Funereasque inferre faces; tibi nomina mille,
Mille nocendi artes. Foecundum concute pectus,
Disjice compositam pacem, sere crimina belli;
Arma velit, poscatque simul, rapiatque juventus.
Exin Gorgoncis Allecto infecta venenis
Principio Latium et Laurentis tecta tyranni
Celsa petit, tacitumque obsedit limen Amatæ :
Quam super adventu Teucrum Turnique hymenæis
Fœmineæ ardentem curæque iræque coquebant.
Huic Dea coeruleis unum de crinibus anguem
Conjicit, inque sinum præcordia ad intima subdit:
Quo furibunda domum monstro permisceat omnem.
Ille, inter vestes et levia pectora lapsus,

340

345

domibus verbera et mortiferas tædas: tibi sunt mille species et mille artes nocendi : concita animum fertilem, disturba pacem confectam, semina causas belli: fac ut juventus velit arma, simulque petat, et corripiat ea. Postea Alecto imbuta venenis Medusais, primo adit Latium et altam domum regis Laurentis, et obsidet portas quietas Amata: quam fœminea solicitudo et ira cruciabat, flagrantem ob adventum Trojanorum et nuptias Turni. Dea injicit ei colubrum unum e capillis cœruleis, et submittit in sinum usque ad profundum cor: ut acta in furorem per id monstrum evertat totam familiam. He lapsus inter vestes et pectus leve, serpit nullo tactu, et

cum parte codd., quæ vulgarior forma est. cf. sup. Iv, 8.—339. dissice vulgo omnes codd., ex more; pronuntiationis tamen magis vitio, arbitror, quam doctrinæ subtilitate, ac si sit dissicere pro dissecare; ut viri docti sibi persuadent apud Guell. et Cerdam.—340. p. s. Trojana juventus aliquot Pier., minns bene. 341. Ex hinc duo Burm. et Goth. tert., ut solent recentes librarii scribere. Allecto. cf. ad v. 324. infacta Gud. i. medullis Menag. pr.–342. L. t. Latini Parrhas., ex intpt.-343. obsidit Gud. et Mentel. alter a m. pr., quod Heins. illustrat. pectus A. Erf., sed eo nondum perventum nunc.— 346. Hinc Ven.-347. subdens unus Rottend. cum Erf. mittit Menag. pr.-348. domum et m. Rom.-349. devia tert. Rottend, corpora aliquot Pier. et

NOTE

337 Tibi nomina mille] Vel intelligit mille pestes, Furiarum quasi famulas, quæ passim in earum comitatu ponuntur a poëtis, dictinctæ variis nominibus: ut sunt Luctus, Pavor, Fames, Discordia, &c. Vel intelligit causas nocendi: frequenter enim nomen pro causa sumitur: unde passim quo nomine, pro qua de causa.

341 Gorgoneis venenis] Quia Medusa una e Gorgonibus, Æn. 11. 616. caput habuit serpentibus horridum :

quod a se abscissum Perseus cum per Africam circumferret, stillantes inde in terram sanguinis gutta totidem in angues venenatos mutatæ sunt, unde multitudo tanta venenorum et serpentum in Africa. Ovid. Metam. IV. 620. et Apollonius 1. v. 1514. De Latio, supra 54. De Laurente regione, 63. De tyranni nomine, 266. De Teucris, Æn. 1. 239. De hymenæis, Ge. 111. 60.

Volvitur attactu nullo, fallitque furentem,
Vipeream inspirans animam; fit tortile collo
Aurum ingens coluber, fit longæ tænia vittæ,
Innectitque comas, et membris lubricus errat.
Ac dum prima lues udo sublapsa veneno
Pertentat sensus, atque ossibus implicat ignem ;
Necdum animus toto percepit pectore flammam:
Mollius, et solito matrum de more, locuta est;
Multa super nata lacrymans Phrygiisque hymenæis:
Exulibusne datur ducenda Lavinia Teucris,
O genitor? nec te miseret natæque, tuique?
Nec matris miseret, quam primo Aquilone relinquet
Perfidus, alta petens abducta virgine, prædo?
At non sic Phrygius penetrat Lacedæmona pastor,

