Sed celerare fugam in filuas, & fidere nocti. "Obiiciunt equites fefe ad diuortia nota,

Hinc, atque hinc, omnemq. aditu cuftode coronant, 1 Silua fuit latè dumis, atque ilice nigra

Horrida, quam denfi complerant vndique fentes:
Rara per occultos ducebat femita calleis.
Euryalum tenebræ ramorum, onerofaque præda
Impediunt, fallitque timor regione viarum.
Nifus abit: iamque imprudens euaferat hofteis,
Arque lacus, qui pòft Albe de nomine dici
Albani. tum rex ftabula alta Latinus habebat.
Ve ftetit,& fruftrà abfentem refpexit amicum:
Euryale, infelix qua te regione reliqui?
Quáve fequar? rurfus perplexu iter omne reuoluens
Fallacis filux, fimul & veftigia retrò.
Obferuata legit,dumais que filentibus errat:

Audit equos, audit ftrepitus, & figna fequentum.
Nec longú in medio tempus,cùm clamor ad aures
Peruenit,ac videt Euryalu,quem iam manus omnis
Fraude loci, & no&tis,fubito turbante tumultu,
Oppreffum rapit, & conantem plurima fruftra.
Quid faciat qua vi iuuenem, quibus audeat armis
Eripere? an fefe medios moriturus in hofteis
Inferat, & pulcram properet per vulnera mortem?
Ocyus adducto torquens hafile lacerto,
Sufpiciens altam Lunam, fic voce precatur:
Tu dea, tu præfens noftro fuccurre labori,
Aftrorum decus, & nemorum Latonia cuftos,
Si qua tuis vmquam pro me pater Hyrtacus aris
Dona tulit, fi qua ipfe meis venatibus auxi,
Sufpendive tholo.aut facra ad faftigia fixi:

Huc fine me turbare globum, & rege tela per auras.
Dixerat: & toto connifus corpore ferrum
Coniicit. hafta volans noctis diuerberat vmbras,
Et venit aduerfi in tergum Sulmonis,ibique
Frangitur, ac fixo tranfit præcordia ligno.
Voluitur ille, vomens calidum de pectore flumen
Frigidus,& longis fingultibus ilia pulfat.
Diuerfi circumfpiciunt. hoc acrior idem
Ecce aliud fumma telum librabat ab aure,
Dum trepidant; it hafta Tago per tempus vtrumque
Stridens,traie&oque hæfit tepefacta cerebro.
Szuit atrox Volcens, nec teli confpicit vfquam
Autorem,nec quò fe ardens immktere pofsit.

Tu ta

Tu tamen intereà calido mihi fanguine pœnas
Perfolues amborum,inquit: fimul enfe reclufo
Ibat in Euryalum, tunc verò exterritus, ameus
Conclamat Nifus: nec fe celare tenebris
Amplius, aut tantum potuit perferre dolorem.
Me, me:adfum qui feci; in me conuertite ferrum,
O Rutuli. mea fraus omnis:nihil ifte, nec aufus,
Nec potuit:cælum hoc, & confcia fidera teftor.
Tantum infelicem nimium dilexit amicum.
Talia di&a dabat: fed viribus enfis ada&tus
Tranfadigit coftas, & candida pectora rupit.
Voluitur Euryalus letho; pulchrosque per artus-
It cruor,inque humeros ceruix collapfa recumbits
Purpureus veluti cùm flos fuccifus aratro
Languefcit moriens;lafsóve papauera collo
Demifere caput,pluuia cùm fortè grauantur.
At Nifus ruit in medios, folumque per omneis
Volcentem petit: in folo Volcente moratur.
Que circú glomerati hoftes, hinc cominus,atq. bine
Proturbant. inftat non fegnius, ac rotat ensem
Fulmineum ; donec Rutuli clamantis in ore
Condidit aduerfo, & moriens animam abftulit hofti.
Tum fuper exanimem fefe proiecit amicum
Confoffus, placidáque ibi demum morte quieuit,
Fortunati ambo: fi quid mea carmina poffunt,
Nulla dies vmquani memori vos eximet æuo,
Dum domus Aenez Capitoli immobile faxum
Accolet, imperiumque pater Romanus habebit.
Victores præda Rutuli, fpoliisque patiti

