Fama volat; Furiisque accensas pectore matres 395 imaginem, alere comam dicatam tibi: et eadem cupiditas impellit simul omnes matres inflammatas furiis in pectore, ad quærendas domos novas. Reliquerunt domos: præbent ventis colla et capillos: aliæ autem implent aërem tremulis clamoribus, et induta pellibus gestant hastas ornatas pampino. Ipsa regina in medio furiosa tenet pinum flammantem, et canit nuptias filiæ suæ et Turni, volvens oculos sangui ante editum in Ald. pr. Junt. tum a Ge. Fabricio et aliis. Intrudere volebat hoc idem vi, 231. Ab Heinsio et Burmanno non plura super lectione monita esse miror. Quantum ex iis colligo, choros plures libri exhibent; uti et plerique Pieriani, et inter eos Rom. At choro Medic. a m. pr. Leid. et Exc. Burm., item Goth. tert. cum edd. antiquioribus, quarum duas Ge. Fabric. laudat, sed primo loco memorandæ Ald. sec. et tert. choris Ed. Mediol. et pro var. lect. Hamb. pr. chorus Goth. sec. Vidimus auctoritates lectionum; videamus nunc rationes. Te lustrare choros ita interpretari video Ge. Fabricium et alios, Te id est, propter te, tui honoris causa. Quod durissimum est; et sic tibi dicendum erat. Saltem malis lustrare te per choros, pro choris; vel illam lustrare choros (transitive, ducere choros) circa te. Commodior ratio esset et ordo verborum, ut choros subjectum facias: Etenim choros (ait illa) sumere tibi thyrsos, lustrare te et pascere tibi crinem. Ita chori lustrant Bacchum, qui circa eum ducuntur; nam Deum suis sacris ac choreis interesse contacti Bacchico furore existimant; ita ut is pro chorago ipsis sit, ut Horatius viderat Bacchum cum Nymphis et Satyris choros ducentem tanquam choragum: nam sic interpretabere II Carm. 19 docentem carmina et discentes et aures acutas. At vel sic incommodum est illud, quod ad choros actio refertur, dom Amata nunc agere rem deberet. Itaque præfero alteram lectionem, choro, quam, etsi non interpretantur, Guellius tamen et Cerda Cuninghamusque nunc quoque Brunck. sequuntur. Satis solennis est librariorum in talí verborum positu aberratio. Ait igitur Amata, se sumere Baccho, Bacchicorum sacrorum causa, thyrsos, se lustrare eum choro, h. choros circa eum ducere, se crinem ipsi pascere, adeoque promissum, et nunc solutum, habere. Lustrare choro, h. choros circa aliquem ducere, infra quoque legitur x, 224 Nymphæ agnoscunt longe regem (Æneam) lustrantque choreis. In Franc. erat Et lustrare. Porro tibi crescere pr. Rottend. a m. sec. In Vratisl. post hunc versum sequebatur hemistichium Reginam accensam, quod ex glossa irrepsit. At illud in mentem venire potest, an continuanda sit oratio: Etenim-pascere crinem Fama volat. Sed vetat rò etenim, quod a tali sententia abhorret. -392. incensas imitator versificator in Anthol. Lat. CLXXVIII, 145. pectora malebat Heinsius cum duobus libris.-394. domus tres Heins. cum parte Pierian. et Goth. tert.-395. Ast ille Medic. a m. sec.- -397. fl. vertice NOTE 397 Pinum Sustinet] Facem nuptialem, quæ frequenter e pinu, Ecl. VIII. 29. Faces eas non tantum a Delph, et Var, Clas, Virg. pueris, sed a matre etiam latas, præcipue apud Græcos, probat Cerdanus ex Euripide et Apollonio. 