350

355

360

subrepit furenti infundens halitum vipereum : magnus ille coluber fit aureus torques circa collum, fit tænia longæ vitte, et implicat capillos, et lubricus vagatur per membra. Et quidem dum prima pestis submissa humido veneno movet sensus, et immiscet flammas ossibus, et nondum animus excepit incendium toto pectore: tum locuta est tranquillius et solita consuetudine matrum, flens multum ob filiam et nuptias Trojanas: O pater, an Lavinia datur ducenda Trojanis? nec miseret te, et filiæ, et tui? nec miseret te matris: quam perfidus ille prædo deseret primo vento, abiens mari, abrepta virgine? Nonne pastor Phrygius sic intravit Spartam, et sic

Ven.-350. a tactu, ac tactu, intactu, aberratt. apud Burm.-351. spirans Medic.-353. Annectitq. Franc.-354. At dum tres Burm. et aliquot Pier. uno Rom.-355. Prætentat Zulich., perpetuo lapsu, ut sup. Ge. 111, 250. En. 1, 506. v, 828.—356. concepit Rom., sed hoc est commune verbum.-357. est abest Medic.-358. super natæ sc. hymenæis, multi Heins. Burm. Erf. et Goth. alter etiam: natæ 1. Turnique h, ex intpt. cf. inf. 398. lacrimis Mentel. pr.-359. Exulibus ducenda datur vel E. abducenda d. pars librorum Pier.; interpolatum a Grammatico, qui primam in Lavinia corripi nolebat. cf. ad vi, 84.-360. gnatæque et hic scribitur in nonnullis. gnatique Probus, mendose; sic tamen Goth. quoque sec. natiq.-361. Nec matris misera malebat Jo. Schrader. in schedis. primum tres Burm. et Erf.-362. adducta Parrhas. abrepta pr. Rottend. et codd. Servii.—363. An non aliquot Pier. et Medic.

NOTE

350 Attactu nullo] Sensibili, quem

Amata perciperet.

352 Tania vitta] Tania, extrema pars ritta: promiscue vulgo sumuntur. De sacro vittarum usu, Æn. n. 133.

361 Aquilone] Vento septentrionali, Ecl. vi. 51. Hic pro quolibet vento.

363 At non sic Phrygius, &c.] Legi

tur An non? per simplicem interroga. tionem: et at non? per interrogationem ironiæ conjunctam. Pastor, Paris qui primo pastor fuit, Æn. 1. 31. Phrygius, Trojanus e Phrygia, Æn. 1. 385. Lacedæmona, Spartam in Peloponneso, Æn. II. 577. De Helena ortu ex Leda, et raptu, En. 1. 654. Æn. vi. 511.

Ledæamque Helenam Trojanas vexit ad urbes.
Quid tua sancta fides? quid cura antiqua tuorum,
Et consanguineo toties data dextera Turno?
Si gener externa petitur de gente Latinis,
Idque sedet, Faunique premunt te jussa parentis:
Omnem equidem sceptris terram quæ libera nostris
Dissidet, externam reor, et sic dicere Divos.
Et Turno, si prima domus repetatur origo,
Inachus Acrisiusque patres, mediæque Mycena.

365

370

abstulit Helenam Ledæ filiam in urbem Trojanam? Quid erit tua sacra fides, quid antiquum studium tuorum, et dextra toties data cognato Turno? Si quæritur Latinis gener e gente aliena, et id statutum est, et mandata patris Fauni urgent te: certe existimo alienam regionem eam omnem, quæ non subdita dominationi nostræ separatur a nobis; et existimo sic Deos loqui. Præterea si requiratur prima origo familiæ Turni; patres Turni sunt Inachus et Acrisius, et media Græcia. Post

cum aliis Heins., quod vulgarins esset. v. Heins. ad Ix, 144. Damnat quoque Servius ad h. 1. at num alter Hamb. Phrygios Medic.-364. ad urbes Heins. e codd. Vulgo, ad arces.—365. facta f. et cura a. Deorum Erf. jura Parrhas. et jura Ven., male. et etiam binis aliis.-367. genus Parrhas. patitur alter Menag. et Goth. pr.-369. quæ subdita Parrhas. Totus versus abest Goth. tert.-370. Desidet Reg. poscere Medic. a m. pr., variatione non insolita. Nam dicere est constituere, constitutum habere. cf. Ernesti ad Tac. A. x1, 4.—371. Æterno si Parrhas. Turni Sprot. et Montalb. domo codd. Servii.-372. pater Oudart.

