Page images
PDF
EPUB

Su dunque, amici, in tal Peana il capo
S'infraschi ognun, baldo poi corra al nappo;
Vin diasi a colmo, e il comun dio s'invochi.
Disse; e l'Erculeo pioppo il crin gli adombra
Bianco-scuro le foglie, e pende in trecce;
Gli empie la man sacro bicchier. Già tutti
Liban gaj sulla mensa, e a' dei fan prieghi.
Quì riedon dapi, offre altra mensa i dolci
Suoi don, l'altar d'onuste lanci abbonda.

Vespero intanto al chino ciel s'appressa:
E in via già son, duce Potizio, i Misti
Con fiamme in man, cinti di pelli all'uso.
Già stan fra i canti, all'ara ch'arde intorno,
Col biscolor populeo serto i Salj;

Vecchi là, qui garzoni, a coro alterno
Fan inni al dio: ch'ei colla man due serpi,
Novercali portenti, elise infante;
Ch'alte città, Troja ed Ecalia, invase,
Vinse, atterrò; che all' aspra Giuno in ira,
Sotto Euristéo, mille affrontò gran rischi.
Tu Folo e Iléo semidestrier nubigeni
Col gran braccio immortal, tu il toro Cretico,
Strozzi, e il Neméo lion dall' ampie tergora.
Tu i Stigii fai laghi tremar, tu Cerbero,
Che su i rosumi in lurid'antro appiattasi.
Te niun ceffo atterrì, non l'arduo armigero
Smisurato Tiféo; nè te mal provido
L'Idra cinse Lernéa d'un stuol d'occipiti.

Salve, vera Jovis proles, decus addite divis:
Et nos et tua dexter adi pede sacra secundo.
1 alia carminibus celebrant: super omnia Caci
Speluncam adjiciunt, spirantemque ignibus ipsum.
Consonat omne nemus strepitu, collesque resultant.
Exin se cuncti divinis rebus ad urbem
Perfectis referunt. Ibat rex obsitus aevo,
Et comitem AEnean juxta natumque tenebat
Ingrediens, varioque viam sermone levabat.
Miratur, facilesque oculos fert omnia circum, 310
AEneas, capiturque locis; et singula laetus
Exquiritque auditque virúm monumenta priorum.
Tum rex Evandrus, Romanae conditor arcis:
Haec nemora indigenae Fauni Nymphaeque tenebant,
Gensque virúm truncis et duro robore nata;
Queis neque mos, neque cultus erat; nec jungere tauros,
Aut componere opes norant, aut parcere parto;
Sed rami, atque asper victu venatus, alebat.
Primus ab aetherio venit Saturnus olympo,
Arma Jovis fugiens, et regnis exsul ademptis. 320
Is genus indocile ac dispersum montibus altis
Composuit, legesque dedit, Latiumque vocari
Maluit, his quoniam latuisset tutus in oris.
Aurea quae perhibent, illo sub rege fuerunt
Saecula; sic placida populos in pace regebat:
Deterior donec paullatim ac decolor aetas,
Et belli rabies, et amor successit habendi.
Tum manus Ausonia et gentes venere Sicanae ;

Salve, o pien del tuo Giove, onor de' Superi:
Deh fausto accorri e alle tue feste e a supplici.
Tai laudi a gara, e in maggior tuon lo speco
Cantan di Caco, e ignispirante il mostro.
Romba il bosco al fragor, n'esulta il colle.
Poi sciolti i voti al Pallantéo ritorno
Fan tutti. Il re, grave d'età, va tardo;
E a' fianchi intanto e il Frigio duce e il figlio
Tiensi, e la via col ragionar fa lieve.
Per tutto Enea maravigliando il guardo
Porta, e beasi de' luoghi, e cerca e gode
Tutti ascoltar di que' lor padri i fasti.
Qui Evandro, autor della Romulea rocca:
Questi boschi lor patrii e Fauni e Ninfe,
E irta razza tenea dall' elci nata;
Senza onor, senza fren; d'arar co' tori,
D'unir ricolta, e farne serbo, ignara;
Sol vivea d'aspre cacce, e frutti agresti.
Primo dal ciel venne Saturno; ei l'armi
Fuggía di Giove, iva dal regno in bando.
Questa indocil genía per balzi errante
In corpo ei trasse, e
ei trasse, e leggi dielle; e Lazio
Fe' dirne il suol, che lo guardò latente.
Fu il secol d'Or sotto quel re; sì chete
L'alme genti reggea: poi venne a gradi
Peggior l'età, che alfin si tinse in ferro;
Venne il baco d'aver, l'ardor dell' armi.
Qui fur gli Ausonj, indi i Sicani; e spesso