30 Sanguineam torquens.aciem; torvumque repente 400 405 410 nolentos, et subito clamat immaniter: Io matres Latina, audite omnes ubicumqué estis: si quis amor restat piis animis erga miseram Amatam, si solicitat vos cura auctoritatis maternæ, resolvite tanias capillorum, celebrate mecum orgia. Sic undique per sylvas, per deserta ferarum, Alecto impellit reginam furiis Bacchi. Postquam Dea funesta visa est sibi satis stimulavisse primas iras, et turbasse omnem familiam atque consilium Latini: statim aufertur nigris alis inde ad muros Rutuli audacis: quam urbem Danaë dicitur condidisse civibus Acrisioneis, huc advecta p. sec. Moret., miro lusu.-399. S. volvens Sprot. et Schol. Statii ap. Heins. turnumq. Goth. pr., ac si vellet Turnum clamat, mire opportuno errore. torrom; hærebam, an hoc relinquerem; hic enim causa adest: nam antiqui post u nunquam aliam literam u ponebant, sed in o mutabant: servos, Davos: ut etiam ad h. 1. Benedictus e Donato ad Terent. notavit. In ejusdem Cod. erat torvom. Enimvero in Med. cod. legitur torrum. Sic inf. X, 170 torvus editur constanter, at Rom. torvos. Cum igitur nulla in his exprimendis constantia nec sit nec esse possit: cf. sup. ad v. 329, nolui in uno et altero loco antiquam rationem affectare, quam nunc, ut satis tibi constes, per totum carmen vix retineas.-400. ubicunque vulgg. ante Heins., qui codicum et Prisciani auctoritate reposuit ubi quæque; quod et in aliis locis alteri cessit. vid. Heins. At hoc idem jam dederat Aldina sec. et tert. et hinc profectæ. Scilicet ubi quæque exquisitior est ratio, quam poëta sequi debet. Videtur quoque ubi quaque lectum esse, et sic conj. Cuningham. (Lectum sic a Prisciano, ut sit pro: quacumque; Benedicto observante).-403, quatite orgia mecum conj. Jo. Schrader.-405. R. alloquio Goth. tert.-406. Plus quam sec. Menag.-407. Conciliumq. Montalb. et plerique Pier., in quorum parte est etiam, evertisse.-408. fulris pr. Menag., unde Heins. opinabatur furvis. Sed Burm. provocat ad VIII, 369.-409. qua Parrhas.-410. Acrisioneis vulgo NOTE 400 Io] Vox est omnes prope affectus exprimens, dolorem, gaudium, &c. iú. De orgiis, Bacchi sacris, Æn. Iv. 301. 403 Solvite crinales vittas] Quæ virginum et matronarum capillos coërcebant, non meretricum. Unde Ovid. de Arte 1. 1. 30. Este procul vittæ tenues, insigne pudoris.' Eas resolvere, furoris et inverecundiæ nota fuit, Baccharumque mos. 410 Acrisioneis colonis, &c.] Quod fabulæ de arca Danaës effutiunt, 'ut supra narravimus, 372. hoc videtur Præcipiti delata Noto. Locus Ardea quondam celeri vento: locus ille appellatus est olim a majoribus Ardua, et nunc nomen insigne legitur (sed tantum in recentioribus: nam Aldd. omnes et Junt. aliæque Acrisionais agnoscunt. Mutatum forte a Stephano). Sed Heins. emendavit Acrisionais ab Acrisius, Acrisione, 'Akpiσióvŋ, et hinc 'Akpiσrtwraîos. Nec aliter Salmas. ad Solin. p. 41. Enimvero sic est idem ac Danaeius; nam 'Akporovn est Danaë; quis autem ferat Danaën condidisse Ardeam colonis Danaeitis? Non video, quid ni ab ̓Ακρίσιος, Ακρισίων, Ακρισιώνειος formatum esse possit; et ab ipso Acrisio coloni nomen habent h. 1. melius quam a Danaë. Sic quoque apud Ovid. Met. v, 239 Acrisioneæ arces dictæ Argi, quos Acrisius tenebat, non Danaë. Servius nugatur, qui Danaë Acrisioneis jungi vult, ut sit 'Akpiσiwanis. Revocare igitur præstat Acrisioneis ab Acrision pro Acrisius. Nec aliter habet Medic. et al., etsi ratio grammatica plus in his valet, quam omnis librariorum auctoritas. Porro Dane, Daphne aberratur.