Su dunque, amici, in tal Peana il capo S'infraschi ognun, baldo poi corra al nappo; Vin diasi a colmo, e il comun dio s'invochi. Disse; e l'Erculeo pioppo il crin gli adombra Bianco-scuro le foglie, e pende in trecce; Gli empie la man sacro bicchier. Già tutti Liban gaj sulla mensa, e a' dei fan prieghi. Quì riedon dapi, offre altra mensa i dolci Suoi don, l'altar d'onuste lanci abbonda.
Vespero intanto al chino ciel s'appressa: E in via già son, duce Potizio, i Misti Con fiamme in man, cinti di pelli all'uso. Già stan fra i canti, all'ara ch'arde intorno, Col biscolor populeo serto i Salj;
Vecchi là, qui garzoni, a coro alterno Fan inni al dio: ch'ei colla man due serpi, Novercali portenti, elise infante; Ch'alte città, Troja ed Ecalia, invase, Vinse, atterrò; che all' aspra Giuno in ira, Sotto Euristéo, mille affrontò gran rischi. Tu Folo e Iléo semidestrier nubigeni Col gran braccio immortal, tu il toro Cretico, Strozzi, e il Neméo lion dall' ampie tergora. Tu i Stigii fai laghi tremar, tu Cerbero, Che su i rosumi in lurid'antro appiattasi. Te niun ceffo atterrì, non l'arduo armigero Smisurato Tiféo; nè te mal provido L'Idra cinse Lernéa d'un stuol d'occipiti.
Salve, vera Jovis proles, decus addite divis: Et nos et tua dexter adi pede sacra secundo. 1 alia carminibus celebrant: super omnia Caci Speluncam adjiciunt, spirantemque ignibus ipsum. Consonat omne nemus strepitu, collesque resultant. Exin se cuncti divinis rebus ad urbem Perfectis referunt. Ibat rex obsitus aevo, Et comitem AEnean juxta natumque tenebat Ingrediens, varioque viam sermone levabat. Miratur, facilesque oculos fert omnia circum, 310 AEneas, capiturque locis; et singula laetus Exquiritque auditque virúm monumenta priorum. Tum rex Evandrus, Romanae conditor arcis: Haec nemora indigenae Fauni Nymphaeque tenebant, Gensque virúm truncis et duro robore nata; Queis neque mos, neque cultus erat; nec jungere tauros, Aut componere opes norant, aut parcere parto; Sed rami, atque asper victu venatus, alebat. Primus ab aetherio venit Saturnus olympo, Arma Jovis fugiens, et regnis exsul ademptis. 320 Is genus indocile ac dispersum montibus altis Composuit, legesque dedit, Latiumque vocari Maluit, his quoniam latuisset tutus in oris. Aurea quae perhibent, illo sub rege fuerunt Saecula; sic placida populos in pace regebat: Deterior donec paullatim ac decolor aetas, Et belli rabies, et amor successit habendi. Tum manus Ausonia et gentes venere Sicanae ;
Salve, o pien del tuo Giove, onor de' Superi: Deh fausto accorri e alle tue feste e a supplici. Tai laudi a gara, e in maggior tuon lo speco Cantan di Caco, e ignispirante il mostro. Romba il bosco al fragor, n'esulta il colle. Poi sciolti i voti al Pallantéo ritorno Fan tutti. Il re, grave d'età, va tardo; E a' fianchi intanto e il Frigio duce e il figlio Tiensi, e la via col ragionar fa lieve. Per tutto Enea maravigliando il guardo Porta, e beasi de' luoghi, e cerca e gode Tutti ascoltar di que' lor padri i fasti. Qui Evandro, autor della Romulea rocca: Questi boschi lor patrii e Fauni e Ninfe, E irta razza tenea dall' elci nata; Senza onor, senza fren; d'arar co' tori, D'unir ricolta, e farne serbo, ignara; Sol vivea d'aspre cacce, e frutti agresti. Primo dal ciel venne Saturno; ei l'armi Fuggía di Giove, iva dal regno in bando. Questa indocil genía per balzi errante In corpo ei trasse, e ei trasse, e leggi dielle; e Lazio Fe' dirne il suol, che lo guardò latente. Fu il secol d'Or sotto quel re; sì chete L'alme genti reggea: poi venne a gradi Peggior l'età, che alfin si tinse in ferro; Venne il baco d'aver, l'ardor dell' armi. Qui fur gli Ausonj, indi i Sicani; e spesso
Saepius et nomen posuit Saturnia tellus.
Tum reges, asperque immani corpore Thybris, 330 quo post Itali fluvium cognomine Thybrim
Diximus; amisit verum vetus Albula nomen. Me pulsum patria, pelagique extrema sequentem, Fortuna omnipotens et ineluctabile fatum His posuere locis, matrisque egere tremenda Carmentis Nymphae monita, et deus auctor Apollo. Vix ea dicta; dehinc progressus monstrat et aram, Et Carmentalem Romano nomine portam
Quam memorant, Nymphae priscum Carmentis honorem, Vatis fatidicae, cecinit quae prima futuros
AEneadas magnos, et nobile Pallanteum.
Hinc lucum ingentem, quem Romulus acer asylum Rettulit; et gelida monstrat sub rupe Lupercal, Parrhasio dictum Panos de more Lycaei. Nec non et sacri monstrat nemus Argileti, Testaturque locum, et letum docet hospitis Argi. Hinc ad Tarpeiam sedem et Capitolia ducit, Aurea nunc, olim silvestribus horrida dumis. Jam tum relligio pavidos terrebat agrestes
Dira loci; jam tum silvam saxumque tremebant. 350 Hoc nemus, hunc, inquit, frondoso vertice collem, Quis deus, incertum est, habitat deus: Arcades ipsum Credunt se vidisse Jovem, quum saepe nigrantem AEgida concuteret dextra, nimbosque cieret. Haec duo praeterea disjectis oppida muris, Relliquias veterumque vides monumenta virorum:
Cangiò di nome la Saturnia terra.
Quì poi fra i re l'ostico Tebbro emerse Di membra enorme; onde d'Etruria il fiume (Albula in pria) trasse di Tebbro il nome. Me sbattuto pel mar, ramingo, ignudo, L'arbitra sorte e il non domabil fato Quì alfin locaro, e in grave tuon la madre Ninfa Carmenta, e co' suoi carmi Apollo.
Com'oltre andò, l'ara e la porta ei mostra Cui Carmental disse il Roman, da' prischi Sacra a Carmenta, Arcade dea, gran vate, Che augusto il Pallantéo, gli Eneadi magni Fu la prima a predir. Poi l'ampio luco, Ve Romol fisse il popoloso asilo,
E il Lupercal sott'erma rupe addita
Di Pan, che Licio a mo' d'Arcadia è detto. Vien d'Argileto al sacro bosco, e d'Argo L'ospizio accenna, e il letal colpo e il letal colpo e l'urna. Poi pel Tarpéo su al Campidoglio il guida, Or d'auro, allor d'ispidi bronchi intesto. Fin da que' di sacro terror gli agresti Scotea; tremendo era il querceto e il sasso. Tal colle, ei disse, a irsuto crin, tai nemora (Qual Dio l'ignoro) abita un Dio. Von gli Arcadi Qui visto un Giove, alto quant'è, grand' Egida Spesso negra brandir, destar fier turbini.
Vedrai pur quinci ampiè due rocche in ruderi, Reliquie illustri e testimon de' proavi:
« PreviousContinue » |