Page images
PDF
EPUB

CAP. XIII.

De Difparatis.

"Oppofita" funt "diffentanea, quæ ratione et re diffentiunt." Oppofita refpondent nomine quidem iis, quæ ab Ariftotele líμeva dicuntur; fed re et fignificatione latius patent; nam iníμeva Ariftoteli (qui difparata non attigit) nihil aliud quàm "contraria" funt. Poffunt etiam "repugnantia" dici; fiquidem repugnare ea dicuntur, quæ ejufmodi funt, ut cohærere nunquam poffint; quod Cic. ait in Top. ejufmodi enim funt oppofita." Re" autem "et ratione," eft non folùm ratione certi alicujus fubjecti, cui cùm tribuuntur, fimul non conveniunt, verum etiam reipfa, i. e. per se et inter fe, fua ipforum natura diffentire, etiam fubjecto cuivis non attributa; cui fi tribuuntur, non folùm non conveniunt, fed, fervata, quæ fequitur, oppofitorum lege, convenire non poffunt. Ea lex quæ ex ipfa definitione oritur, et eft oppofitorum omnium communis, non, ut docuit Ariftoteles, contrariorum propria, hæc eft," Oppofita eidem attribui, fecundum idem, ad idem, et eodem tempore non poffunt." "Eidem," i. e. eidem numero rei five fubjecto. "Secundum idem," i. e. eadem parte. "Ad idem," i. e. eodem refpectu ; ut, "fol et major eft terra et minor;" fed non eodem refpectu; in fe quidem, major; ut nobis videtur, minor. Extra has tres conditiones poffunt eidem fubjecto attribui oppofita. "Sic Socrates, albus et ater non poteft fecundum idem, i. e. eadem parte effe; pater et filius ejufdem," five ad eundem relatus; "fanus et æger eodem tempore: at albus effe poteft alia parte, ater alia; pater hujus, filius illius; fanus hodie, cras æger."

[ocr errors]

Itaque ex altero affirmato alterum negatur.

[ocr errors]

"Ex quo facile apparet quid interfit inter diverfa et oppofita: in illis enim" altero affirmato;" in his,"ex altero affirmato"alterum negatur: i. e. ex affirmatione unius, neceffario fequitur negatio alterius. Ut, fumpto ex diverfis exemplo, “nonvictoriam, fed infignia victoriæ reportarunt:" hic infig

nia victoriæ affirmantur, victoria negatur; non ex his affirmatis negatur illa at in oppofitis, dicta lege fervata, Socrates eft homo, ergo non eft equus: juxta illud; "oppofita se invicem tollunt.

"Oppofita autem funt difparata aut contraria.

"Difparata funt oppofita quorum unum multis pariter opponitur."

66

Difparatorum ergo remiffior videtur effe oppofitio, contrariorum acrior. Difparata etiam à Boethio nominantur, quæ tantum à fe diverfa funt, nulla contrarietate pugnantia," ut veftis, ignis. Apud Ciceronem tamen, Invent. 1, et Fabium, 1. 5, c. 10, contradicentia fignificant. Nos verborum inopia coacti, Boethium fequimur. Multis, nempe fine ulla certa oppofitionis lege aut numero: nam et infinitæ ferè res hoc modo opponi inter fe poffunt: et fic intelligendum eft verbum opponitur, juxta illud; "Vocabula in artibus facultatem fignificant:" ut veftis et ignis etfi res duæ, inter fe tamen disparata funt, eò quòd multis pariter opponi poffunt. Pariter: i. e. æquè pari ratione, eodem diffenfionis modo: ut enim difparata fint, non multis tantum, fed pariter opponi debent. Albedo opponitur nigredini, flavedini, rubedini, ut unum pluribus; non autem fingulis ut difparatum, quia non pariter: nigredini enim opponitur ut contrarium, cœteris rebus omnibus ut difparatum. Viride, cineraceum, rubrum, media funt inter album et nigrum, quæ fingula extremis, et inter fe difparata funt. Sic liberalitas et avaritia inter fe disparantur. Sic homo, arbor, lapis, et ejufmodi res infinitæ difparantur; nec eadem res poteft effe homo, arbor, lapis. Virgil. 1 Æneid. hoc argumento difputat:

"O quam te memorem, virgo! namque haud tibi vultus Mortalis; nec vox hominem fonat: o dea certè,"

CAP. XIV.

De Relatis.

Contraria funt oppofita, quorum unum uni tantum opponitur."

Intelligitur autem unum uni in eodem genere opponi contrariorum, ut relatorum unum uni tantum, et fic in reliquis: nam in diverfis fpeciebus contrariorum, plura posfunt ut contraria, uni eidémque rei opponi; ut "videnti, non videns, et cæcus; motui, motus contrarius, et quies; fervo, dominus et liber."

Quæ Ariftoteles αντιθέμενα et αντικείμενα, ea Cicero in Topicis (quem Ramus fequitur) contraria appellat: quas etiam in species quatuor Ariftoteles avitíva, in easdem Cicero contraria diftribuit.

