O genitor? nec te miseret natæque, tuique ?
Nec matris miseret, quam primo Aquilone relinquet
Perfidus, alta petens, abductà virgine prædo?
At non sic Phrygius penetrat Lacedæmona pastor,
Ledæamque Helenam Trojanas vexit ad urbes.
Quid tua sancta fides, quid cura antiqua tuorum,
Et consanguineo toties data dextera Turno?
Si gener externâ petitur de gente Latinis,
Idque sedet, Faunique premunt te jussa parentis;
Omnem equidem sceptris terram quæ libera nostris
Dissidet, externam reor; et sic dicere Divos.
Et Turno, si prima domûs repetatur origo,
Inachus Acrisiusque patres, mediæque Mycena."
His ubi nequicquam dictis experta, Latinum
Contrà stare videt; penitusque in viscera lapsum
Serpentis furiale malum, totamque pererrat;
Tum verò infelix, ingentibus excita monstris,
Immensam sine more furit lymphata per urbem.
Ceu quondam torto volitans sub verbere turbo,
Quem pueri magno in gyro vacua atria circum
Intenti ludo exercent; ille actus habenâ
Curvatis fertur spatiis; stupet inscia suprà
Impubesque manus, mirata volubile buxum;
Dant animos plagæ non cursu segnior illo
Per medias urbes agitur, populosque feroces.
Quin etiam in silvas, simulato numine Bacchi,
Majus adorsa nefas, majoremque orsa furorem,
Evolat, et natam frondosis montibus abdit;
Quò thalamum eripiat Teucris, tædasque moretur:
Evoë, Bacche ! fremens; "solum te virgine dignum"
Vociferans: " etenim molles tibi sumere thyrsos, 390
Te lustrare choro, sacrum tibi pascere crinem."
Fama volat; Furiisque accensas pectore matres Idem omnes simul ardor agit nova quærere tecta : Deseruêre domos; ventis dant colla comasque. Ast aliæ tremulis ululatibus æthera complent, Pampineasque gerunt incinctæ pellibus hastas. Ipsa inter medias flagrantem fervida pinum
Sustinet, ac nate Turnique canit hymenæos,
Sanguineam torquens aciem; torvùmque repentè
Clamat: "Io matres, audite ubi quæque, Latinæ.
Si qua piis animis manet infelicis Amatæ
Gratia, si juris materni cura remordet ;
Solvite crinales vittas, capite orgia mecum."
Talem inter silvas, inter deserta ferarum,
Reginam Allecto stimulis agit undique Bacchi.
Postquam visa satìs primos acuisse furores,
Consiliumque omnemque domum vertisse Latini,
Protinus hinc fuscis tristis Dea tollitur alis
Audacis Rutuli ad muros: quam dicitur urbem
Acrisioneis Danaë fundâsse colonis,
Præcipiti delata Noto. Locus Ardea quondam
Dictus avis; et nunc magnum manet Ardea nomen :
Sed fortuna fuit. Tectis hìc Turnus in altis
Jam mediam nigrâ carpebat nocte quietem.
Allecto torvam faciem et furialia membra
Exuit; in vultus sese transformat aniles,
Et frontem obscœnam rugis arat; induit albos
Cum vittâ crines; tum ramum inuectit olivæ :
Fit Calybe, Junonis anus templique sacerdos;
Et juveni ante oculos his secum vocibus offert :-
"Turne, tot incassum fusos patiere labores,
Et tua Dardaniis transcribi sceptra colonis ?
Rex tibi conjugium et quæsitas sanguine dotes
Abnegat, externusque in regnum quæritur hæres.
I nunc, ingratis offer te, irrise, perîclis;
Tyrrhenas, i, sterne acies; tege pace Latinos.
Hæc adeò tibi me, placidâ cùm nocte jaceres,
Ipsa palam fari omnipotens Saturnia jussit.
Quare age, et armari pubem portisque moveri
Lætus in arma para; et Phrygios, qui flumine pulchro
Consedêre, duces, pictasque exure carinas.
Cœlestum vis magna jubet. Rex ipse Latinus,
Ni dare conjugium et dicto parere fatetur,
Sentiat, et tandem Turnum experiatur in armis."
Hìc juvenis, vatem irridens, sic orsa vicissim
Ore refert: "Classes invectas Tybridis alveo-
Non, ut rere, meas effugit nuncius aures:
Ne tantos mihi finge metus; nec regia Juno
Immemor est nostrî.
Sed te victa situ verique effœta senectus,
O mater, curis nequicquam exercet, et, arma
Regum inter, falsâ vatem formidine ludit.
Cura tibi, Divum effigies et templa tueri :
Bella viri pacemque gerent, [quis bella gerenda."]
Talibus Allecto dictis exarsit in iras.
At juveni oranti subitus tremor occupat artus; Diriguere oculi; tot Erinnys sibilat hydris, Tantaque se facies aperit. Tum, flammea torquens Lumina, cunctantem et quærentem dicere plura Repulit, et geminos erexit crinibus angues, Verberaque insonuit, rabidoque hæc addidit ore :"En ego victa situ, quam veri effœta senectus Arma inter regum falsâ formidine ludit!
Respice ad hæc: adsum dirarum ab sede sororum :
Bella manu, letumque gero."