-411. locus Ardua quondam aliquot Pieriani, et sic manifestum est Servium legisse, qui, Bene, art, allusit, nam Ardea quasi Ardua dicta est, id est magna et nobilis. (Miror, non potius altam et edito loco sitam interpretari Servium; nam talis veteris Ardea situs adhuc ex vestigiis intelligitur. vid. Vulpii Vetus Latium T. v, p. 163 sq.). In iis utique, quæ subjiciuntur, poëta videri potest mutationem aliquam significare velle: quondam locus dictus Ardua; et nunc magnum (alludit hoc ad arduum) manet Ardea nomen. Verum de hoc nomine nihil aliunde constat; nec similis mutationis exemplum succurrit. Heinsius et Burmannus nihil monent; vellem tamen declarassent saltem, quomodo id, quod nunc scriptum est, acceperint. Nam: Locus Ardea quondam Dictus avis; num avis, h. majoribus? an Ardea aris? ut urbs dicta sit Ardea, avis (cf. Ge. 1, 364) nomine; quod idem nomen fabulam satis ineptam peperit, ex cinere urbis Ardeæ avem ardeam evolasse, apud Ovid. XIV, 574. 580. Probabilior saltem ratio esset ea, quam Servius ex Hygino de Italicis urbibus servavit, ut ab augurio avis ardeæ dicta esset urbs; sed altera frequentata est a veteribus. Meo sensu alterum hoc, ut Ardea avis jungatur, ludicrum aliquid in se habet. Manebo itaque in ratione ea, quæ simplicissima est: Urbs olim dicta Ardea a majoribus. Manet etiamnum nomen loci nobile (sc. propter veterem Turni Rutulorumque famam); sed urbs pristina fortuna et opibus antiquis (vid. Liv. 1, 57) excidit; hoc enim est Sed fortuna fuit, male ab intpp. acceptum; notum est dicendi genus fuit Troja; fuit fortuna. conf. Burm. Nunc nihil superest præter noErat autem jam Maronis tempore Ardea cum ceteris vicinis locis solo æquata. vid. Strabo v, p. 232. Itaque Silius imitatus h. 1. lib. 1, 293 Magnanimis regnata viris, nunc Ardea nomen; nil nisi nomen superest.-412. D. anus men. NOTE hic Virgilius de navi interpretari, qua, cum Argivis aliquot, fugam Danae in Italiam ceperit: quo allapsa, favente vento meridionali, Noto, condidit ibidem Ardeam, in gratiam colonorum Argivorum, quos advexerat secum e regno Acrisii patris sai. Ardea, urbs fuit regia Rutulorum, in finibus Latii, mare Tyrrhenum versus, ad orientem Laurenti; nunc vicus nomen retinens. Nomen, vel ab Ardea ave, cujus ex augurio condita est, teste Hygino apud Senecam, quem qui sequuntur explicant hic vocem avis, de golucri; videturque Ovidins Met. XIV. 574. allusisse ad illam urbis originem, cum eandem ab Enea excisam et in Ardeam avem mutatam fingit: vel dicta est ab arduo situ: unde Servius, et Mss. apud Pierium complures: locus Ardua quondam Dictus avis,'id est, majoribus. Sed fortuna fuit. Tectis hic Turnus in altis 415 420 restat Ardea. Sed casus ita tulit. Illic Turnus tenebrosa nocte jam capiebat medium somnum in sublimi domo. Alecto deponit særum vultum, et membra furiosa: mutat se in speciem vetulæ, et salcat rugis frontem fœdam: assumit capillos albos cum tania: tum implicat iis coronam oliva. Fit Calybe, vetula Junonis, et sacerdos ejus templi: et exhibet se juveni præ oculis cum iis verbis: Turne, an feres tot labores abire frustra, et tua regna transmitti Trojanis advenis? Rex abnuit tibi matrimo Goth. sec. et nunc Apronianam esse lectionem notat Pompon. Sab. Alios habere sed nunc. et nunc tantum alii. manet Heins. e libris: post Pierium. Alii tenet; sic edd. Aldd. priores; sed mutavit Naugerius; et numen Goth. pr.-413. tedis Goth. sec.-414. media nigram et media nigra, aberratt. codd. Pier. et Heins. mediam magna Goth. sec. nigra mediam Franc. capiebat sec. Moret.