Necnon Ausonii, Trojâ gens missa, coloni
Versibus incomtis ludunt, risuque soluto;
Oraque corticibus sumunt horrenda cavatis :
Et te, Bacche, vocant per carmina læta, tibique
Oscilla ex altâ suspendunt mollia pinu.
Hinc omnis largo pubescit vinea fœtu:
Complentur vallesque cavæ saltusque profundi,
Et quocumque Deus circùm caput egit honestum.
Ergò rite suum Baccho dicemus honorem
Carminibus patriis, lancesque et liba feremus;
Et ductus cornu stabit sacer hircus ad aram,
Pinguiaque in verubus torrebimus exta colurnis.
Est etiam ille labor curandis vitibus alter, [tannis Cui nunquam exhausti satis est: namque omne quoTerque quaterque solum scindendum, glebaque versis Eternùm frangenda bidentibus; omne levandum 400 Fronde nemus. Redit agricolis labor actus in orbem, Atque in se sua per vestigia volvitur annus. Ac jam olim seras posuit cùm vinea frondes, Frigidus et silvis Aquilo decussit honorem ; Jam tum acer curas venientem extendit in annum 405 Rusticus, et curvo Saturni dente relictam Persequitur vitem attondens, fingitque putando. Primus humum fodito, primus devecta cremato Sarmenta, et vallos primus sub tecta referto; Postremus metito. Bis vitibus ingruit umbra; Bis segetem densis obducunt sentibus herbæ : Durus uterque labor. Laudato ingentia rura : Exiguum colito. Necnon etiam aspera rusci Vimina per silvam, et ripis fluvialis arundo Cæditur; incultique exercet cura salicti. Jam vinctæ vites, jam falcem arbusta reponunt, Jam canit extremos effoetus vinitor antes: Sollicitanda tamen tellus, pulvisque movendus; Et jam maturis metuendus Jupiter uvis.
Contrà, non ulla est oleis cultura; neque illæ 420 Procurvam expectant falcem, rastrosque tenaces, Cùm semel hæserunt arvis, aurasque tulerunt.
Ipsa satis tellus, cùm dente recluditur unco,
Sufficit humorem, et gravidas cum vomere fruges:
Hoc pinguem et placitam Paci nutritor olivam.
Poma quoque, ut primùm truncos sensêre valentes,
Et vires habuère suas, ad sidera raptim
Vi propriâ nituntur, opisque haud indiga nostræ.
Nec minus interea foetu nemus omne gravescit,
Sanguineisque inculta rubent aviaria baccis.
Tondentur cytisi; tædas silva alta ministrat,
Pascunturque ignes nocturni, et lumina fundunt.
Et dubitant homines serere, atque impendere curam ?
Quid majora sequar? salices, humilesque genistæ,
Aut illæ pecori frondem, aut pastoribus umbras
Sufficiunt; sepemque satis, et pabula melli.
Et juvat undantem buxo spectare Cytorum,
Naryciæque picis lucos; juvat arva videre,
Non rastris, hominum non ulli obnoxia curæ.
Ipsæ Caucaseo steriles in vertice silvæ,
Quas animosi Euri assiduè franguntque feruntque,
Dant alios aliæ fœtus; dant utile lignum
Navigiis pinos, domibus cedrumque cupressosque.
Hine radios trivêre rotis, hine tympana plaustris,
Agricolæ, et pandas ratibus posuere carinas.
Viminibus salices fœcundæ, frondibus ulmi;
At myrtus validis hastilibus, et bona bello
Cornus; Ituræos taxi torquentur in arcus.
Nec tiliæ leves, aut torno rasile buxum
Non formam accipiunt, ferroque cavantur acuto. 450
Necnon et torrentem undam levis innatat alnus
Missa Pado; necnon et apes examina condunt
Corticibusque cavis, vitiosæque ilicis alveo.
Quid memorandum æquè Baccheia dona tulerunt?
Bacchus et ad culpam causas dedit: ille furentes
Centauros leto domuit, Rhotumque, Pholumque,
Et magno Hylæum Lapithis cratere minantem.
O fortunatos nimiùm, sua si bona nôrint,
Agricolas! quibus ipsa, procul discordibus armis,
Fundit humo facilem victum justissima tellus.
Si non ingentem foribus domus alta superbis
Manè salutantûm totis vomit ædibus undam ;
Nec varios inhiant pulchrâ testudine postes,
Illusasque auro vestes, Ephyreïaque æra;
Alba neque Assyrio fucatur lana veneno,
Nec casiâ liquidi corrumpitur usus olivi;
At secura quies, et nescia fallere vita,
Dives opum variarum; at latis otia fundis,
Speluncæ, vivique lacus; at frigida Tempe,
Mugitusque boum, mollesque sub arbore somni
Non absunt. Illic saltus, ac lustra ferarum,
Et patiens operum parvoque assueta juventus,
Sacra Deum, sanctique patres. Extrema per illos
Justitia excedens terris vestigia fecit.
