Page images
PDF
EPUB

Modi hujus fyllogifmi fex funt; et omnes quidem, ut diximus, negati; duo generales, duo fpeciales, duo proprii.

Ġeneralis primus, cujus propofitio negatur: "Turbatus non benè utitur ratione: fapiens bene utitur ratione; fapiens igitur non eft turbatus." Hoc exemplum in fua crypfi fic apud Ciceronem eft 3 Tufcul. "Quemadmodum oculus conturbatus non eft probè affectus ad fuum munus fungendum, et reliquæ partes totumque corpus à statu cùm est motum, deeft officio fuo ac muneri; fic conturbatus animus non eft probè affectus ad exequendum munus fuum. Munus autem animi eft ratione uti: et fapientis animus ita femper affectus eft, ut ratione optimè utatur; nunquam igitur eft perturbatus." Crypfis hic unica redundantia eft: nam ordo partium rectus eft, nec ulla pars deeft: profyllogifmus unus eft propofitionis : illuftratur enim propofitio fimilitudine plena, cujus redditio eft ipfius propofitionis fententia.

.

Generalis fecundus, cujus affumptio negatur: "Res mortalis eft compofita: animus non eft compofitus; animus igitur non eft mortalis." Hic fyllogifmus crypfi involutus eft apud Cic. 1 Tufcul. quo is judicat animum immortalem effe. "In animi autem cognitione," inquit, "dubitare non poffumus, nifi fortè in phyficis plumbei fumus, quin nihil fit animis admixtum, nihil concretum, nihil coagmentatum, nihil duplex. Quod cùm ita fit, certè nec fecerni, nec dividi, nec difcerpi, nec diftrahi potest; nec interire igitur: eft enim interitus quafi difceffus et se-cretio ac diremptus earum partium quæ ante interitum junctione aliqua tenebantur." In hoc exemplo partium ordo invertitur: nam poftremo in loco propofitionis fententia ponitur, interitum effe fcilicet rerum compofitarum, affumptio occurrit prima, " in animi autem cognitione, “in &c." Et ornatur fynonymis: conclufio media eft atque à caufa illuftratur, “ 66 ergo nec fecerni, &c., nec interire

igitur."

Specialis primus eft, cujus propofitio negatur: "lividus non eft magnanimus, Maximus eft: Maximus igitur non eft lividus." Hoc judicio Ovidius 3 de Pont. eleg. 3,

concludit.

[blocks in formation]

"Livor, iners vitium, mores non exit in altos;
Utque latens ima vipera ferpit humo.
Mens tua fublimis fupra genus eminet ipfum.
Grandius ingenio nec tibi nomen ineft.
Ergo, alii noceant, miferis, optentque timeri,
Tinctáque mordaci fpicula felle gerant.
At tua fupplicibus domus eft affueta juvandis;
In quorum numero me precor effe velis."

66

Hujus etiam exempli crypfis redundantia fola eft: propofitio fuos habet profyllogifmos, et livor pro livido ponitur, adjunctum pro fubjecto; et illuftratur à contrario abjecto; ifque à fimili, vipera :" affumptio, i. e. Maximi magnanimitas, illuftratur partim à minori totius generis magnanimitate, partim à notatione nominis ejus, i. e. Maximi; cujus parem effe animi magnitudinem demonstrat: conclufio negat Maximum effe lividum, partim quia diffimilis fit lividorum, quos defcribit ab effectis," ergo alii noceant, &c. ;" partim, quia ipfe faciat quæ magnanimus confuevit, qui difparatus à livido eft; "at tua fupplicibus,

&c."

Specialis fecundus eft, cujus affumptio negatur : "faltator eft luxuriofus: Muræna non eft luxuriofus; Muræna igitur non est saltator.” Cic. pro Muræn. "Nemo enim ferè faltat fobrius, nifi fortè infanet: neque in folitudine neque in convivio moderato atque honefto. Intempestivi convivii, amœni loci, multarum deliciarum comes eft extrema faltatio. Tu mihi arripis id quod neceffe eft omnium vitiorum effe poftremum: relinquis illa quibus remotis, hoc vitium omnino effe non poteft: nullum turpe convivium, non amor, non comeffatio, non libido, non fumptus oftenditur : et cùm ea non reperiantur quæ voluptatis nomen habent, quæque vitiofa funt, in quo ipfam luxuriam reperire non potes, in eo te umbram luxuriæ reperturum putas ?" Hujus etiam fyllogifmi partes profyllogifmis exornantur. Propofitionis fententia his verbis continetur, "intempeftivi convivii, &c.," quam profyllogifmus præcedens illuftrat à contrariis, "nemo fere faltat fobrius, &c.;" affumptio per partes explicatur, "nullum turpe convivium, &c.," et à minoribus, quibufdam illuftratur: cujus etiam profyllogifmus præcedit, reprehenfio nempe Catonis,

quòd

quòd poftularet confequens, non probato antecedente: poftremo loco ponitur conclufio, quæ negat Murænam effe faltatorem repetendo quædam quæ in affumptione præcefferant ; et interrogatione fortius negando.

Hoc judicii modo Ovidius 1 Trift. eleg. 1, tripliciter concludit dum carminum fuorum excufationem exponit:

"Carmina proveniunt animo deducta fereno;
Nubila funt fubitis tempora noftra malis.
Carmina feceffum fcribentis et otia quærunt.
Me mare, me venti, me fera jactat hyems.
Carminibus metus omnis abeft; ego perditus enfem
Hæfurum jugulo jam puto jamque meo.
Hæc quoque quæ facio, judex mirabitur æquus;
Scriptáque cum venia qualiacunque leget."