Volcentem exanimum fentes in caftra ferebant.
Nec minor in caftris luctus, Rhamnete reperto
Exfangui, & primis vna tot cæde peremtis,
Serranoque, Numaque. ingens concurfus ad ipía
Corpora, feminecésque viros, tepidumque recenti
Cæde locum, & plenos fpumanti fanguine riuos.
Agnofcunt fpolia inter fe, galeamque nitentem
Mellapi, & multo phaleras fudore receptas.
Et iam prima nouo fpargebat lumine terras
Tithoni croceum linquens Aurora cubile:
lam fole infufo, iar rebus luce retectis,
Turnus in arma viros, armis circumdatus ipfe,
Sufcitat, aratasque acies in proelia cogit;
Quifque fuos,variis que acuunt rumoribus iras.
Quin ipfa arreatis,& isa miserabile,in haftis

Præfigunt

Præfigunt capita, & multo clamore fequuntur,
Euryali, & Nifi.

Aeneadz duri murorum in parte finiftra

Oppofuere aciem (nam dextra cingitur amni) Ingenteisque tenent foffas, & turribus altis Stant mæti: fimul ora virum præfixa videbant, Nota nimis miferis, atróque fluentia tabo. Intereà pauidam volitans pennata per vrbem 5 Nuntia fama ruit, matrisque allabitur aures Euryali,ac fubitus mifera calor offa reliquit. Excufsi manibus radij,reuolutaque penfa. Euolat infelix, & femineo vlulatu

2

Sciffa comam,muros amens, atque agmina curfu
Prima petit. non illa virum,non illa pericli,
Telorumq. memor:calum dehinc queftibus implet:
Hunc ego te Euryale adfpicio? túne ille fene&tx
Sera mex requies potuifti linquere folam
Crudelis? nec, te fub tanta pericula miffum,
Affari extremùm miferæ data copia matri?
Heu,terrâ ignotâ, canibus data præda Latinis,
Alitibusque iaces: nec te tua funera mater
Produxi, prefsive oculos, aut vulnera laui
Vefte regens, tibi quam notes feftina, diesque
Vrgebam, & tela curas folabar anileis.

Quò fequar? aut quæ nunc artus, auulfaq. membra,
Et funus lacerum tellus habet?hoc mihi de te
Gnate refers?hoc fum terráque, marique fecuta?
Figite me, fi qua eft pietas;in me omnia tela
Coniicite,& Rutuli,me primam abfumite ferro;
Aut tu magne pater diuûm miferere,tuoque
Inuifum hoc detrude caput fub Tartara telo:
Quando aliter nequeo crudelem abrumpere vitam.
Hoc fletu concafsi animi,mæftusque per omneis
It gemitus: torpent infra&tæ ad proelia vires.
Illam incendentem luctus Idrus, & A&tor
Ilionei monitu, & multum lacrymantis Iuli
Corripiunt, intérque manus fub tecta reponunt,
At tuba terribilem fonitum procul are canoro
Increpait,fequitur clamor, cælumque remugit.
Accelerant acta pariter teftudine Volfci,
Et foffas implere parant, ac vellere vallum.
Quærunt pars aditum, & fcalis adfcendere muros,
Qua rara eft acies, interlucetque corona
Non tam fpitta vikis, telorum effundere contră

238

Omne genus Teucri, ac duris detrudere contis,
Affueti longo muros defendere bello.
Saxa quoque infefto voluebant pondere, fi quà
Poffent tecta aciem perrumpere:cùm tamen omneis
Ferre libet fubter denfa teftudine cafus.
Nec iam fufficiút, nam, quà globus imminet ingens,
Immanem Teuer molem voluuntque, ruuntque:
Que Rutulos ftrauit latè, armorumque refoluit.
Tegmina: nec curant cæco contendere Marte
Ampliùs audaces Rutuli, fq pellere vallo
Mifsilibus certant.

Parte alia horrendus vifu quaffabat Etrufcam
Pinum, & fumiferos infert Mezentius ignes.
At Meffapus equam domitor, Neptunia proles,
Refcindit vallum, & fcalas in moenia pofcit.

