Præcipuè pius Æneas, nunc acris Orontei,
Nunc Amyci casum gemit, et crudelia secum
Fata Lyci, fortemque Gyan, fortemque Cloanthum.
Et jam finis erat; cùm Jupiter æthere summo
Despiciens mare velivolum, terrasque jacentes,
Littoraque, et latos populos, sic vertice cœli
Constitit, et Libyæ defixit lumina regnis :
Atque illum, tales jactantem pectore curas,
Tristior, et lacrymis oculos suffusa nitentes, [úmque
Alloquitur Venus: -" O, qui res hominumque De-
Æternis regis imperiis, et fulmine terres,
Quid meus Æneas in te committere tantum,
Quid Troës potuêre? quibus, tot funera passis,
Cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis ?
Certè hinc Romanos olim, volventibus annis,
Hinc fore ductores, revocato a sanguine Teucri, 235
Qui mare, qui terras omni ditione tenerent,
Pollicitus: quæ te, Genitor, sententia vertit?
Hoc equidem occasum Troja tristesque ruinas
Solabar, fatis contraria fata rependens.
Nunc eadem fortuna viros tot casibus actos
Insequitur: quem das finem, rex magne, laborum?
Antenor potuit, mediis elapsus Achivis,
Illyricos penetrare sinus, atque intima tutus
Regna Liburnorum, et fontem superare Timavi:
Unde per ora novem vasto cum murmure montis 245
It mare proruptum, et pelago premit arva sonanti.
Hic tamen ille urbem Patavi sedesque locavit
Teucrorum, et genti nomen dedit, armaque fixit
Troïa nunc placidâ compôstus pace quiescit.
Nos, tua progenies, cœli quibus annuis arcem,
Navibus (infandum!) amissis, unius ob iram
Prodimur, atque Italis longè disjungimur oris.
Hic pietatis honos? Sic nos in sceptra reponis ?"
Olli subridens hominum sator atque Deorum,
Vultu, quo cœlum tempestatesque serenat,
Oscula libavit natæ; dehinc talia fatur:-
"Parce metu, Cytherea manent immota tuorum
Fata tibi; cernes urbem et promissa Lavinî
Moenia, sublimemque feres ad sidera cœli
Magnanimum Ænean: neque me sententia vertit.
Hic (tibi fabor enim, quando hæc te cura remordet;
Longiùs et volvens fatorum arcana movebo :)
Bellum ingens geret Italiâ, populosque feroces
Contundet, moresque viris et moenia ponet:
Tertia dum Latio regnantem viderit æstas,
Ternaque transîerint Rutulis hyberna subactis.
At puer Ascanius, cui nunc cognomen Iülo
[Additur, (Ilus erat, dum res stetit Ilia regno)]
Triginta magnos, volvendis mensibus, orbes
Imperio explebit, regnumque ab sede Lavinî
Transferet, et longam multâ vi muniet Albam.
Hic jam ter centum totos regnabitur annos
Gente sub Hectoreâ; donec regina sacerdos,
Marte gravis, geminam partu dabit Ilia prolem.
Inde lupa fulvo nutricis tegmine lætus
Romulus excipiet gentem, et Mavortia condet
Monia, Romanosque suo de nomine dicet.
His ego nec metas rerum, nec tempora pono:
Imperium sine fine dedi. Quin aspera Juno,
Quæ mare nunc terrasque metu cœlumque fatigat,
Consilia in melius referet, mecumque fovebit
Romanos rerum dominos, gentemque togatam.
Sic placitum. Veniet lustris labentibus ætas,
Cùm domus Assaraci Phthiam clarasque Mycenas
Servitio premet, ac victis dominabitur Argis.
Nascetur pulchrâ Trojanus origine Cæsar,
Imperium Oceano, famam qui terminet astris,
Julius, a magno dimissum nomen Iülo.
Hunc tu olim cœlo, spoliis Orientis onustum,
Accipies secura: vocabitur hic quoque votis.
Aspera tum positis mitescent sæcula bellis :
Cana Fides et Vesta, Remo cum fratre Quirinus,
Jura dabunt: diræ ferro et compagibus arctis
Claudentur Belli portæ : Furcr impius intus,
Sæva sedens super arma, et centum vinctus aënis
Post tergum nodis, fremet horridus ore cruento."
Hæc ait: et Maiâ genitum demittit ab alto,
Ut terræ, utque novæ pateant Carthaginis arces
Hospitio Teucris: ne fati nescia Dido
Volat ille per aëra magnum Remigio alarum, ac Libyæ citus astitit oris : Et jam jussa facit; ponuntque ferocia Pœni Corda, volente Deo. In primis regina quietum Accipit in Teucros animum mentemque benignam. At pius Æneas per noctem plurima volvens, Ut primùm lux alma data est, exire, locosque Explorare novos; quas vento accesserit oras, Qui teneant (nam inculta videt) hominesne feræne, Quærere constituit, sociisque exacta referre. Classem in convexo nemorum, sub rupe cavatâ, Arboribus clausam circùm atque horrentibus umbris, Occulit ipse uno graditur comitatus Achate, Bina manu lato crispans hastilia ferro. Cui mater mediâ sese tulit obvia silvâ,
Virginis os habitumque gerens, et virginis arma 315
Spartanæ vel qualis equos Threïssa fatigat
Harpalyce, volucremque fugâ prævertitur Eurum.
