66

Hylaeumque Pholumque, manu, tu Cresia mactas
Prodigia et vastum Nemea sub rupe leonem,
Te Stygii tremuere lacus, te janitor Orci
Ossa super recubans antro semiesa cruento.
Nec te ullae facies, non terruit ipse Typhoeus,
Arduus arma tenens, non te rationis egentem
Lernaeus turba capitum circumstetit anguis.
Salve, vera Jovis proles, decus addite divis,
Et nos et tua dexter adi pede sacra secundo.
Talia carminibus celebrant; super omnia Caci
Speluncam adjiciunt spirantemque ignibus ipsum.
Consonat omne nemus strepitu, collesque resultant.
Exin se cuncti divinis rebus ad urbem
Perfectis referunt. Ibat rex obsitus aevo,
Et comitem Aenean juxta natumque tenebat
Ingrediens, varioque viam sermone levabat.
Miratur facilesque oculos fert omnia circum
Aeneas, capiturque locis, et singula laetus
Exquiritque auditque virûm monumenta priorum.
Tum rex Evandrus, Romanae conditor arcis:
"Haec nemora indigenae Fauni nymphaeque tenebant,
"Gensque virûm truncis et duro robore nata,

315

Quis neque mos neque cultus erat, nec jungere tauros "Aut componere opes norant, aut parcere parto; "Sed rami atque asper victu venatus alebat. "Primus ab aetherio venit Saturnus Olympo, "Arma Jovis fugiens et regnis exsul ademtis: "Is genus indocile ac dispersum montibus altis "Composuit, legesque dedit, Latiumque vocari Maluit, his quoniam latuisset tutus in oris. "Aurea quae perhibent, illo sub rege fuere "Saecula: sic placida populos in pace regebat, "Deterior donec paullatim ac decolor aetas "Et belli rabies et amor successit habendi.

66

295

300

305

310

320

325

“Tum manus Ausonia et gentes venere Sicanae,
"Saepius et nomen posuit Saturnia tellus;
"Tum reges, asperque immani corpore Thybris,
"A quo post Itali fluvium cognomine Thybrim
"Diximus: amisit verum vetus Albula nomen.
"Me pulsum patria pelagique extrema sequentem
"Fortuna omnipotens et ineluctabile fatum
"His posuere locis, matrisque egere tremenda
"Carmentis nymphae monita et deus auctor Apollo."
Vix ea dicta; dehinc progressus, monstrat et aram,
Et Carmentalem Romani nomine portam

66

330

335

340

Quam memorant, nymphae priscum Carmentis honorem,
Vatis fatidicae, cecinit quae prima futuros
Aeneadas magnos et nobile Pallanteum.
Hinc lucum ingentem, quem Romulus acer Asylum
Retulit, et gelida monstrat sub rupe Lupercal,
Parrhasio dictum Panos de more Lycaei;
Nec non et sacri monstrat nemus Argileti,
Testaturque locum et letum docet hospitis Argi.
Hinc ad Tarpeiam sedem et Capitolia ducit,
Aurea nunc, olim silvestribus horrida dumis.
Jam tum religio pavidos terrebat agrestes
Dira loci; jam tum silvam saxumque tremebant.
"Hoc nemus, hunc " inquit "frondoso vertice collem,

66

Quis deus, incertum est, habitat deus. Arcades ipsum "Credunt se vidisse Jovem, quum saepe nigrantem

Aegida concuteret dextra, nimbosque cieret. "Haec duo praeterea disjectis oppida muris, "Reliquias veterumque vides monumenta virorum: "Hanc Janus pater, hanc Saturnus condidit arcem; "Janiculum huic, illi fuerat Saturnia nomen." Talibus inter se dictis ad tecta subibant Pauperis Evandri, passimque armenta videbant Romanoque Foro et lautis mugire Carinis.

345

350

355

360

.

66

Ut ventum ad sedes: "Haec " inquit "limina victor "Alcides subiit, haec illum regia cepit:

365

Aude, hospes, contemnere opes, et te quoque dignum "Finge deo, rebusque veni non asper egenis." Dixit, et angusti subter fastigia tecti Ingentem Aenean duxit, stratisque locavit Effultum foliis et pelle Libystidis ursae.

