et me, quem dudum non ulla iniecta movebant
tela neque adverso glomerati ex agmine Grai,
nunc omnes terrent aurae, sonus excitat omnis
suspensum et pariter comitique onerique timentem.
iamque propinquabam portis omnemque videbar
evasisse viam, subito cum creber ad auris
visus adesse pedum sonitus genitorque per umbram
prospiciens 'nate', exclamat, 'fuge, nate; propinquant;
ardentis clipeos atque aera micantia cerno.
hic mihi nescio quod trepido male numen amicum
confusam eripuit mentem. namque avia cursu
dum sequor et nota excedo regione viarum,
heu! misero coniunx fato est erepta Creusa.
substitit erravitne via seu lassa resedit,
incertum; nec post oculis est reddita nostris,
nec prius amissam respexi animumve reflexi,
quam tumulum antiquae Cereris sedemque sacratam
venimus; hic demum collectis omnibus una
defuit et comites natumque virumque fefellit.
quem non incusavi amens hominumque deorumque
aut quid in eversa vidi crudelius urbe?
Ascanium Anchisenque patrem Teucrosque penatis
commendo sociis et curva valle recondo;
ipse urbem repeto et cingor fulgentibus armis;
stat casus renovare omnis omnemque reverti
per Troiam et rursus caput obiectare periclis.
principio muros obscuraque limina portae,
qua gressum extuleram, repeto et vestigia retro
observata sequor per noctem et lumine lustro;
horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent.
inde domum, si forte pedem, si forte tulisset,
me refero. inruerant Danai et tectum omne tenebant.
ilicet ignis edax summa ad fastigia vento
volvitur; exsuperant flammae, furit acstus ad auras.

730

735

740

745

750

755

760 procedo et Priami sedes arcemque reviso.
et iam porticibus vacuis Iunonis asylo
custodes lecti Phoenix et dirus Ulixes
praedam adservabant; huc undique Troïa gaza
incensis erepta adytis, mensaeque deorum
765 crateresque auro solidi, captivaque vestis
congeritur; pueri et pavidae longo ordine matres
stant circum.

ausus quin etiam voces iactare per umbram implevi clamore vias maestusque Creusam 770 nequiquam ingeminans iterumque iterumque vocavi. quaerenti et tectis urbis sine fine furenti infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae visa mihi ante oculos et nota maior imago (obstipui, steteruntque comae, et vox faucibus haesit); 775 tum sic adfari et curas his demere dictis:

'quid tantum insano iuvat indulgere dolori,

o dulcis coniunx? non haec sine numine divum
eveniunt, nec te comitem hinc portare Creusam
fas aut ille sinit superi regnator Olympi.

780 longa tibi exilia, et vastum maris aequor arandum;
et terram Hesperiam venies, ubi Lydius arva
inter opima virum leni fluit agmine Thybris.
illic res laetae regnumque et regia coniunx
parta tibi; lacrimas dilectae pelle Creusae.
785 non ego Myrmidonum sedes Dolopumve superbas
aspiciam aut Grais servitum matribus ibo,
Dardanis et divae Veneris nurus,

sed me magna deum genetrix his detinet oris.
iamque vale et nati serva communis amorem.'

790 haec ubi dicta dedit, lacrimantem et multa volentem
dicere deseruit tenuisque recessit in auras.
ter conatus ibi collo dare bracchia circum;
ter frustra comprensa manus effugit imago

par levibus ventis volucrique simillima somno sic demum socios consumpta nocte reviso.

Atque hic ingentem comitum adfluxisse novorum invenio admirans numerum, matresque virosque, collectam exilio pubem, miserabile volgus. undique convenere animis opibusque parati, in quascumque velim pelago deducere terras. iamque iugis summae surgebat Lucifer Idae ducebatque diem, Danaique obsessa tenebant limina portarum, nec spes opis ulla dabatur; cessi et sublato montis genitore petivi.

P. VERGILI MARONIS

AENEIDOS

LIBER TERTIUS.