Saepius et nomen posuit Saturnia tellus.

Tum reges, asperque immani corpore Thybris, 330 quo post Itali fluvium cognomine Thybrim

A

Diximus; amisit verum vetus Albula nomen.
Me pulsum patria, pelagique extrema sequentem,
Fortuna omnipotens et ineluctabile fatum
His posuere locis, matrisque egere tremenda
Carmentis Nymphae monita, et deus auctor Apollo.
Vix ea dicta; dehinc progressus monstrat et aram,
Et Carmentalem Romano nomine portam

Quam memorant, Nymphae priscum Carmentis honorem,
Vatis fatidicae, cecinit quae prima futuros

AEneadas magnos, et nobile Pallanteum.

340

Hinc lucum ingentem, quem Romulus acer asylum
Rettulit; et gelida monstrat sub rupe Lupercal,
Parrhasio dictum Panos de more Lycaei.
Nec non et sacri monstrat nemus Argileti,
Testaturque locum, et letum docet hospitis Argi.
Hinc ad Tarpeiam sedem et Capitolia ducit,
Aurea nunc, olim silvestribus horrida dumis.
Jam tum relligio pavidos terrebat agrestes

Dira loci; jam tum silvam saxumque tremebant. 350
Hoc nemus, hunc, inquit, frondoso vertice collem,
Quis deus, incertum est, habitat deus: Arcades ipsum
Credunt se vidisse Jovem, quum saepe nigrantem
AEgida concuteret dextra, nimbosque cieret.
Haec duo praeterea disjectis oppida muris,
Relliquias veterumque vides monumenta virorum:

Cangiò di nome la Saturnia terra.

Quì poi fra i re l'ostico Tebbro emerse
Di membra enorme; onde d'Etruria il fiume
(Albula in pria) trasse di Tebbro il nome.
Me sbattuto pel mar, ramingo, ignudo,
L'arbitra sorte e il non domabil fato
Quì alfin locaro, e in grave tuon la madre
Ninfa Carmenta, e co' suoi carmi Apollo.

Com'oltre andò, l'ara e la porta ei mostra
Cui Carmental disse il Roman, da' prischi
Sacra a Carmenta, Arcade dea, gran vate,
Che augusto il Pallantéo, gli Eneadi magni
Fu la prima a predir. Poi l'ampio luco,
Ve Romol fisse il popoloso asilo,

E il Lupercal sott'erma rupe addita

Di Pan, che Licio a mo' d'Arcadia è detto.
Vien d'Argileto al sacro bosco, e d'Argo
L'ospizio accenna, e il letal colpo
e il letal colpo e l'urna.
Poi pel Tarpéo su al Campidoglio il guida,
Or d'auro, allor d'ispidi bronchi intesto.
Fin da que' di sacro terror gli agresti
Scotea; tremendo era il querceto e il sasso.
Tal colle, ei disse, a irsuto crin, tai nemora
(Qual Dio l'ignoro) abita un Dio. Von gli Arcadi
Qui visto un Giove, alto quant'è, grand' Egida
Spesso negra brandir, destar fier turbini.

Vedrai pur quinci ampiè due rocche in ruderi,
Reliquie illustri e testimon de' proavi:

« PreviousContinue »