585

Tithoni croceum linquens Aurora cubile :
Regina e speculis ut primùm albescere lucem
Vidit, et æquatis classem procedere velis,
Littoraque, et vacuos sensit sine remige portus,
Terque quaterque manu pectus percussa decorum,
Flaventesque abscissa comas:-" Proh Jupiter! ibit
Hic," ait," et nostris illuserit advena regnis?
Non arma expedient, totâque ex urbe sequentur,
Deripientque rates alii navalibus? ite,

600

Ferte citi flammas, date vela, impellite remos.
Quid loquor? aut ubi sum? quæ mentem insania mu-
Infelix Dido! nunc te facta impia tangunt? [tat?
Tum decuit, cùm sceptra dabas. En dextra fidesque !
Quem secum patrios aiunt portare Penates!
Quem subiisse humeris confectum ætate parentem!
Non potui abreptum divellere corpus, et undis
Spargere? non socios, non ipsum absumere ferro
Ascanium, patriisque epulandum ponere mensis?
Verùm anceps pugnæ fuerat fortuna! fuisset;
Quem metui moritura? faces in castra tulissem,
Implêssemque foros flammis, natumque patremque
Cum genere extinxêm: memet super ipsa dedissem.
Sol, qui terrarum flammis opera omnia lustras,
Tuque harum interpres curarum, et conscia Juno,
Nocturnisque Hecate triviis ululata per urbes,
Et Diræ ultrices, et Dî morientis Elisæ,
Accipite hæc, meritumque malis advertite numen,
Et nostras audite preces. Si tangere portus

Infandum caput, ac terris adnare necesse est ;
Et sic fata Jovis poscunt; hic terminus hæret ;
At bello audacis populi vexatus et armis,
Finibus extorris, complexu avulsus Iüli,
Auxilium imploret, videatque indigna suorum
Funera nec, cùm se sub leges pacis iniquæ
Tradiderit, regno aut optatâ luce fruatur;

610

615

Sed cadat ante diem, mediâque inhumatus arenâ. 620 Hæc precor: hanc vocem extremam cum sanguine fundo.

625

630

Tum vos, o Tyrii, stirpem et genus omne futurum
Exercete odiis; cinerique hæc mittite nostro
Munera. Nullus amor populis, nec fœdera sunto.
Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor,
Qui face Dardanios ferroque sequare colonos,
Nunc, olim, quocunque dabunt se tempore vires.
Littora littoribus contraria, fluctibus undas
Imprecor, arma armis: pugnent ipsique nepotesque."
Hæc ait, et partes animum versabat in omnes,
Invisam quærens quamprimùm abrumpere lucem.
Tum breviter Barcen nutricem affata Sichæi
(Namque suam patriâ antiquâ cinis ater habebat) :—
“Annam, cara, mihi, nutrix, huc siste sororem :
Dic corpus properet fluviali spargere lymphâ,
Et pecudes secum et monstrata piacula ducat.
Sic veniat; tuque ipsa piâ tege tempora vittâ.
Sacra Jovi Stygio, quæ ritè incepta paravi,
Perficere est animus; finemque imponere curis ;
Dardaniique rogum capitis permittere flammæ.” 640
Sic ait. Illa gradum studio celerabat anili.

At trepida et cœptis immanibus effera Dido,
Sanguineam volvens aciem, maculisque trementes
Interfusa genas, et pallida morte futurâ,
Interiora domûs irrumpit limina, et altos
Conscendit furibunda rogos, ensemque recludit
Dardanium, non hos quæsitum munus in usus.
Hìc, postquam Iliacas vestes notumque cubile
Conspexit, paullùm lacrymis et mente morata,
Incubuitque toro, dixitque novissima verba :-
"Dulces exuviæ, dum fata Deusque sinebant,
Accipite hanc animam, meque his exsolvite curis.
Vixi; et, quem dederat cursum fortuna, peregi;
Et nunc magna mei sub terras ibit imago.
Urbem præclaram statui: mea mœnia vidi :
Ulta virum, pœnas inimico a fratre recepi :
Felix, heu nimiùm felix! si littora tantùm
Nunquam Dardaniæ tetigissent nostra carinæ."
Dixit; et, os impressa toro, "Moriemur inultæ :

635

645

6:0

635

Sed moriamur!" ait: "sic, sic juvat ire sub umbras. Hauriat hunc oculis ignem crudelis ab alto Dardanus, et nostræ secum ferat omina mortis." Dixerat: atque illam media inter talia ferro Collapsam aspiciunt comites, ensemque cruore Spumantem, sparsasque manus. It clamor ad alta 665 Atria, concussam bacchatur fama per urbem. Lamentis gemituque et fœmineo ululatu

