825 aspice Torquatum et referentem signa Camillum.
illae autem, paribus quas fulgere cernis in armis,
concordes animae nunc et, dum nocte premuntur,
heu, quantum inter se bellum, si lumina vitae
attigerint, quantas acies stragemque ciebunt,
830 aggeribus socer Alpinis atque arce Monoeci
descendens, gener adversis instructus Eois!
ne, pueri, ne tanta animis adsuescite bella
neu patriae validas in viscera vertite viris!
tuque prior, tu parce, genus qui ducis Olympo,
835 proice tela manu, sanguis meus!

ille triumphata Capitolia ad alta Corintho
victor aget currum caesis insignis Achivis;
eruet ille Argos Agamemnoniasque Mycenas
ipsumque Aeaciden, genus armipotentis Achilli,
840 ultus avos Troiae templa et temerata Minervae.

quis te, magne Cato, tacitum aut te, Cosse, relinquat? quis Gracchi genus aut geminos, duo fulmina belli, Scipiadas, cladem Libyae, parvoque potentem Fabricium vel te sulco, Serrane, serentem? 845 quo fessum rapitis, Fabii? tu Maximus ille es, unus qui nobis cunctando restituis rem! excudent alii spirantia mollius aera

(credo equidem), vivos ducent de marmore voltus,
orabunt causas melius caelique meatus

850 describent radio et surgentia sidera dicent;
tu regere imperio populos, Romane, memento
(hae tibi erunt artes) pacisque inponere morem,
parcere subiectis et debellare superbos.'

Sic pater Anchises atque hace mirantibus addit:
855 aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis
ingreditur victorque viros supereminet omnis.
hic rem Romanam magno turbante tumultu
sistet, eques sternet Poenos Gallumque rebellem

tertiaque arma patri suspendet capta Quirino.' atque hic Aeneas (una namque ire videbat egregium forma iuvenem et fulgentibus armis, sed frons laeta parum et deiecto lumina voltu): 'quis, pater, ille, virum qui sic comitatur euntem? filius anne aliquis magna de stirpe nepotum? quis strepitus circa comitum! quantum instar in ipso! 865 sed nox atra caput tristi circumvolat umbra.' tum pater Anchises lacrimis ingressus obortis: o gnate, ingentem luctum ne quaere tuorum. ostendent terris hunc tantum fata neque ultra esse sinent. nimium vobis Romana propago visa potens, superi, propria haec si dona fuissent. quantos ille virum magnam Mavortis ad urbem campus aget gemitus! vel quae, Tiberine, videbis funera, cum tumulum praeterlabere recentem! nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos in tantum spe tollet avos, nec Romula quondam ullo se tantum tellus iactabit alumno.

heu pietas, heu prisca fides invictaque bello
dextera! non illi se quisquam inpune tulisset
obvius armato, seu cum pedes iret in hostem
seu spumantis equi foderet calcaribus armos.
heu miserande puer, siqua fata aspera rumpas!
tu Marcellus eris! manibus date lilia plenis,
purpureos spargam flores animamque nepotis
his saltem adcumulem donis et fungar inani
munere.' [sic tota passim regione vagantur
aëris in campis latis atque omnia lustrant.]
quae postquam Anchises natum per singula duxit
incenditque animum famae venientis amore,
exin bella viro memorat quae deinde gerenda
Laurentisque docet populos urbemque Latini
et quo quemque modo fugiatque feratque laborem.

860

870

875

880

885

890

Sunt geminae Somni portae; quarum altera fertur cornea, qua veris facilis datur exitus umbris, 895 altera candenti perfecta nitens elephanto,

sed falsa ad caelum mittunt insomnia manes. his ubi tum natum Anchises unaque Sibyllam prosequitur dictis portaque emittit eburna, ille viam secat ad navis sociosque revisit; 900 tum se ad Caietae recto fert litore portum. ancora de prora iacitur; stant litore puppes.

P. VERGILI MARONIS

AENEIDOS

LIBER SEPTIMUS.

