Stans celsâ in puppi; geminas cui tempora flammas
Læta vomunt, patriumque aperitur vertice sidus,
Parte aliâ, ventis et Dîs Agrippa secundis
Arduus, agmen agens: cui, belli insigne superbum,
Tempora navali, fulgent rostrata coronâ.
Hinc ope barbaricâ variisque Antonius armis
Victor ab Auroræ populis et littore rubro
Ægyptum, viresque Orientis, et ultima secum
Bactra vehit; sequiturque (nefas!) Egyptia conjux.
Unà omnes ruere, ac totum spumare, reductis
Convulsum remis rostrisque tridentibus, æquor. 690
Alta petunt: pelago credas innare revulsas
Cycladas, aut montes concurrere montibus altos:
Tantâ mole viri turritis puppibus instant.
Stupea flamma manu, telisque volatile ferrum
Spargitur; arva novâ Neptunia cæde rubescunt. 695
Regina in mediis patrio vocat agmina sistro;
Necdum etiam geminos a tergo respicit angues.
Omnigenûmque Deûm monstra, et latrator Anubis,
Contra Neptunum et Venerem, contraque Minervarı
Tela tenent: sævit medio in certamine Mavors
Cælatus ferro, tristesque ex æthere Diræ :
Et scissâ gaudens vadit Discordia pallâ;
Quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello.
Actius, hæc cernens, arcum intendebat Apollo
Desuper omnis eo terrore Ægyptus, et Indi,
Omnis Arabs, omnes vertebant terga Sabæi.
Ipsa videbatur ventis regina vocatis
Vela dare, et laxos jam jamque immittere funes.
Illam inter cædes, pallentem morte futurâ,
Fecerat ignipotens undis et Iapyge ferri;
Contrà autem magno morentem corpore Nilum,
Pandentemque sinus, et totâ veste vocantem
Cœruleum in gremium latebrosaque flumina victos.
At Cæsar, triplici invectus Romana triumpho
Monia, Dis Italis votum immortale sacrabat,
Maxima ter centum totam delubra per urbem.
Lætitiâ ludisque viæ plausuque fremebant:
Omnibus in templis matrum chorus, omnibus aræ ;
Ante aras terram cæsi stravêre juvenci.
Ipse, sedens niveo candentis limine Phœbi,
Dona recognoscit populorum, aptatque superbis
Postibus: incedunt victæ longo ordine gentes,
Quàm variæ linguis, habitu tam vestis et armis.
Hic Nomadum genus, et discinctos Mulciber Afros,
Hic Lelegas, Carasque, sagittiferosque Gelonos 725
Finxerat Euphrates ibat jam mollior undis,
Extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis,
Indomitique Dahæ, et pontem indignatus Araxes.
Talia, per clypeum Vulcani, dona parentis
Miratur, rerumque ignarus imagine gaudet,
Attollens humero famamque et fata nepotum.
ATQUE ea diversâ penitùs dum parte geruntur,
Irim de cœlo misit Saturnia Juno
Audacem ad Turnum. Luco tum fortè parentis
Pilumni Turnus sacratâ valle sedebat ;
Ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est:- 5
"Turne, quod optanti Divům promittere nemo
Auderet, volvenda dies, en, attulit ultrò.
Æneas, urbe, et sociis, et classe relictâ,
Sceptra Palatini sedemque petît Evandri;
Nec satis extremas Corythi penetravit ad urbes;
Lydorumque manum, collectos armat agrestes.
Quid dubitas? nunc tempus equos, nunc poscere
Rumpe moras omnes, et turbata arripe castra."
Dixit: et in cœlum paribus se sustulit alis;
Ingentemque fugâ secuit sub nubibus arcum.
Agnovit juvenis, duplicesque ad sidera palmas
Sustulit, ac tali fugientem est voce secutus:-
"Iri, decus cœli, quis te mihi nubibus actam
Detulit in terras? unde hæc tam clara repentè Tempestas? medium video discedere cœlum, Palantesque polo stellas. Sequor omina tanta, Quisquis in arma vocas." Et, sic effatus, ad undam Processit, summoque hausit de gurgite lymphas, Multa Deos orans; oneravitque æthera votis.
Jamque omnis campis exercitus ibat apertis, Dives equûm, dives pictaï vestis et auri. Messapus primas acies, postrema coërcent Tyrrhidæ juvenes; medio dux agmine Turnus [Vertitur arma tenens, et toto vertice suprà est:] Ceu septem surgens sedatis amnibus altus Per tacitum Ganges; aut pingui flumine Nilus, Cùm refluit campis, et jam se condidit alveo. Hìc subitam nigro glomerari pulvere nubem Prospiciunt Teucri, ac tenebras insurgere campis. Primus ab adversâ conclamat mole Caïcus:"Quis globus, o cives, caligine volvitur atrâ? Ferte citi ferrum, date tela, scandite muros :. Hostis adest, eja!" Ingenti clamore per omnes Condunt se Teucri portas, et moenia complent. Namque ita discedens præceperat optimus armis 40 Eneas: si qua intereà fortuna fuisset,
Nè struere auderent aciem, neu credere campo;
Castra modò et tutos servarent aggere muros.