630

Tecta fremunt; resonat magnis plangoribus æther:
Non aliter quàm si immissis ruat hostibus omnis
Carthago, aut antiqua Tyros; flammæque furentes 670
Culmina perque hominum volvantur perque Deorum.
Audiit exanimis, trepidoque exterrita cursu,
Unguibus ora soror fœdans et pectora pugnis,
Per medios ruit, ac morientem nomine clamat :-
"Hoc illud, germana, fuit? me fraude petebas? 675
Hoc rogus iste mihi, hoc ignes aræque parabant?
Quid primùm deserta querar? comitemne sororem
Sprevisti moriens? eadem me ad fata vocâsses:
Idem ambas ferro dolor, atque eadem hora tulisset.
His etiam struxi manibus, patriosque vocavi
Voce Deos, sic te ut positâ crudelis abessem?
Extinxti me teque, soror, populumque, patresque
Sidonios, urbemque tuam. Date, vulnera lymphis
Abluam; et, extremus si quis super halitus errat,
Ore legam." Sic fata, gradus evaserat altos,
Semianimemque sinu germanam amplexa fovebat
Cum gemitu, atque atros siccabat veste cruores.
Illa, graves oculos conata attollere, rursus
Deficit: infixum stridit sub pectore vulnus.
Ter sese attollens, cubitoque innixa, levavit;
Ter revoluta toro est; oculisque errantibus alto
Quæsivit cœlo lucem, ingemuitque repertâ.

685

690

Tum Juno omnipotens, longum miserata dolorem, Difficilesque obitus, Irim demisit Olympo, Quæ luctantem animam nexosque resolveret artus. Nam (quia nec fato, meritâ nec morte peribat; Sed misera ante diem, subitoque accensa furore ;)

M

Nondum illi flavum Proserpina vertice crinem
Abstulerat, Stygioque caput damnaverat Orco.
Ergò Iris croceis per cœlum roscida pennis,
Mille trahens varios adverso Sole colores,
Devolat, et supra caput astitit :-" Hunc ego
Sacrum jussa fero, teque isto corpore solvo.'
Sic ait, et dextrâ crinem secat: omnis et unà
Dilapsus calor, atque in ventos vita recessit.

Diti

700

705

LIBER V.

5

INTEREA medium Æneas jam classe tenebat
Certus iter, fluctusque atros Aquilone secabat;
Moenia respiciens, quæ jam infelicis Elisæ
Collucent flammis. Quæ tantum accenderit ignem;
Causa latet; duri magno sed amore dolores
Polluto, notumque, furens quid fœmina possit,
Triste per augurium Teucrorum pectora ducunt.
Ut pelagus tenuêre rates, nec jam ampliùs ulla
Occurrit tellus, cœlum undique et undique pontus,
Olli cœruleus supra caput astitit imber,
Noctem hyememque ferens; et inhorruit unda tenebris.
Ipse gubernator puppi Palinurus ab altâ :-
"Heu! quianam tanti cinxerunt æthera nimbi?
Quidve, pater Neptune, paras ?" Sic deinde locutus,
Colligere arma jubet, validisque incumbere remis;
Obliquatque sinus in ventum, ac talia fatur:-

Magnanime Ænea, non, si mihi Jupiter auctor Spondeat, hoc sperem Italiam contingere cœlo. Mutati transversa fremunt, et vespere ab atro Consurgunt venti; atque in nubem cogitur aër: Nec nos obniti contrà, nec tendere tantum Sufficimus: superat quoniam Fortuna, sequamur; Quòque vocat, vertamus iter. Nec littora longè Fida reor fraterna Erycis, portusque Sicanos; Si modò rite memor servata remetior astra."

10

20

25

Tum pius Æneas :—“ Equidem sic poscere ventos
Jamdudum, et frustrà cerno te tendere contrà:
Flecte viam velis. An sit mihi gratior ulla,
Quòve magis fessas optem dimittere naves,
Quàm quæ Dardanium tellus mihi servat Acesten,
Et patris Anchise gremio complectitur ossa?"
Hæc ubi dicta, petunt portus, et vela secundi
Intendunt Zephyri: fertur cita gurgite classis:
Et tandem læti notæ advertuntur arenæ.

35

At procul excelso miratus vertice montis Adventum, sociasque rates, occurrit Acestes, Horridus, in jaculis et pelle Libystidis ursæ; Troïa Crimiso conceptum flumine mater Quem genuit. Veterum non immemor ille parentum, Gratatur reduces, et gazâ lætus agresti Excipit, ac fessos opibus solatur amicis.

40

50

Postera cùm primo stellas oriente fugârat Clara dies, socios in cœtum littore ab omni Advocat Æneas, tumulique ex aggere fatur:"Dardanidæ magni, genus alto a sanguine Divûm, Annuus exactis completur mensibus orbis, Ex quo reliquias divinique ossa parentis Condidimus terrâ, mostasque sacravimus aras. Jamque dies, ni fallor, adest, quem semper acerbum, Semper honoratum (sic Dî voluistis) habebo. Hunc ego Gætulis agerem si syrtibus exul, Argolicove mari deprensus, et urbe Mycena; · Annua vota tamen, solemnesque ordine pompas Exequerer; strueremque suis altaria donis. Nunc ultrò ad cineres ipsius et ossa parentis, Haud equidem sine mente, reor, sine numine Divům, Adsumus; et portus delati intramus amicos. Ergò agite, et lætum cuncti celebremus honorem ; Poscamus ventos; atque hæc me sacra quotannis Urbe velit positâ templis sibi ferre dicatis. Bina boum vobis Trojâ generatus Acestes Dat numero capita in naves: adhibete Penates Et patrios epulis, et quos colit hospes Acestes.

55

60