Postquam res Asiae Priamique evertere gentem inmeritam visum superis ceciditque superbum Ilium et omnis humo fumat Neptunia Troia, diversa exilia et desertas quaerere terras auguriis agimur divum classemque sub ipsa Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae incerti, quo fata ferant, ubi sistere detur, contrahimusque viros. vix prima inceperat aestas, et pater Anchises dare fatis vela iubebat, litora cum patriae lacrimans portusque relinquo et campos, ubi Troia fuit. feror exul in altum cum sociis natoque, penatibus et magnis dis.

Terra procul vastis colitur Mavortia campis (Thraces arant) acri quondam regnata Lycurgo, hospitium antiquum Troiae sociique penates,

795

800

5

10

15

dum fortuna fuit. feror huc et litore curvo moenia prima loco fatis ingressus iniquis Aeneadasque meo nomen de nomine fingo. Sacra Dionaeae matri divisque ferebam 20 auspicibus coeptorum operum superoque nitentem caelicolum regi mactabam in litore taurum. forte fuit iuxta tumulus, quo cornea summo virgulta et densis hastilibus horrida myrtus. accessi viridemque ab humo convellere silvam 25 conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras, horrendum et dictu video mirabile monstrum. nam, quae prima solo ruptis radicibus arbos vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae et terram tabo maculant. mihi frigidus horror 30 membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis. rursus et alterius lentum convellere vimen insequor et causas penitus temptare latentis; ater et alterius sequitur de cortice sanguis. multa movens animo nymphas venerabar agrestis 35 Gradivumque patrem, Geticis qui praesidet arvis, rite secundarent visus omenque levarent. tertia sed postquam maiore hastilia nisu

adgredior genibusque adversae obluctor harenae, (cloquar an sileam?) gemitus lacrimabilis imo. 40 auditur tumulo, et vox reddita fertur ad auris: 'quid miserum, Aenea.. laceras? iam parce sepulto, parce pias scelerare manus. non me tibi Troia externum tulit aut cruor hic de stipite manat. heu! fuge crudelis terras, fuge litus avarum; 45 nam Polydorus ego. hic confixum ferrea texit telorum seges et iaculis increvit acutis.' tum vero ancipiti mentem formidine pressus obstipui, steteruntque comae, et vox faucibus haesit.

Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno

infelix Priamus furtim mandarat alendum
Threicio regi, cum iam diffideret armis
Dardaniae cingique urbem obsidione videret.
ille, ut opes fractae Teucrum et fortuna recessit,
res Agamemnonias victriciaque arma secutus
fas omne abrumpit, Polydorum obtruncat et auro
vi potitur. quid non mortalia pectora cogis,
auri sacra fames! postquam pavor ossa reliquit,
delectos populi ad proceres primumque parentem
monstra deum refero et, quae sit sententia, posco.
omnibus idem animus, scelerata excedere terra,
linqui pollutum hospitium et dare classibus austros.
ergo instauramus Polydoro funus et ingens
aggeritur tumulo tellus; stant manibus arae
caeruleis maestae vittis atraque cupresso
et circum Iliades crinem de more solutae;
inferimus tepido spumantia cymbia lacte
sanguinis et sacri pateras animamque sepulcro
condimus et magna supremum voce ciemus.

Inde, ubi prima fides pelago placataque venti
dant maria et lenis crepitans vocat auster in altum,
deducunt socii navis et litora complent.
provehimur portu, terraeque urbesque recedunt.
sacra mari colitur medio gratissima tellus
Nereidum matri et Neptuno Aegaeo,

quam pius Arquitenens oras et litora circum
errantem Mycono e celsa Gyaroque revinxit
immotamque coli dedit et contemnere ventos.
huc feror, haec fessos tuto placidissima portu
accipit. egressi veneramur Apollinis urbem.
rex Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos,
vittis et sacra redimitus tempora lauro
occurrit, veterem Anchisen adgnoscit amicum;
iungimus hospitio dextras et tecta subimus.

Vergili Aeneis.