Ergò, etsi conferre manum pudor iraque monstrat,
Objiciunt portas tamen, et præcepta facessunt,
Armatique cavis expectant turribus hostem.
Turnus, ut antevolans tardum præcesserat agmen, Viginti lectis equitum comitatus, et urbi Improvisus adest; maculis quem Thracius albis Portat equus, cristâque tegit galea aurea rubrâ :— 50 Ecquis erit mecum, juvenes? qui primus in hostem? En !" ait: et jaculum attorquens emittit in auras, Principium pugnæ; et campo sese arduus infert. Clamore excipiunt socii, fremituque sequuntur Horrisono: Teucrûm mirantur inertia corda; Non æquo dare se campo, non obvia ferre
Arma viros; sed castra fovere. Huc turbidus atque
Lustrat equo muros, aditumque per avia quærit :
Ac (veluti pleno lupus insidiatus ovili,
Cùm fremit ad caulas, ventos perpessus et imbres,
Nocte super mediâ; tuti sub matribus agni
Balatum exercent; ille asper et improbus irâ
Sævit in absentes: collecta fatigat edendi
Ex longo rabies, et siccæ sanguine fauces :)
Haud aliter Rutulo muros et castra tuenti
Ignescunt iræ, et duris dolor ossibus ardet;
Quâ tentet ratione aditus, et quæ via clausos
Excutiat Teucros vallo, atque effundat in æquor.
Classem, quæ lateri castrorum adjuncta latebat,
Aggeribus septam circùm et fluvialibus undis,
Invadit; sociosque incendia poscit ovantes;
Atque manum pinu flagranti fervidus implet.
Tum verò incumbunt; urget præsentia Turni;
Atque omnis facibus pubes accingitur atris:
Diripuêre focos: piceum fert fumida lumen
Tæda, et commixtam Vulcanus ad astra favillam.
Quis Deus, o Muse, tam sæva incendia Teucris
Avertit? tantos ratibus quis depulit ignes?
Dicite. Prisca fides facto, sed fama perennis.
Tempore quo primùm Phrygiâ formabat in Idâ
Æneas classem, et pelagi petere alta parabat,
Ipsa Deûm fertur genitrix Berecynthia magnum
Vocibus his affata Jovem :-" Da, nate, petenti,
Quod tua cara parens domito te poscit Olympo.
Pinea silva mihi, multos dilecta per annos,
[Lucus in arce fuit summâ, quò sacra ferebant,
Nigranti piceâ trabibusque obscurus acernis:]
Has ego Dardanio juveni, cùm classis egeret,
Læta dedi; nunc sollicitam timor anxius urget:
Solve metus, atque hoc precibus sine posse parentem;
Nè cursu quassatæ ullo, neu turbine venti
Vincantur: prosit nostris in montibus ortas."
Filius huic contrà, torquet qui sidera mundi:—
"O genitrix, quò fata vocas? aut quid petis istis ?
Mortaline manu factæ immortale carinæ
Fas habeant? certusque incerta pericula lustret
Eneas? cui tanta Deo permissa potestas?
Immo, ubi defunctæ finem portusque tenebunt
Ausonios, olim quæcunque evaserit undis,
Dardaniumque ducem Laurentia vexerit arva,
Mortalem eripiam formam, magnique jubebo
Equoris esse Deas: quales Nereïa Doto
Et Galatea secant spumantem pectore pontum."
Dixerat; idque ratum, Stygii per flumina fratris,
Per pice torrentes atrâque voragine ripas,
Annuit; et totum nutu tremefecit Olympum.
Ergò aderat promissa dies, et tempora Parcæ
Debita complêrant; cùm Turni injuria Matrem
Admonuit sacris ratibus depellere tædas.
Hic primùm nova lux oculis effulsit, et ingens
Visus ab Aurorâ cœlum transcurrere nimbus,
Idæique chori; tum vox horrenda per auras
Excidit, et Troüm Rutulorumque agmina complet:--
"Nè trepidate meas, Teucri, defendere naves,
Nevè armate manus: maria antè exurere Turno 115
Quàm sacras dabitur pinus. Vos ite solutæ,
Ite, Deæ pelagi: Genitrix jubet." Et sua quæque
Continuò puppes abrumpunt vincula ripis,
Delphinumque modo demersis æquora rostris
Ima petunt. Hinc virgineæ (mirabile monstrum!),
[Quot priùs æratæ steterant ad littora proræ,]
Reddunt se totidem facies, pontoque feruntur.
Obstupuêre animis Rutuli: conterritus ipse
Turbatis Messapus equis: cunctatur et amnis
Rauca sonans, revocatque pedem Tiberinus ab alto.
At non audaci cessit fiducia Turno;
Ultrò animos tollit dictis, atque increpat ultrò :-
Trojanos hæc monstra petunt; his Jupiter ipse
Auxilium solitum eripuit: non tela, nec ignes
Expectant Rutulos. Ergò maria invia Teucris,
Nec spes ulla fugæ ; rerum pars altera ademta est:
|