Priùs autem quàm ad contrariorum diftributionem in fpecies accedimus, inferenda est distinctio quædam non inutilis, et ad ea quæ diximus capite fuperiore clariùs intelligenda, et ad eas, quæ fecundo libro dicentur, disjunctiones neceffarias à contigentibus dijudicandas. Di&tum eft fuperiore capite, viride, cineraceum, rubrum, media esse inter album et nigrum, quæ fingula extremis et inter se disparata funt. Sciendum itaque eft contraria, quafi extrema quædam, habere alia medium, alia medio carere: medium vel est negationis vel participationis; ex Ariftotele, Top. 4, 3, et Phil. V, 7. Medium negationis eft quicquid inter duo contraria dici poteft, quod fit neutrum eorum: ut inter præceptorem et difcipulum, is qui neque eft præceptor neque difcipulus. Medium participationis eft, quod utriufque extremi naturam participat; ut viride inter album et nigrum, tepidum inter calidum et frigidum. Contrariorum igitur quæ medium habent, non eft neceffe alterutrum affirmari; poteft enim affirmari medium: quæ autem medio carent, eorum alterum neceffe eft affirmari. Quænam autem contraria medium habeant aut non habeant, ex eo dignofcitur quod et Gellius tradit 1. 16, Noct. Att. c. 8. Contraria quorum contradicentia, cùm attribuuntur ei subjecto

cui propriè poffunt attribui, funt etiam inter fe contraria, ea medium non habent. Sanum et ægrum contraria funt : eorum contradicentia, non fanum non ægrum, fi animali attribuas cui foli poffunt attribui, contraria etiam reperies: non fanum enim, eft ægrum: non ægrum, fanum; fanum ergo et ægrum medio carent: fic nox et dies, non nox et non dies, a què funt inter fe contraria; non nox enim, eft dies ; non dies, nox; medio igitur carent: fic vifu præditum, et cæcum effe, fi homini tribuis. Quorum verò contradicentia non funt contraria, ea medium habent: ut præceptor et difcipulus; non præceptor enim, non eft difcipulus; neque non difcipulus, eft præceptor; etenim poteft alteruter aliquid effe tertium five medium. Sic album et nigrum : namque non album et non nigrum de quovis colore medio dici poffunt. Nunc ad diftributionem contrariorum veniamus. "Contraria fünt affirmantia aut negantia.

"Affirmantia, quorum utrumque affirmat." Scilicet rem, five veram five fictam ; vel quorum vox utraque rem certam ponit atque fignificat; quorumque unum alteri ut res rei opponitur; ut pater filio, calor frigori. Contraria itaque affirmantia, quod hic notandum eft diftinguendum, funt quorum utrumque affirmat rem, non affirmatur de re five fubjecto eodem, id enim fupradictæ oppofitorum regulæ, qua ex altero affirmato alterum negatur, planè repugnaret. Quæ igitur affirmat rem aut negat, topica affirmatio aut negatio dicitur; qua res de alio affirmatur aut negatur axiomatica, de qua lib. 2. Contraria affirmantia funt relata aut adverfa. Relata funt, quorum alterum conftat ex mutua alterius affectione."

..

Atque ita quidem ut ex eorum illa mutua affectione, contrarietas ipfa nafcatur, ut infra demonftrabitur. Quid ergo; num idcirco relata nunc confentanea nunc diffentanea funt? Nequaquam, ut relata quidem: fed ea tamen quæ relata funt, aliis atque aliis argumentorum generibus poffunt fubjici; ipfa interim argumentorum genera inconfufa et distincta manent. Sic caufa et effe&tum, quæ arguendo inter fe relata funt, adeóque diffentanea et æque manifefta, fuam tamen vim propriam arguendi retinent, qua et confentanea funt, et caufa prior notiorque effecto. Relata effe contraria ex definitione et con

fectariis

fectariis contrariorum liquet; funt enim oppofita, quorum unum uni tantum opponitur, ut pater et filius. At, inquis, unus multis, pater filiis, frater fratribus, præceptor discipulis, herus famulis, opponi poteft. Refpondetur, opponi patrem filio ut relatum; neque aliud quicquam patri quàm filium, neque filio quàm patrem; et fic de cæteris: fed hunc patrem et hunc filium, hunc præceptorem et hunc difcipulum, &c. non effe relata, fed difparata: neque enim horum alter ex mutua alterius affectione constat; neque natura fimul funt, et alter fine altero exiftere poteft. Itaque primæ fubftantiæ, five individua et fingularia, ut ait Ariftoteles, Categor. 5, non funt relata. Et Categor. 6, ait multa genera" relata effe, fingularia verò nulla:" fed non video cur relata, quemadmodum et alia argumenta, etiam in fingularibus confiderari non poffunt; fingularia enim exempla funt ferè omnia. Nec magis video cur in uno relato fingulari non poffit ad correlata multa effe multiplex relatio; dummodo relatio una numero inter bina tantummodo fit, totiefque confideretur quot fint corralata ; patris nimirum toties quot funt filii; filii quot funt parentes, pater nempe et mater; fratris, quot funt fratres et forores: nam nifi quicquid de relatis in genere dici folet, de fingulis quoque relatis verè dicatur. Id ne toto quidem de genere verè dici poffet. Si reponas ex Ariftot. Philof. 5, Relata non fignificare exiftentiam, ne cætera quidem argumenta id fignificant fed mutuam tantummodo affectionem. Sunt affirmantia, i. e. ut duæ voces funt, ita etiam duæ funt res inter fe oppofitæ ; ut pater, filius. Conftare autem alterum ex mutua alterius affectione, eft nullam aliam habere effentiam, quatenus relata funt, præter mutuam illam unius affectionem ad alterum et alterius ad illud. "Atque inde nominata funt relata," quòd ad fe invicem referuntur, totàque illorum natura in relatione confiftit. Sic patrem effe, eft habere filium; filium esse, est habere patrem. Hinc illud ; Omnia relata convertuntur: ut pater eft filii pater; filius eft patris filius. Hujus mutua affectionis ratione relata funt mutuæ fibi caufæ et mutui effectus, nam quòd quis pater eft, id habet à filio; quòd filius, à patre: et tamen hujus mutuæ affectionis vi ita fibi invicem opponuntur, ut neque unum de altero nec ambo de tertio dici poffint; ut Æneas eft pater Afcanii, ergo non eft Afcanii filius; Afcanius eft

[blocks in formation]
« PreviousContinue »