Templa Jovi centum latis immania regnis,
199 Centum aras posuit; vigilemque sacraverat ignem, Excubias divûm æternas, pecudumque cruore Pingue solum, et variis florentia limina sertis. Isque, amens animi et rumore accensus amaro, Dicitur ante aras, media inter numina divûm, Multa Jovem manibus supplex orâsse supinis: 205 Jupiter omnipotens, cui nunc Maurusia pictis
Gens epulata toris Lenæum libat honorem,
Aspicis hæc? an te, genitor, quum fulmina torques,
Nequiquam horremus, cæcique in nubibus ignes
Terrificant animos et inania murmura miscent?
Femina, quæ nostris errans in finibus urbem
Exiguam pretio posuit, cui litus arandum,
Cuique loci leges dedimus, connubia nostra
Reppulit, ac dominum Ænean in regna recepit.
Et nunc ille Paris cum semiviro comitatu,
Mæoniã mentum mitrā crinemque madentem
Subnexus, rapto potitur; nos munera templis
Quippe tuis ferimus famamque fovemus inanem."
Talibus orantem dictis arasque tenentem
Audiit omnipotens; oculosque ad monia torsit
Regia, et oblitos famæ melioris amantes.
Tum sic Mercurium alloquitur, ac talia mandat :
"Vade age, nate, voca Zephyros, et labere pennis,
Dardaniumque ducem, Tyria Carthagine qui nunc
Exspectat fatisque datas non respicit urbes,
Alloquere, et celeres defer mea dicta per auras.
Non illum nobis genitrix pulcherrima talem
Promisit, Graiûmque ideo bis vindicat armis :
Sed fore, qui gravidam imperiis belloque frementem
Italiam regeret, genus alto a sanguine Teucri
Proderet, ac totum sub leges mitteret orbem.
Si nulla accendit tantarum gloria rerum,
Nec super ipse suā molitur laude laborem,
Ascanione pater Romanas invidet arces?
Quid struit, aut quã spe inimică in gente moratur ?
Nec prolem Ausoniam et Lavinia respicit arva?
Naviget. Hæc summa est, hic nostri nuntius esto."
Dixerat. Ille patris magni parere parabat
Imperio: et primùm pedibus talaria nectit
Aurea, quæ sublimem alis, sive æquora supra 240
Seu terram, rapido pariter cum flamine portant.
Tum virgam capit: hac animas ille evocat Orco
Pallentes, alias sub tristia Tartara mittit;
Dat somnos adimitque, et lumina morte resignat.
Illa fretus agit ventos, et turbida tranat
245
Nubila. Jamque volans apicem et latera ardua
cernit
Atlantis duri, cœlum qui vertice fulcit :
Atlantis, cinctum assiduè cui nubibus atris
Piniferum caput et vento pulsatur et imbri :
Nix humeros infusa tegit; tum flumina mento 250
Præcipitant senis, et glacie riget horrida barba.
Hìc primùm paribus nitens Cyllenius alis
Constitit; hinc toto præceps se corpore ad undas
Misit; avi similis, quæ circum litora, circum
Piscosos scopulos, humilis volat æquora juxta. 255
Haud aliter terras inter cœlumque volabat,
Litus arenosum Libyæ ventosque secabat,
Materno veniens ab avo Cyllenia proles.
Ut primùm alatis tetigit magalia plantis,
Eneam fundantem arces, ac tecta novantem 260
Conspicit atque illi stellatus iaspide fulvā
Ensis erat, Tyrioque ardebat murice læna,
Demissa ex humeris ; dives quæ munera Dido
Fecerat, et tenui telas discreverat auro.
Continuò invadit: "Tu nunc Carthaginis altæ 265
Fundamenta locas, pulchramque uxorius urbem
Exstruis? heu regni rerumque oblite tuarum!
Ipse deûm tibi me claro demittit Olympo
Regnator, cœlum et terras qui numine torquet;
Ipse hæc ferre jubet celeres mandata per auras :
Quid struis, aut quã spe Libycis teris otia terris?
