Hæc ait; et liquidum ambrosiæ diffudit odorem, Quo totum nati corpus perduxit; at illi Dulcis compositis spiravit crinibus aura,
Atque habilis membris venit vigor. Est specus ingens Exesi latere in montis; quo plurima vento
Cogitur, inque sinus scindit sese unda reductos: 420 Deprensis olim statio tutissima nautis.
Intùs se vasti Proteus tegit objice saxi.
Hìc juvenem in latebris aversum a lumine Nympha
Collocat; ipsa procul nebulis obscura resistit.
Jam rapidus torrens sitientes Sirius Indos
Ardebat cœlo, et medium Sol igneus orbem
Hauserat; arebant herbæ, et cava flumina siccis
Faucibus ad limum radii tepefacta coquebant;
Cùm Proteus consueta petens e fluctibus antra
Ibat: eum vasti circum gens humida ponti
Exultans, rorem latè dispergit amarum.
Sternunt se somno diversæ in littore phoca.
Ipse (velut stabuli custos in montibus olim,
Vesper ubi e pastu vitulos ad tecta reducit,
Auditique lupos acuunt balatibus agni)
Considit scopulo medius, numerumque recenset.
Cujus Aristao quoniam est oblata facultas,
Vix defessa senem passus componere membra,
Cum clamore ruit magno, manicisque jacentem
Occupat. Ille suæ contrà non immemor artis,
Omnia transformat sese in miracula rerum,
Ignemque,horribilemque feram,fluviumque liquentem.
Verùm ubi nulla fugam reperit fallacia, victus
In sese redit, atque hominis tandem ore locutus:-
"Nam quis te, juvenum confidentissime, nostras 415
Jussit adire domos? quidve hinc petis?" inquit. At
"Scis, Proteu, scis ipse; neque est te fallere cuiquam.
Sed tu desine velle: Deûm præcepta secuti
Venimus huc, lapsis quæsitum oracula rebus."
Tantum effatus: ad hæc vates vi denique multâ 450
Ardentes oculos intorsit lumine glauco;
Et graviter frendens, sic fatis ora resolvit :-
"Non te nullius exercent numinis iræ ;
Magna luis commissa: tibi has miserabilis Orpheus
Haudquaquam ob meritum pœnas, ni fata resistant,
Suscitat, et raptâ graviter pro conjuge sævit.
Illa quidem, dum te fugeret per flumina præceps,
Immanem ante pedes hydrum moritura puella
Servantem ripas altâ non vidit in herbâ.
At chorus æqualis Dryadum clamore supremos
Implêrunt montes: flêrunt Rhodopeiæ arces,
Altaque Pangæa, et Rhesi Mavortia tellus,
Atque Getæ, atque Hebrus, et Actias Orithyia.
Ipse, cavâ solans ægrum testudine amorem,
Te, dulcis conjux, te solo in littore secum,
Te veniente die, te decedente canebat.
Tænarias etiam fauces, alta ostia Ditis,
Et caligantem nigrâ formidine lucum
Ingressus, Manesque adiit, Regemque tremendum, Nesciaque humanis precibus mansuescere corda. 470 At cantu commotæ Erebi de sedibus imis
Umbræ ibant tenues, simulacraque luce carentum ;
Quàm multa in silvis avium se millia condunt,
Vesper ubi, aut hybernus agit de montibus imber :
Matres, atque viri, defunctaque corpora vitâ
Magnanimum heroum, pueri, innuptæque puellæ,
Impositique rogis juvenes ante ora parentum ;
Quos circùm limus niger, et deformis arundo
Cocyti, tardâque palus inamabilis undâ
Alligat, et novies Styx interfusa coërcet.
Quin ipsæ stupuère domus, atque intima leti
Tartara, cœruleosque implexe crinibus angues
Eumenides; tenuitque inhians tria Cerberus ora;
Atque Ixionii cantu rota constitit orbis.
Jamque pedem referens, casus evaserat omnes; 485 Redditaque Eurydice superas veniebat ad auras, Ponè sequens namque hanc dederat Proserpina leCùm subita incautum dementia cepit amantem, [gem; Ignoscenda quidem, scirent si ignoscere Manes. Restitit, Eurydicenque suam jam luce sub ipsâ, 490 Immemor, heu! victusque animi, respexit: ibi omnis
Effusus labor, atque immitis rupta tyranni
Fœdera, terque fragor stagnis auditus Avernis.
Illa, "Quis et me," inquit, " miseram, et te perdidit,
Quis tantus furor? en iterum crudelia retro [Orpheu?
Fata vocant, conditque natantia lumina somnus.
Jamque vale: feror ingenti circumdata nocte,
Invalidasque tibi tendens, heu! non tua, palmas."
Dixit: et ex oculis subitò, ceu fumus in auras
Commixtus tenues, fugit diversa; neque illum
Prensantem nequicquam umbras, et multa volentem
Dicere, præterea vidit ; nec portitor Orci
Ampliùs objectam passus transire paludem.
Quid faceret? quò se, raptâ bis conjuge, ferret?