Tres hic fyllogifmi funt qui in unum fic reduci poffunt: "Ut quis poffit carmina bona fcribere, oportet is lætus fit, otiofus, fecurus: ego nec lætus fum, nec otiofus, nec fecurus; ergo bona carmina non fcribo." Pro affumptionibus profyllogifmi à diffentaneis et impedientibus caufis ponuntur. Deinde conclufio fequitur, non ipfa quidem fed ejus confectarium; mirum effe fi bona funt; fed potius cum venia effe legenda, quia non funt bona.

Proprius prinrus eft, cujus propofitio negatur; ut, "Agefilaus non eft pictus ab Apelle: Alexander eft pictus ab Apelle; Alexander igitur non eft Agefilaus."

Proprius fecundus eft, cujus affumptio negatur: ut, "Cæfar oppreffit patriam: Tullius non oppreffit patriam ; ergo Tullius non eft Cæfar."

Sophifmata hic duo funt: quorum unum utrique explicati speciei commune eft, alterum primæ fpeciei proprium. Commune eft, cùm propofitio eft particularis; quæ ex communi explicatorum regula generalis aut propria esse debuit.

Sophifma prima fpeciei proprium eft, cùm argumentum tertium in altera parte antecedentis non negatur, ut definitio primæ fpeciei præcipit: unde illud vulgò dictum, Ex duabus affirmatis in fecunda figura, nihil concluditur. Excipiendum tamen eft, fi propofitio fortè axioma reciprocum fit; ut, "homo eft animal rationale: Socrates eft

[blocks in formation]

animal rationale; ergo Socrates eft homo."

Verùm hic potius inverfio partium propofitionis intelligenda eft; animal rationale eft homo:" atque ita ad fequentem fpeciem fyllogifmi referetur."

CAP. XII.

De Secunda Specie Syllogifmi fimplicis explicati.

"Secunda fpecies explicati fyllogifmi eft, quando ar gumentum antecedit in propofitione, fequitur affirmatum in affumptione.'

[ocr errors]

Hæc fpecies ab Ariftotele, " prima figura" dicitur; fed naturæ ordine eft poftrema. Čùm, enim in reliquis fpeciebus difpofitio queftionis cum argumento tertio fimplex et uniufmodi fit, in hac fpecie duplex eft; in propofitione enim argumentum antecedit quæftionis confequentem, utpote fpecialius; in affumptione fequitur quæftionis antecedentem, utpote generalius; unde fortè medius terminus in hac folùm figura propriè dicitur. Quòd autem propofitio nunquam particularis, conclufio femper antecedenti fimilis aut parti debiliori eft, id habet commune cum explicata fpecie priore; hoc etiam cum contracta, affirmatum effe in affumptione; nifi in contracta, quæftionis antecedens ut generalius de argumento; in hac, argumentum de antecedente quæftionis affirmatur,

Hæc maxime figura fundatur dicto illo " de omni et nullo:" antecedens enim five fubjectum propofitionis continet genus, adeoque eft femper generalis, fubjectum affumptionis continet fpeciem quæ de illo genere affirmatur, Affumptio itaque femper effe debet affirmata. Ex quo fequitur, quicquid de genere in propofitione dicitur, id de eo quod in affumptione fpecies effe illius generis affirmatur, in conclufione rectiffimè concludi. Quod fi genus illud fubjectum fcil. propofitionis termino infinito negante, feu topicè contradictorio exprimitur, non negata continuò cenfenda erit affumptio quamvis effe videatur; affumit n. tantummodo genus ex propofitione termino illo topicè duntaxat contradictorio expreffum, ipfa nihil axiomaticè negat:

ut,

[ocr errors]

ut, quifquis non credit, damnatur: aliquis Judæus non credit; ergo aliquis Judæus damnatur." Hic propofitionis fubjectum efl genus " quifquis non credit," i. e. omnis non credens five infidelis: Judæus eft ex numero five fpecie non credentium, id quod affumptio non negat, fed affirmat æque acfi fic diceret," aliquis Judæus eft non credens."

Ex hac autem affirmatione fequitur, nullum argumentum ab antecedente quæftionis diffentaneum, in hac fecunda fpecie locum habere. De cætero, hac fpecies neque ad particulares quæftiones, ut contracta, neque ad negatas, ut prior fpecies explicati, reftringitur; fed ad omnia quæftionum genera concludenda rectè adhibetur.

Reftant hujus fpecici modi; qui quanquam partim affirmati funt partim negati, plures tamen non funt quàm in altera fpecie, ubi omnes crant folùm negati. Æqualitatis ratio eft quòd affumptionis affirmatio, et folius inde propofitionis negatio negatorum numerum minuit. Modi igitur hujus ípeciei fex itidem funt; tres affirmati, tres item negati; utrique rurfum funt generales, fpeciales, et proprii.

Primus eft affirmatus generalis: ut, " omne juftum eft utile; omne honeftum eft juftum, omne igitur honeftum eft utile." Quod Cic. 2 Off. ita concludit: "quicquid juftum fit, id etiam utile effe cenfent: item quod honeftum, idem juftum: ex quo efficitur, ut quicquid honeftum fit, idem fit utile." Propofitionis profyllogifmus à teftimonio Stoicorum primo in loco ponitur, deinde omnes partes ordine fequuntur. Partes hujus fyllogifmi funt axiomata relatæ effentiæ, quæ fimplicium axiomatum vim ha

bent.

Secundus modus eft negatus generalis: "Timidus non eft liber: avarus eft timidus; avarus itaque non eft liber." Hoc ita concluditur et judicatur ab Horatio, epift. 1. 1, 16:

"Quò melior fervo, quò liberior fit avarus,
In triviis fixum, cùm fe demittit ob affem,

Non video. Nam qui cupiet, metuet quoque: porro
Qui metuens vivit, liber mihi non erit unquam.'

[ocr errors]

In

« PreviousContinue »