Nox ruit et fuscis tellurem amplectitur alis. At Venus haud animo nequidquam exterrita mater, 370 Laurentumque minis et duro mota tumultu, Vulcanum alloquitur, thalamoque haec conjugis aureo Incipit, et dictis divinum adspirat amorem: "Dum bello Argolici vastabant Pergama reges "Debita casurasque inimicis ignibus arces, "Non ullum auxilium miseris, non arma rogavi "Artis opisque tuae, nec te, carissime conjux, "Incassumve tuos volui exercere labores;

66

Quamvis et Priami deberem plurima natis, "Et durum Aeneae flevissem saepe laborem. "Nunc Jovis imperiis Rutulorum constitit oris : Ergo eadem supplex venio, et sanctum mihi numen "Arma rogo, genetrix nato. Te filia Nerei, "Te potuit lacrimis Tithonia flectere conjux. "Adspice, qui coëant populi, quae moenia clausis "Ferrum acuant portis in me excidiumque meorum." Dixerat, et niveis hinc atque hinc diva lacertis Cunctantem amplexu molli fovet. Ille repente Accepit solitam flammam, notusque medullas Intravit calor et labefacta per ossa cucurrit, Non secus atque olim, tonitru quum rupta corusco Ignea rima micans percurrit lumine nimbos. Sensit laeta dolis et formae conscia conjux. Tum pater aeterno fatur devinctus amore: "Quid causas petis ex alto? fiducia cessit

375

380

385

390

395

66

Quo tibi, diva, mei? Similis si cura fuisset;
"Tum quoque fas nobis Teucros armare fuisset:
"Nec pater omnipotens Trojam nec fata vetabant
"Stare, decemque alios Priamum superesse per annos.
66 Et nunc, si bellare paras atque haec tibi mens est,
"Quidquid in arte mea possum promittere curae,
"Quod fieri ferro liquidove potest electro,
"Quantum ignes animaeque valent, absiste precando
"Viribus indubitare tuis." Ea verba locutus
Optatos dedit amplexus, placidumque petivit
Conjugis infusus gremio per membra soporem.
Inde ubi prima quies medio jam noctis abactae
Curriculo expulerat somnum, quum femina primum,
Cui tolerare colo vitam tenuique Minerva
Impositum, cinerem et sopitos suscitat ignes,
Noctem addens operi, famulasque ad lumina longo
Exercet penso, castum ut servare cubile
Conjugis et possit parvos educere natos:
Haud secus Ignipotens nec tempore segnior illo
Mollibus e stratis opera ad fabrilia surgit.
Insula Sicanium juxta latus Aeoliamque
Erigitur Liparen, fumantibus ardua saxis,
Quam subter specus et Cyclopum exesa caminis
Antra Aetnaea tonant, validique incudibus ictus
Auditi referunt gemitum, striduntque cavernis
Stricturae Chalybum, et fornacibus ignis anhelat ;
Vulcani domus et Vulcania nomine tellus.
Hoc tunc Ignipotens coelo descendit ab alto.
Ferrum exercebant vasto Cyclopes in antro,

Brontesque Steropesque et nudus membra Pyracmon. 425
His informatum manibus jam parte polita
Fulmen erat; toto genitor quae plurima coelo
Dejicit in terras; pars imperfecta manebat:
Tres imbris torti radios, tres nubis aquosae

400 •

405

410

415

420

;

Addiderant, rutili tres ignis et alitis Austri;
Fulgores nunc terrificos sonitumque metumque
Miscebant operi, flammisque sequacibus iras.
Parte alia Marti currumque rotasque volucres
Instabant, quibus ille viros, quibus excitat urbes
Aegidaque horriferam, turbatae Palladis arma,
Certatim squamis serpentum auroque polibant,
Connexosque angues, ipsamque in pectore divae
Gorgona, desecto vertentem lumina collo.
"Tollite cuncta" inquit "coeptosque auferte labores,
"Aetnaei Cyclopes, et huc advertite mentem.
"Arma acri facienda viro. Nunc viribus usus,

"Nunc manibus rapidis, omni nunc arte magistra.
Praecipitate moras!" Nec plura effatus, at illi
Ocius incubuere omnes, pariterque laborem
Sortiti. Fluit aes rivis aurique metallum,
Vulnificusque chalybs vasta fornace liquescit.
Ingentem clipeum informant, unum omnia contra
Tela Latinorum, septenosque orbibus orbes
Impediunt. Alii ventosis follibus auras
Accipiunt redduntque; alii stridentia tinguunt
Aera lacu; gemit impositis incudibus antrum.
Illi inter sese multa vi brachia tollunt

66

In numerum, versantque tenaci forcipe massam.
Haec pater Aeoliis properat dum Lemnius oris,
Evandrum ex humili tecto lux suscitat alma
Et matutini volucrum sub culmine cantus.
Consurgit senior, tunicaque inducitur artus,
Et Tyrrhena pedum circumdat vincula plantis;
Tum lateri atque humeris Tegeaeum subligat ensem,
Demissa ab laeva pantherae terga retorquens.
Nec non et gemini custodes limine ab alto
Praecedunt gressumque canes comitantur herilem.
Hospitis Aeneae sedem et secreta petebat,

430

435

440

445

450

455

460