NOTE

366 Consanguineo Turno] Matrem habebat Veniliam, sororem Amatæ.

367 Si gener, &c.] Eludit oraculum Fauni, de quo supra 81. probatque illud in Turnum cadere: tum quia Rutuli non parebant Latinis, et sic externi poterant dici, quamvis vicini: tum quia e Græcis Argivis ortus erat Turnus; Æneas contra e Dardano Italo.

372 Inachus Acrisiusque, &c.] Inachus Argivorum rex fuit, qui nomen fluvio ibidem dedit. Acrisius ex ejus fuit posteris: pater Danaës, quam cum audisset parituram esse filium, a quo ipse foret occidendus : turre virginem inclusit. Hæc illic vitiata a Jove, sub aurei imbris specie per tegulas delapso, peperit Perseum. Ideo inclusa cum puero in arca ab

Acrisio, et in mare projecta, allapsa est secundum Græcos scriptores, ad insulam Seriphum, unam e Cycladibus in Ægæo Mari; ibique a Polydecte suscepta est: secundum Latinos, ad littus Apuliæ, ubi Pilumno regi, Turni avo, nupsit; et Ardeam condidit in Rutulorum finibus: Pilumnus Daunum, Daunus Turnum ex Venilia Amatæ sorore genuit.

Mediæque Mycena] Argos et Mycena, vicinæ Peloponnesi urbes, ita ut commune Junonis templum haberent, inter utramque positum, ex Strab. lib. VIII. uni eidemque principi parcbat tota illa ditio, Acrisii tempore; nec distinctum Mycenis regnum constitutum est, nisi sub Pelopis posteris, ut notat ibidem Strabo. Quare ob viciniam et indistinctum

urbem.

His ubi nequicquam dictis experta, Latinum
Contra stare videt, penitusque in viscera lapsum
Serpentis furiale malum, totamque pererrat :
Tum vero infelix, ingentibus excita monstris,
Immensam sine more furit lymphata per
Ceu quondam torto volitans sub verbere turbo,
Quem pueri magno in gyro vacua atria circum
Intenti ludo exercent; ille actus habena
Curvatis fertur spatiis; stupet inscia supra

375

380

quam frustra aggressa his verbis Lutinum, cernit eum contra persistere; et postquam furiosum venenum colubri intime lapsum est in viscera, et penetrat eam totam: tunc vero misera, commota magnis monstris, sævit ultra modum furiosa per rastam urbem: quemadmodum aliquando turbo cursitans sub torto flagello, quem pueri vacantes ludo agitant in magnum orbem circa atria spaliosa; ille impulsus flagello vagatur sinuosis spatiis: turba ignara obstupescit, et agmen impube miratur

et Schol. Cruq. Horatii.-374. lapsum est duo Burm.-376. magnis exercita monstris pro div. lect. Gud.-377. Ingentem s. Oudart. "quæ glossa est, inquit Burm.; forte incensam, nam Statius, qui ex foute Virgiliano sua, teste Lutatio, derivavit, Iv Theb. 382 Erectam attonitis implet clamoribus urbem.” Non satis equidem bæc assequor, sed in immensam—per urbem hærere aliquis potest, si parvam et angustam urbem Laurentum cogitet. Poëta tamen etiam in ceteris res passim Latinorum ad majus et splendidius evexit. Recordare modo regiam Latini v. 170 sq. Et immensa urbs simpliciter pro magna dicta est. Alioqui in mentem venire potest scriptum fuisse Immensum -furit; noto poëtarum more.-378. toto Menag. pr., noto errore. sub verbera Ed. Dan. Heins.—379. magni alter Hamb. in magno tres Burm.-380. habenis Rom. et alii Pier. habenas Goth. pr.-381. Curvatus Franc. et Dorvill. inscia turba vulgatum erat ante Heins. super inscia supra sunt qui legant ap. Pier. Sed stupet inscia supra Medic. cum aliis, etiam Pietianis; quo bene monet Hein

NOTE

diu imperium, Argos et Mycena promiscue pro uno eodemque regno, ac fere loco, habentur a poëtis, inprimisque a Virgilio. Hæc sufficiant testimonia, pauca e multis: Æn. 11. 178. Sinon a Calchante admonitos ait fuisse Græcos, exscindi Trojam non posse: 'omina ni repetant Argis:' id est, nisi Argos redeant: statimque refert eos, Calchantis admonitu: 'patrias vento petiisse Mycenas.' Ergo Mycenæ et Argos pro eadem urbe usurpatæ. Item Æn. vi. 838. sic ait de duce Romano: Eruet ille Argos Agamemnoniasque Mycenas:' id est,

Argivorum regnum eruet. Constat enim ex Strabone loco citato, Mycenas non a Romanis, sed ab ipsis Argivis esse erutas, ita ut suo tempore ne vestigium quidem earum reperiretur. Itaque hic: mediæque Mycenae, significant mediam Græciam, mediam Peloponnesum: partem pro toto, locum certum pro incerto.