Me verò primùm dulces ante omnia Musæ,
Quarum sacra fero, ingenti perculsus amore,
Accipiant; cœlique vias et sidera monstrent,
Defectus solis varios, lunæque labores;
Unde tremor terris; quâ vi maria alta tumescant
Objicibus ruptis, rursusque in seipsa residant;
Quid tantum Oceano properent se tingere soles
Hyberni; vel quæ tardis mora noctibus obstet,
Sin, has ne possim naturæ accedere partes
Frigidus obstiterit circum præcordia sanguis ;
Rura mihi et rigui placeant in vallibus amnes:
Flumina amem silvasque inglorius. O ubi campi,
Spercheusque, et virginibus bacchata Lacanis
Taygeta! o qui me gelidis in vallibus Hæmi
Sistat, et ingenti ramorum protegat umbrâ!
Felix, qui potuit rerum cognoscere causas,
Atque metus omnes et inexorabile fatum
Subjecit pedibus, strepitumque Acherontis avari!
Fortunatus et ille, Deos qui novit agrestes,
Panaque, Silvanumque senem, Nymphasque sorores!
Illum non populi fasces, non purpura regum
Flexit, et infidos agitans discordia fratres;
Aut conjurato descendens Dacus ab Istro;
Non res Romanæ, perituraque regna; neque ille
Aut doluit miserans inopem, aut invidit habenti.
Quos rami fructus, quos ipsa volentia rura
Sponte tulêre suâ, carpsit: nec ferrea jura,
Insanumque forum, aut populi tabularia vidit.
Sollicitant alii remis freta cæca, ruuntque
In ferrum, penetrant aulas et limina regum ;
Hic petit excidiis urbem miserosque Penates,
Ut gemmâ bibat, et Sarrano indormiat ostro;
Condit opes alius, defossoque incubat auro;
Hic stupet attonitus rostris; hunc plausus hiantem
Per cuneos (geminatus enim plebisque patrumque)
Corripuit: gaudent perfusi sanguine fratrum,
Exilioque domos et dulcia limina mutant,
Atque alio patriam quærunt sub sole jacentem.
Agricola incurvo terram dimovit aratro :
Hinc anni labor; hinc patriam, parvosque nepotes
Sustinet; hinc armenta boum, meritosque juvencos.
Nec requies, quin aut pomis exuberet annus,
Aut fœtu pecorum, aut Cerealis mergite culmi;
Proventuque oneret sulcos, atque horrea vincat.
Venit hyems; teritur Sicyonia bacca trapetis;
Glande sues læti redeunt; dant arbuta silvæ;`
Et varios ponit fœtus autumnus; et altè
Mitis in apricis coquitur vindemia saxis.
Interea dulces pendent circum oscula nati;
Casta pudicitiam servat domus ; ubera vaccæ
Lactea demittunt: pinguesque in gramine læto
Inter se adversis luctantur cornibus hodi.
Ipse dies agitat festos; fususque per herbam,
Ignis ubi in medio, et socii cratera coronant,
Te libans, Lenæe, vocat; pecorisque magistris
Velocis jaculi certamina ponit in ulmo,
Corporaque agresti nudant prædura palæstrâ.
Hanc olim veteres vitam coluêre Sabini,
Hanc Remus et frater: sic fortis Etruria crevit ;
Scilicet et rerum facta est pulcherrima Roma,
Septemque una sibi muro circumdedit arces.
Ante etiam sceptrum Dictæi regis, et antè
Impia quàm cæsis gens est epulata juvencis, Aureus hanc vitam in terris Saturnus agebat. Necdum etiam audierant inflari classica, necdum Impositos duris crepitare incudibus enses.
Sed nos immensum spatiis confecimus æquor, Et jam tempus equum fumantia solvere colla.
Te quoque, magna Pales, et te, memorande, canemus, Pastor ab Amphryso; vos, silvæ, amnesque Lycæi. Cetera, quæ vacuas tenuissent carmina mentes, Omnia jam vulgata. Quis aut Eurysthea durum, Aut illaudati nescit Busiridis aras?
Cui non dictus Hylas puer, et Latonia Delos? Hippodameque, humeroque Pelops insignis eburno, Acer equis? Tentanda via est, quâ me quoque possim Tollere humo, victorque virûm volitare per ora. Primus ego in patriam mecum, modò vita supersit, 10 Aonio rediens deducam vertice Musas;
Primus Idumæas referam tibi, Mantua, palmas;
Et viridi in campo templum de marmore ponam,
Propter aquam, tardis ingens ubi flexibus errat
Mincius, et tenerâ prætexit arundine ripas.
In medio mihi Cæsar erit, templumque tenebit.
Illi victor ego, et Tyrio conspectus in ostro,
Centum quadrijugos agitabo ad flumina currus.
Cuncta mihi, Alpheum linquens lucosque Molorchi,
Cursibus et crudo decernet Græcia cæstu.
Ipse, caput tonsæ foliis ornatus olivæ,
Doná feram. Jam nunc solemnes ducere pompas
Ad delubra juvat, cæsosque videre juvencos;
Vel scena ut versis discedat frontibus, utque
Purpurea intexti tollant aulæa Britanni.
In foribus pugnam ex auro solidoque elephanto
Gangaridum faciam, victorisque arma Quirini ;
Atque hic undantem bello, magnumque fluentem
|