Tu quoque litoribus nostris, Aeneia nutrix, aeternam moriens famam, Caieta, dedisti, et nunc servat honos sedem tuus, ossaque nomen Hesperia in magna, siqua est ea gloria, signant. 5 at pius exequiis Aeneas rite solutis,

aggere composito tumuli, postquam alta quierunt
aequora, tendit iter velis portumque relinquit.
adspirant aurae in noctem, nec candida cursus
luna negat; splendet tremulo sub lumine pontus.
10 proxima Circaeae raduntur litora terrae,
dives inaccessos ubi Solis filia lucos
adsiduo resonat cantu tectisque superbis
urit odoratam nocturna in lumina cedrum
arguto tenuis percurrens pectine telas.
15 hinc exaudiri gemitus iraeque leonum

vincla recusantum et sera sub nocte rudentum,
saetigerique sues atque in praesaepibus ursi

saevire, ac formae magnorum ululare luporum,
quos hominum ex facie dea saeva potentibus herbis
induerat Circe in voltus ac terga ferarum.
quae ne monstra pii paterentur talia Troes
delati in portus neu litora dira subirent,
Neptunus ventis implevit vela secundis
atque fugam dedit et praeter vada fervida vexit.
Iamque rubescebat radiis mare, et aethere ab alto
Aurora in roseis fulgebat lutea bigis,

cum venti posuere omnisque repente resedit
flatus et in lento luctantur marmore tonsae.
atque hic Aeneas ingentem ex aequore lucum
prospicit. hunc inter fluvio Tiberinus amoeno
verticibus rapidis et multa flavus harena
in mare prorumpit. variae circumque supraque
adsuetae ripis volucres et fluminis alveo
aethera mulcebant cantu lucoque volabant.
flectere iter sociis terraeque advertere proras
imperat et laetus fluvio succedit opaco.

Nunc age, qui reges, Erato, quae tempora rerum,
quis Latio antiquo fuerit status, advena classem
cum primum Ausoniis exercitus appulit oris,
expediam et primae revocabo exordia pugnae.
tu vatem, tu, diva, mone. dicam horrida bella,
dicam acies actosque animis in funera reges
Tyrrhenamque manum totamque sub arma coactam
Hesperiam. maior rerum mihi nascitur ordo,
maius opus moveo. rex arva Latinus et urbes
iam senior longa placidas in pace regebat.
hunc Fauno et nympha genitum Laurente Marica
accipimus; Fauno Picus pater, isque parentem
te, Saturne, refert; tu sanguinis ultimus auctor.
filius huic fato divum prolesque virilis
nulla fuit primaque oriens erepta iuventa est;

20

25

30

35

40

45

50

sola domum et tantas servabat filia sedes iam matura viro, iam plenis nubilis annis. multi illam magno e Latio totaque petebant 55 Ausonia; petit ante alios pulcherrimus omnis Turnus, avis atavisque potens, quem regia coniunx adiungi generum miro properabat amore; sed variis portenta deum terroribus obstant. laurus erat tecti medio in penetralibus altis 60 sacra comam multosque metu servata per annos, quam pater inventam, primas cum conderet arces, ipse ferebatur Phoebo sacrasse Latinus Laurentisque ab ea nomen posuisse colonis. huius apes summum densae (mirabile dictu) 65 stridore ingenti liquidum trans aethera vectae obsedere apicem, et pedibus per mutua nexis examen subitum ramo frondente pependit. continuo vates externum cernimus', inquit, 'adventare virum et partis petere agmen easdem 70 partibus ex isdem et summa dominarier arce'. practerea, castis adolet dum altaria taedis et iuxta genitorem adstat Lavinia virgo,

visa (nefas) longis comprendere crinibus ignem atque omnem ornatum flamma crepitante cremari 75 regalisque accensa comas, accensa coronam insignem gemmis, tum fumida lumine fulvo involvi ac totis Volcanum spargere tectis. id vero horrendum ac visu mirabile ferri; namque fore inlustrem fama fatisque canebant 80 ipsam, sed populo magnum portendere bellum. at rex sollicitus monstris oracula Fauni, fatidici genitoris, adit lucosque sub alta

consulit Albunea, nemorum quae maxima sacro fonte sonat saevamque exhalat opaca mephitim. 85 hinc Italae gentes omnisque Oenotria tellus