Namque humeris de more habilem suspenderat arcum
Venatrix, dederatque comam diffundere ventis ;
Nuda genu, nodoque sinus collecta fluentes.
Ac prior, "Heus," inquit, "juvenes, monstrate mea-
Vidistis si quam hìc errantem fortè sororum,
[rum
Succinctam pharetrâ et maculosæ tegmine lyncis,
Aut spumantis apri cursum clamore prementem.'
Sic Venus; at Veneris contrà sic filius orsus-
"Nulla tuarum audita mihi, neque visa sororum,
O, quam te memorem? Virgo; namque haud tibi
vultus
Mortalis, nec vox hominem sonat: ô Dea certè ; An Phœbi soror, an Nympharum sanguinis una? Sis felix, nostrumque leves, quæcunque, laborem: Et, quo sub cœlo tandem, quibus orbis in oris Jactemur, aoceas: ignari hominumque locorumque Erramus, vento huc et vastis fluctibus acti.
Multa tibi ante aras nostrâ cadet hostia dextrâ.”
Tum Venus:-"Haud equidem tali me dignor honore:
Virginibus Tyriis mos est gestare pharetram,
Purpureoque altè suras vincire cothurno.
Punica regna vides, Tyrios, et Agenoris urbem ;
Sed fines Libyci, genus intractabile bello.
Imperium Dido Tyriâ regit urbe profecta,
Germanum fugiens. Longa est injuria, longæ
Ambages; sed summa sequar fastigia rerum.
Huic conjux Sychæus erat, ditissimus agri
Phoenicum, et magno miseræ dilectus amore;
Cui pater intactam dederat, primisque jugârat
Ominibus: sed regna Tyri germanus habebat
Pygmalion, scelere ante alios immanior omnes.
Quos inter medius venit furor: ille Sychæum
Impius ante aras, atque auri cæcus amore,
Clàm ferro incautum superat, securus amorum
Germanæ factumque diu celavit; et ægram,
Multa malus simulans, vanâ spe lusit amantem.
Ipsa sed in somnis inhumati venit imago
Conjugis, ora modis attollens pallida miris;
Crudeles aras, trajectaque pectora ferro
Nudavit, cæcumque domûs scelus omne retexit.
Tum celerare fugam, patriâque excedere suadet;
Auxiliumque viæ veteres tellure recludit
Thesauros, ignotum argenti pondus et auri.
His commota, fugam Dido sociosque parabat :
Conveniunt, quibus aut odium crudele tyranni,
Aut metus acer, erat: naves, quæ fortè paratæ,
Corripiunt, onerantque auro. Portantur avari
Pygmalionis opes pelago: dux fœmina facti.
Devenêre locos, ubi nunc ingentia cernes
Monia, surgentemque novæ Carthaginis arcem:
Mercatique solum, facti de nomine Byrsam,
Taurino quantum possent circumdare tergo.
Sed vos qui tandem? quibus aut venistis ab oris ?
Quòve tenetis iter?" Quærenti talibus ille
Suspirans, imoque trahens a pectore vocem :-
"O'Dea, si primâ repetens ab origine pergam,
Et vacet annales nostrorum audire laborum
Antè diem clauso componet vesper Olympo.
Nos Trojâ antiquâ (si vestras fortè per aures
Trojæ nomen iit) diversa per æquora vectos
Forte suâ Libycis tempestas appulit oris.
Sum pius Æneas, raptos qui ex hoste Penates
Classe veho mecum, famâ super æthera notus.
Italiam quæro patriam, genus ab Jove summo.
Bis denis Phrygium conscendi navibus æquor,
Matre Deâ monstrante viam, data fata secutus ;
Vix septem, convulsæ undis Euroque, supersunt.
Ipse ignotus, egens, Libyæ deserta peragro,
Europâ atque Astâ pulsus." Nec plura querentem 385
Passa Venus, medio sic interfata dolore est :-
Quisquis es, haud (credo) invisus cœlestibus auras Vitales carpis, Tyriam qui adveneris urbem.
Perge modò, atque hinc te Reginæ ad limina perfer.
Namque tibi reduces socios classemque relatam
Nuntio, et in tutum versis Aquilonibus actam ;
Ni frustrà augurium vani docuêre parentes.
Aspice bis senos lætantes agmine cycnos,
Etheriâ quos lapsa plagâ Jovis ales aperto
Turbabat cœlo: nunc terras ordine longo
Aut capere, aut captas jam despectare videntur.
Ut reduces illi ludunt stridentibus alis,
Et cœtu cinxêre polum, cantusque dedêre ;
Haud aliter puppesque tuæ pubesque tuorum
Aut portum tenet, aut pleno subit ostia velo.
Perge modò, et, quà te ducit via, dirige gressum."
Dixit: et avertens roseâ cervice refulsit,
Ambrosiæque comæ divinum vertice odorem
Spiravêre; pedes vestis defluxit ad imos;
Et vera incessu patuit Dea. Ille, ubi matrem
Agnovit, tali fugientem est voce secutus:-
"Quid natum toties crudelis tu quoque falsis
Ludis imaginibus? cur dextræ jungere dextram
Non datur, ac veras audire et reddere voces?"
Talibus incusat, gressumque ad monia tendit.
|