.
Jam tum religio pavidos terrebat agrestes
Dira loci; jam tum silvam saxumque tremebant.

350

"Hoc nemus, hunc " inquit "frondoso vertice collem,

66

Quis deus, incertum est, habitat deus. Arcades ipsum

"Credunt se vidisse Jovem, quum saepe nigrantem

"Aegida concuteret dextra, nimbosque cieret.

"Haec duo praeterea disjectis oppida muris,

355

66

Reliquias veterumque vides monumenta virorum:

"Hanc Janus pater, hanc Saturnus condidit arcem; "Janiculum huic, illi fuerat Saturnia nomen." Talibus inter se dictis ad tecta subibant

Pauperis Evandri, passimque armenta videbant
Romanoque Foro et lautis mugire Carinis.

360

Ut ventum ad sedes: "Haec" inquit "limina victor "Alcides subiit, haec illum regia cepit:

66

Aude, hospes, contemnere opes, et te quoque dignum "Finge deo, rebusque veni non asper egenis."

Dixit, et angusti subter fastigia tecti

Ingentem Aenean duxit, stratisque locavit
Effultum foliis et pelle Libystidis ursae.

Nox ruit et fuscis tellurem amplectitur alis.

365

At Venus haud animo nequidquam exterrita mater, 370
Laurentumque minis et duro mota tumultu,

Vulcanum alloquitur, thalamoque haec conjugis aureo
Incipit, et dictis divinum adspirat amorem:
"Dum bello Argolici vastabant Pergama reges
"Debita casurasque inimicis ignibus arces,
"Non ullum auxilium miseris, non arma rogavi

66

Artis opisque tuae, nec te, carissime conjux, "Incassumve tuos volui exercere labores; "Quamvis et Priami deberem plurima natis, "Et durum Aeneae flevissem saepe laborem.

375

380

"Nunc Jovis imperiis Rutulorum constitit oris :

"Ergo eadem supplex venio, et sanctum mihi numen "Arma rogo, genetrix nato. Te filia Nerei,

"Te potuit lacrimis Tithonia flectere conjux.

"Adspice, qui coëant populi, quae moenia clausis

385

"Ferrum acuant portis in me excidiumque meorum."

Dixerat, et niveis hinc atque hinc diva lacertis

Cunctantem amplexu molli fovet. Ille repente
Accepit solitam flammam, notusque medullas
Intravit calor et labefacta per ossa cucurrit,

390

66 Quo tibi, diva, mei? Similis si cura fuisset;
"Tum quoque fas nobis Teucros armare fuisset:
"Nec pater omnipotens Trojam nec fata vetabant
"Stare, decemque alios Priamum superesse per annos.

66 Et nunc, si bellare paras atque haec tibi mens est, 400 • Quidquid in arte mea possum promittere curae,

66

66

66

Quod fieri ferro liquidove potest electro,

Quantum ignes animaeque valent, absiste precando "Viribus indubitare tuis." Ea verba locutus

Optatos dedit amplexus, placidumque petivit
Conjugis infusus gremio per membra soporem.
Inde ubi prima quies medio jam noctis abactae

405

Curriculo expulerat somnum, quum femina primum,
Cui tolerare colo vitam tenuique Minerva

Impositum, cinerem et sopitos suscitat ignes,

410

Noctem addens operi, famulasque ad lumina longo

Exercet penso, castum ut servare cubile

Conjugis et possit parvos educere natos:

Haud secus Ignipotens nec tempore segnior illo
Mollibus e stratis opera ad fabrilia surgit.
Insula Sicanium juxta latus Aeoliamque
Erigitur Liparen, fumantibus ardua saxis,

415

Quam subter specus et Cyclopum exesa caminis
Antra Aetnaea tonant, validique incudibus ictus
Auditi referunt gemitum, striduntque cavernis
Stricturae Chalybum, et fornacibus ignis anhelat ;
Vulcani domus et Vulcania nomine tellus.
Hoc tunc Ignipotens coelo descendit ab alto.
Ferrum exercebant vasto Cyclopes in antro,

420

Brontesque Steropesque et nudus membra Pyracmon. 425
His informatum manibus jam parte polita
Fulmen erat; toto genitor quae plurima coelo
Dejicit in terras; pars imperfecta manebat:
Tres imbris torti radios, tres nubis aquosae

Addiderant, rutili tres ignis et alitis Austri;
Fulgores nunc terrificos sonitumque metumque
Miscebant operi, flammisque sequacibus iras.
Parte alia Marti currumque rotasque volucres
Instabant, quibus ille viros, quibus excitat urbes ;
Aegidaque horriferam, turbatae Palladis arma,
Certatim squamis serpentum auroque polibant,
Connexosque angues, ipsamque in pectore divae
Gorgona, desecto vertentem lumina collo.

66

430

435

Tollite cuncta" inquit "coeptosque auferte labores, "Aetnaei Cyclopes, et huc advertite mentem.

440

66

Arma acri facienda viro. Nunc viribus usus,
"Nunc manibus rapidis, omni nunc arte magistra.
Praecipitate moras!" Nec plura effatus, at illi
Ocius incubuere omnes, pariterque laborem

66

Sortiti. Fluit aes rivis aurique metallum,
Vulnificusque chalybs vasta fornace liquescit.
Ingentem clipeum informant, unum omnia contra
Tela Latinorum, septenosque orbibus orbes
Impediunt. Alii ventosis follibus auras
Accipiunt redduntque; alii stridentia tinguunt
Aera lacu; gemit impositis incudibus antrum.
Illi inter sese multa vi brachia tollunt

445

450

In numerum, versantque tenaci forcipe massam.

Haec pater Aeoliis properat dum Lemnius oris,
Evandrum ex humili tecto lux suscitat alma
Et matutini volucrum sub culmine cantus.

455

Consurgit senior, tunicaque inducitur artus,

Et Tyrrhena pedum circumdat vincula plantis;

Tum lateri atque humeris Tegeaeum subligat ensem,
Demissa ab laeva pantherae terga retorquens.

460

Nec non et gemini custodes limine ab alto

Praecedunt gressumque canes comitantur herilem.

Hospitis Aeneae sedem et secreta petebat,