Vos ô Calliope precor adfpirate canenti,
Quas ibi tum ferro ftrages, quæ funera Turous
Ediderit, quem quifque virum demiferit Orco:
Et mecum ingenteis oras euoluite belli.

Et meminiftis enim diuz,& memorare poteftis.
Turris erat vafto fufpe&u,& pontibus altis,
Opportuna lóco:fummis quam viribus omnes
Expugnare Itali, fummaque euertere opum vi
Certabant: Troes contrà defendere faxis,
Perque cauas denfi tela intorquere feneftras.
Princeps ardentem coniecit lampada Turnus,
Et flamam affixit lateri: quæ plurima vento
Corripuit tabulas, & poftibus hæfit adefis.
Turbati trepidare intus, fruftraque malorum
Velle fugam. dum fe glomerant,retroque refidunt
In partem, quæ pefte caret: tum pondere turris
Procubuit fubito,& cælum tonat omne fragore.
Semineces ad terram,im mani mole fecuta,
Confixique fuis telis, & pecora duro
Transfofsi ligno veniunt. vix vnus Helenor,
Et Lycus elapfi: quorum primæuus Helenor,
Mzonio regi quem ferua Licymnia furtim
Suftulerat, vetitisque ad Troiam miferat armis,
Enfe leuis nudo, parmaque inglorius alba.
Isque vbi fe Turni media inter millia vidit,
Hinc acies, atque hinc acies adftare Latinas;
Vt fera,qux densâ venantum fepta coronâ
Contra tela furit, fe feque haud nefcia moru
Taiicit, & faltu fupravenabula fertur:

Haud

235

LIBER

IX.

Haud aliter iuuenis medios moriturus in hofteis
Irruit, &,quà téla videt denfifsima,tendit.

At pedibus longè melior Lycus, inter & hoft eis,
Inter & arma fugâ muros tenet, altáque certat
Prendere te&ta manu, fociunque attingere dextras,
Quem Turnus, pariter curfu,télóque fecutus,
Increpat his victor: Noftrásne euadere demens
Sperafite poffe manus?fimul arripit ipfum
Pendentem, & magna muri cum parte reuellit:
Qualis vbi aut leporé, aut candenti corpore cycnum
Suftulit alta petens pedibus Iouis armiger vncis:
Quæfitum aut matri multis balatibus agnum.
Martius à ftabulis rapuit lupus. vndique clamor
Tollitur. inuadunt, & foffas aggere.complent,
Ardenteis tedas alij ad faftigia iactant.
Ilioneùs faxo,atque ingenti fragmine montis,
Lucetium portæ fubeuntem, igneisque ferentem,
Emathiona Liger, Chorineum fernit Afylas:
Hic iaculo bonus,hic longè fallente fagitta.
Ortygium Cæneus, victorem Canea Turnus,
Turnus Ityn, Cloniumq., Dioxippu, Promulumq.,
Et Sagarim, & fummis ftantem pro turribus Idam:
Priuernu Capys, hunc primò leuis hafta Themilla
Strinxerat:ille manum,proiecto tegmine, demens
Ad vulnus tulit. ergo alis allapfa fagitta,

Et læuo infixa eft lateri manus, abditáque intus
Spiramenta animæ lethali vulnere rupit.
Stabat in egregiis Arcentis filius armis,
Picus acu chlamydem, & ferrugine clarus Ibera,
Infignis facie: genitor quem miferat Arcens,
Eductum Martis luco, Simathia circum
Flumina: pinguis vbi,& placabilis ara Palici.
Stridentem fundam, pofitis Mezentius armis,
Ipfe ter addu&a circum caput egit habena,
Et media aduerfi liquefacto tempora plumbo
Diffidit,ac multa porrectum extendit arena.
Tum primum bello celerem intendisse sagittam
Dicitur, antè feras folitus terrere fugaces
Afcanius, fortemque manu fudiffe Numanum;
Cui Remulo cognomen erat; Turnique minorem
Germanam nuper thalamo fociatus habebat.
Is primam ante aciem digna, atque indigna relatu
Vociferans,tumidusque nouo præcordia regno
Abat,& ingenti fefe clamore ferebat;

Non