Si te nulla movet tantarum gloria rerum,
Nec super ipse tuā moliris laude laborem,
Ascanium surgentem, et spes heredis Iüli
Respice; cui regnum Italiæ Romanaque tellus
Debentur." Tali Cyllenius ore loquutus
Mortales visūs medio sermone reliquit,
Et procul in tenuem ex oculis evanuit auram.
At verò Æneas aspectu obmutuit amens,
Arrectæque horrore comæ, et vox faucibus hæsit.
Ardet abire fuga, dulcesque relinquere terras,
Attonitus tanto monitu imperioque deorum.
Heu quid agat? quo nunc reginam ambire furentem
Audeat affatu? quæ prima exordia sumat?
Atque animum nunc huc celerem, nunc dividit
In partesque rapit varias, perque omnia versat.
Hæc alternanti potior sententia visa est.
Mnesthea Sergestumque vocat, fortemque Clo-
Classem aptent taciti, sociosque ad litora cogant ;
Arma parent; et quæ sit rebus causa novandis, 290
Dissimulent; sese interea, quando optima Dido
Nesciat et tantos rumpi non speret amores,
Tentaturum aditus et quæ mollissima fandi
Tempora, quis rebus dexter modus.
Imperio læti parent, ac jussa facessunt.
At regina dolos (quis fallere possit amantem !) Præsensit, motusque excepit prima futuros, Omnia tuta timens. Eadem impia Fama furenti Detulit armari classem, cursumque parari.
Sævit inops animi, totamque incensa per urbem
Bacchatur; qualis commotis excita sacris
Thyas, ubi audito stimulant trieterica Baccho
Orgia, nocturnusque vocat clamore Citharon.
Tandem his Æneam compellat vocibus ultro:
"Dissimulare etiam sperâsti, perfide, tantum
Posse nefas, tacitusque meã decedere terrā ?
Nec te noster amor, nec te data dextera quondam,
Nec moritura tenet crudeli funere Dido?
Quinetiam hiberno moliris sidere classem,
Et mediis properas aquilonibus ire per altum,
Crudelis? Quid? si non arva aliena domosque
Ignotas peteres, et Troja antiqua maneret ;
Troja per undosum peteretur classibus æquor?
Mene fugis? per ego has lacrimas dextramque
tuam te,
314
(Quando aliud mihi jam miseræ nihil ipsa reliqui)
Per connubia nostra, per inceptos Hymenæos;
Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam
Dulce meum; miserere domus labentis, et istam,
Oro, si quis adhuc precibus locus, exue mentem.
Te propter Libycæ gentes, Nomadumque tyranni
Odere, infensi Tyrii: te propter eundem
Exstinctus pudor, et, quā solā sidera adibam,
Fama prior. Cui me moribundam deseris, hospes ?
Hoc solum nomen quoniam de conjuge restat.
Quid moror? an mea Pygmalion dum monia frater
Destruat, aut captam ducat Gætulus Iarbas? 326
Saltem siqua mihi de te suscepta fuisset
Ante fugam suboles, siquis mihi parvulus aulā
Luderet Æneas, qui te tamen ore referret ;
Non equidem omnino capta aut deserta viderer."
Dixerat. Ille Jovis monitis immota tenebat 331
Lumina, et obnixus curam sub corde premebat.
Tandem
66
refert :
pauca
Ego te, quæ plurima fando
Enumerare vales, nunquam, regina, negabo
Promeritam; nec me meminisse pigebit Elissæ ;
Dum memor ipse mei, dum spiritus hos regit artūs.
Pro re pauca loquar. Nec ego hanc abscondere
Speravi, ne finge, fugam; nec conjugis unquam
Prætendi tædas, aut hæc in fœdera veni.
Me si fata meis paterentur ducere vitam
Auspiciis, et sponte mea componere curas,
Urbem Trojanam primùm dulcesque meorum
Relliquias colerem, Priami tecta alta manerent;
Et recidiva manu posuissem Pergama victis.
Sed nunc Italiam magnam Gryneus Apollo,
Italiam Lyciæ jussere capessere sortes.
Hic amor, hæc patria est. Si te Carthaginis arces Phœnissam, Libycæque aspectus detinet urbis ;
|