Quo fletu Manes, quâ numina voce moveret?
Illa quidem Stygiâ nabat jam frigida cymbâ.
Septem illum totos perhibent ex ordine menses
Rupe sub aëriâ, deserti ad Strymonis undam,
Flevisse, et gelidis hæc evolvisse sub antris,
Mulcentem tigres, et agentem carmine quercus: 510
Qualis populeâ morens Philomela sub umbrâ,
Amissos queritur fœtus, quos durus arator
Observans nido implumes detraxit; at illa
Flet noctem, ramoque sedens miserabile carmen
Integrat, et mostis latè loca questibus implet.
Nulla Venus, nullique animum flexêre hymenæi :
Solus Hyperboreas glacies, Tanaïmque nivalem,
Arvaque Rhipæis nunquam viduata pruinis,
Lustrabat; raptam Eurydicen, atque irrita Ditis
Dona querens: spretæ Ciconum quo munere matres,
Inter sacra Deum, nocturnique orgia Bacchi,
Discerptum latos juvenem sparsêre per agros.
Tum quoque, marmoreâ caput a cervice revulsum
Gurgite cùm medio portans Eagrius Hebrus
Volveret, Eurydicen vox ipsa et frigida lingua,
Ah miseram Eurydicen! animâ fugiente, vocabat :
Eurydicen toto referebant flumine ripæ."
Hæc Proteus: et se jactu dedit æquor in altum ; Quàque dedit, spumantem undam sub vertice torsit.
At non Cyrene; namque ultro affata timentem :—
"Nate, licet tristes animo deponere curas:
Hæc omnis morbi causa; hinc miserabile Nymphæ,
Cum quibus illa choros lucis agitabat in altis,
Exitium misêre apibus. Tu munera supplex
Tende petens pacem, et faciles venerare Napæas: 535
Namque dabunt veniam votis, irasque remittent.
Sed, modus orandi qui sit, priùs ordine dicam.
Quatuor eximios præstanti corpore tauros,
Qui tibi nunc viridis depascunt summa Lycæi,
Delige; et intactâ totidem cervice juvencas.
Quatuor his aras alta ad delubra Dearum
Constitue, et sacrum jugulis demitte cruorem,
Corporaque ipsa boum frondoso desere luco.
Post, ubi nona suos Aurora ostenderit ortus,
Inferias Orphei, Lethæa papavera, mittes,
Placatam Eurydicen vitulâ venerabere cœsâ,
Et nigram mactabis ovem, lucumque revises."
Haud mora: continuò matris præcepta facessit;
Ad delubra venit; monstratas excitat aras;
Quatuor eximios præstanti corpore tauros
Ducit; et intactâ totidem cervice juvencas.
Post, ubi nona suos Aurora induxerat ortus,
Inferias Orphei mittit, lucumque revisit.
Hìc verò subitum, ac dictu mirabile monstrum
Aspiciunt; liquefacta boum per viscera toto
Stridere apes utero, et ruptis effervere costis,
Immensasque trahi nubes; jamque arbore summâ
Confluere, et lentis uvam demittere ramis.
Hæc super arvorum cultu pecorumque canebam, Et super arboribus: Cæsar dum magnus ad altum 560 Fulminat Euphraten bello, victorque volentes Per populos dat jura, viamque affectat Olympo. Illo Virgilium me tempore dulcis alebat Parthenope, studiis florentem ignobilis otî; Carmina qui lusi pastorum, audaxque juventâ, Tityre, te patulæ cecini sub tegmine fagi.
Ille ego, qui quondam gracili modulatus avená
Carmen, et egressus silvis vicina coëgi,
Ut quamvis avido purerent arva colono;
Gratum opus agricolis: at nunc horrentia Martis
ARMA, virumque cano, Trojæ qui primus ab oris
Italiam, fato profugus, Lavinia venit
Littora: multùm ille et terris jactatus et alto,
Vi superum, sævæ memorem Junonis ob iram;
Multa quoque et bello passus, dum conderet urbem,
Inferretque Deos Latio: genus unde Latinum,
Albanique patres, atque altæ monia Romæ.
Musa, mihi causas memora, quo numine læso,
Quidve dolens regina Deûm, tot volvere casus
Insignem pietate virum, tot adire labores
Impulerit. Tantæne animis cœlestibus iræ ?
Ürbs antiqua fuit, Tyrii tenuêre coloni,
Carthago, Italiam contra Tiberinaque longè
Ostia, dives opum, studiisque asperrima belli;
Quam Juno fertur terris magis omnibus unam
Posthabitâ coluisse Samo. Hic illius arma,
Hìc currus fuit: hoc regnum Dea gentibus esse,
Si quà fata sinant, jam tum tenditque fovetque.
Progeniem sed enim Trojano a sanguine duci
Audierat, Tyrias olim quæ verteret arces:
Hinc populum, latè regem, belloque superbum,
Venturum excidio Libyæ: sic volvere Parcas.
Id metuens, veterisque memor Saturnia belli,
Prima quod ad Trojam pro caris gesserat Argis;
|