-416. Exit et in aliquot Pier. cum Franc. Videtur hoc reconditam doctrinam habere: membra exit. Sed manifesta est corruptela. Primum librarii lapsu Exuit et in scriptum erat; ut metro consuleretur, alii sic emendaverant, Exit et in, alii, Exuit et vultus quod et ipsum libri habent. Venetus: Exuit, in vultus et se.-418. nectit Gud. a pr. m.--419. Chalibe, Calibe, Calibæ, Chaliba, Chalibo, imperite a librariis scriptum. Editum ubique Chalybe. At Brunckius in Medic. scriptum viderat Calybe, et recte restituit; est enim Kaλúẞn. Jam autem deteriorum ætatum perpetuus mos, c in molliorem sonum ut mutetur. Apud Donatum Beroë, ex lib. v, 620. Porro a Servio jam ordo verborum factus: Fit Calybe, et Junonis templi anus sacerdos. Burmannus aliam rationem subjicit: Fit C. anus et sacerdos templi Junonis. Alterum durum, alterum solutæ orationi propius videtur. Junonis anus dubito jungi posse, ut sit, Junoni sacra anus. Forte melius rem sic expedias: vulgaris ratio erat: sacerdos anus (s. vetula) templi Junonis; pro hac doctius dixit poëta: sacerdos anus Junonis et templi.—420. juvenem duo Burm.-422. Dardaneis pr. Moreti, ut solent indocti librarii. transcribis sec. Hamb.—423. et abest aliquot Pier. NOTE Abnegat, externusque in regnum quæritur heres. 425 Lætus in arma para, et Phrygios, qui flumine pulchro 430 435 nium et præmia parata sanguine, et heres peregrinus quæritur ad regnum. I modo, illuse, expone te inutilibus periculis: i, supera Tuscos exercitus, protege pace Latinos. Ipsa autem omnipotens Juno filia Saturni palam jussit me dicere hæc tibi, dum dormis tranquilla nocte. Age igitur, et lætus cura juventutem armari et emitti portis ad bellum: et succende duces Phrygios, qui sederunt ad pulchrum fluvium, et pictas naves. Magna potestas Deorum hoc imperat. Ipse rex Latinus, nisi consentit conficere matrimonium, et stare promissis, sentiat et experiatur denique Turnum in bello. Tum juvenis ridens vatem, ita vicissim ore reponit verba: Non, ut putas nuntius ille fugit meas aures, classem ingressam esse fluvium Tybrim: ne mihi finge .... -424. Denegat Ven. æternusq. Dorvill. heros Vratisl.-426. i abest Reg. insterne multi Heins, duo Goth. et a pr. m. Medic. prosterne Parrhas. et st. aliquot Pier., et fore nonnulli Heins. rege.-427. jacerem conj. vir doctus in Misc. Obss., notante Burm.-430. parat alter Hamb., sed ultima litera subnotata. jube, ex interpretatione, Colot. Medic. Scheffer. Sed sequitur jubet . 432. et abest pr. Mentel. binisque Burm.-433. conubium sec. Rottend. et Goth. tert. d. p. jubetur aliquot Pier.-435. His Ven.-436. Ora Sprot. alveo Heinsius recepit secundum Rom. aliosque Pierianos, Medic. Gud. et Voss. pro var. lect. Vulgo, undam, quod cum aliis codd., ut Erf., etiam fragm. Vatic. retinet, et revocavit Brunck. Alii, unda, ut Medic. et al., vel undas, ut duo Goth. Sane utrumque bene dicitur; nec adest causa, cur alterum alteri præferas: nisi forte dixeris variari posse orationem, cum jam sup. 303. occurrisset: optato conduntur Tybridis alvéo. Legimus fluminis alveum VII, 33 et IX, 32. At nec minus unda Tybridis, unda Tiberini, fluminis undas. Si itaque hanc reponis lectionem, mox veniat qui alteram inferat; si hæc reposita sit, veniat paulo post, qui iterum priorem retrahat. Tales mutationes nec utilitatem nec voluptatem afferunt: faciunt tantum molestiam.-438. Nec duo Burm, cum NOTE 426 Tyrrhenas, i, sterne acies] Adversus quos Latinis bellum gerentibus opem Turnus sæpe tulerat. De iis, Æn. 11. 781. De Junone, Saturni filia, Æn. 1. 27. De Phrygiis, Trojanis, Æn. 1. 385. |