Sic effata, facem juveni conjecit, et atro
Lumine fumantes fixit sub pectore tædas.
Olli somnum ingens rupit pavor; ossaque et artus
Perfudit toto proruptus corpore sudor.
Arma amens fremit, arma toro tectisque requirit. 460
Sævit amor ferri, et scelerata insania belli;
Ira supèr: magno veluti cùm flamma sonore
Virgea suggeritur costis undantis aheni,
Exultantque æstu latices; furit intùs aquai
Fumidus atque altè spumis exuberat amnis ;
Nec jam se capit unda; volat vapor ater ad auras.
Ergò iter ad regem, pollutâ pace, Latinum
Indicit primis juvenum, et jubet arma parari,
Tutari Italiam, detrudere finibus hostem :
"Se satìs ambobus Teucrisque venire Latinisque." 4/0 Hæc ubi dicta dedit, Divosque in vota vocavit, Certatim sese Rutuli exhortantur in arma:
Hunc decus egregium formæ movet, atque juventæ;
Hunc atavi reges; hunc claris dextera factis.
Dum Turnus Rutulos animis audacibus implet,
Allecto in Teucros Stygiis se concitat alis;
Arte novâ speculata locum, quo littore pulcher
Insidiis cursuque feras agitabat Iülus.
Hic subitam canibus rabiem Cocytia virgo
Objicit, et noto nares contingit odore,
Ut cervum ardentes agerent: quæ prima laborum
Causa fuit, belloque animos accendit agrestes.
Cervus erat formâ præstanti et cornibus ingens,
Tyrrhidæ pueri quem matris ab ubere raptum
Nutribant, Tyrrheusque pater; cui regia parent 485
Armenta, et latè custodia credita campi.
Assuetum imperiis soror omni Silvia curâ
Mollibus intexens ornabat cornua sertis,
Pectebatque ferum, puroque in fonte lavabat.
Ille manum patiens, mensæque assuetus herili,
Errabat silvis; rursusque ad limina nota
Ipse domum serâ quamvis se nocte ferebat.
Hunc procul errantem rabidæ venantis lüli
Commovêre canes; fluvio cùm fortè secundo
Deflueret, ripâque æstus viridante levaret.
Ipse etiam, eximiæ laudis succensus amore,
Ascanius curvo direxit spicula cornu :
Nec dextræ erranti Deus afuit; actaque multo
Perque uterum sonitu perque ilia venit arundo.
Saucius at quadrupes nota intra tecta refugit,
Successitque gemens stabulis; questuque cruentus,
Atque imploranti similis, tectum omne replevit.
Silvia prima soror, palmis percussa lacertos,
Auxilium vocat, et duros conclamat agrestes.
Olli (pestis enim tacitis latet aspera silvis)
Improvisi adsunt; hic torre armatus obusto,
Stipitis hic gravidi nodis: quod cuique repertum
Rimanti, telum ira facit. Vocat agmina Tyrrheus,
Quadrifidam quercum cuneis ut fortè coactis
Scindebat, raptâ spirans immane securi.
At sæva e speculis tempus Dea nacta nocendi
Ardua tecta petit stabuli, et de culmine summo
Pastorale canit signum, cornuque recurvo
Tartaream intendit vocem: quâ protinus omne
Contremuit nemus, et silvæ intonuêre profundæ. 515
Audiit et Triviæ longè lacus; audiit amnis
Sulfureâ Nar albus aquâ, fontesque Velini;
Et trepidæ matres pressêre ad pectora natos.
Tum verò ad vocem celeres, quà buccina signum
Dira dedit, raptis concurrunt undique telis
Indomiti agricolæ : necnon et Troïa pubes
Ascanio auxilium castris effundit apertis.
Direxêre acies: non jam, certamine agresti,
Stipitibus duris agitur sudibusvè præustis;
Sed ferro ancipiti decernunt; atraque latè
Horrescit strictis seges ensibus, æraque fulgent
Sole lacessita, et lucem sub nubila jactant :
Fluctus utì primo cœpit cùm albescere vento,
Paulatim sese tollit mare, et altiùs undas
Erigit, inde imo consurgit ad æthera fundo.
Hic juvenis primam ante aciem stridente sagittâ,
Natorum Tyrrhi fuerat qui maximus, Almo
Sternitur; hæsit enim sub gutture vulnus, et udæ
Vocis iter tenuemque inclusit sanguine vitam.
Corpora multa virum circa; seniorque Galesus, 535
Dum paci medium se offert, justissimus unus
Qui fuit, Ausoniisque olim ditissimus arvis.
Quinque greges illi balantûm, quina redibant
Armenta, et terram centum vertebat aratris.
Atque ea per campos æquo dum Marte geruntur, Promissi Dea facta potens, ubi sanguine bellum Imbuit, et primæ commisit funera pugnæ, Deserit Hesperiam; et, cœli convexa per auras, Junonem victrix affatur voce superbâ :— "En perfecta tibi bello discordia tristi: Dic, in amicitiam coëant, et fœdera jungant. Quandoquidem Ausonio respersi sanguine Teucros, Hoc etiam his addam, tua si mihi certa voluntas Finitimas in bella feram rumoribus urbes,
|