377 Lymphata] Furiosa, Vel a Nymphis, lympharum præsidibus, quæ eos, a quibus erant conspectæ, in furorem agebant: ita fere Festus. Vel quod in rabiem acti, lympham, id est, aquam timeant: ita Isidorus.

Impubesque manus, mirata volubile buxum;
Dant animos plaga: non cursu segnior illo
Per medias urbes agitur populosque feroces.
Quinetiam in sylvas, simulato numine Bacchi,
Majus adorta nefas, majoremque orsa furorem,
Evolat, et natam frondosis montibus abdit;

Quo thalamum eripiat Teucris, tædasque moretur :
Euce Bacche, fremens, solum te virgine dignum,
Vociferans; etenim molles tibi sumere thyrsos,
Te lustrare choro, sacrum tibi pascere crinem.

385

390

buxum versatile; ictus adjiciunt vim buxo: regina non lentior quam ille cursus, vagatur per medias urbes et populos furentes. Imo præterea, ausa grandius crimen et ausa majorem furorem, abit in sylvas, sub ficta religione Bacchi, et occultat filiam in montibus umbrosis: ut auferat hoc conjugium Trojanis, aut retardet nuptias, fremens Evoë Bacche: clamans te unum dignum esse puella, o Bacche. Et vero rumor spargitur, puellam gestare pro te thyrsos teneros, circuire choris tuam

sius graphice designari pueros turbini intentos et quodammodo incumbentes præ studio et ardore lusns. Sic tamen jam Benedictus in Juntina: “supra habet antiquus codex, sicque legendum: expressit autem puerorum morem conglobatorum et inhiantium ipsi turbini, atque mirantium, quod ita in gyrum turbo vertatur."-382. Impubisque alii. Sic quoque Pieriani aliquot et Heins.— 383. nec Parrhas. ipso pr. Hamb.-384. agitut Zulich. superscripto se.-385. in sylvis Medic. a m. pr. et Witt. ut pars Pier. Iidem nomine.—386. adorsa multi Pier. et Heins., ut alibi quoque; cf. v1, 397. majoremque exorsa f. Ed. Ven. majorem exorsa Rom. orsa an ausa Franc. Sic et Schrader. conj. Saltem parum placet juxta positum adorta orsa.-387. Avolat pr. Moret. montosis frondibus pr. Menag. addit Goth. tert. et sec. Moret. In Parrhas. versus 388 erat ante hunc.-388. Qui alter Hamb. thalamo Moret. a m. pr. tædasve malebat idem vir doctus Jo. Schrader., ut aut eripere, aut saltem moras addere malit; ut sup. 315.-389. Evohe, Euhohe, Euhoë, Heuhoë scribi. tur. Male. Est Evoî, furens Menag. pr.-390. Pro etenim, suadet Menag. pr., ex glossa. At etenim præclare Zol yap Tol.-391. choros Heins. retinuit jam

NOTE

382 Buxum] Buxus arbor est: buxum, lignum arboris, buys, ex quo fit turbo, lusorium instrumentum versatile, Gall. sabot.

385 Bacchi, &c.] De eo, deque thyrsis, hastis pampino vestitis, Ecl. v. 29. De Bacchis, mulieribus eidem sacris, quarum furorem simulabat Amata, Æn. IV. 301. De vociferatione Bacchica euæ, vel evoë, Æn. vi. 517. De choro seu saltatione mulierum circa Deorum simulacra, Æn. Iv. 62. De

verbo lustro, pro circumeo, En, 1. 612.

391 Tibi pascere crinem] Mos apud Græcos, Romanos, Barbaros, capillos Diis sacrare: idque fiebat duobus modis, vel cos fluentes et incæduos alendo; vel detondendo, et templis appendendo, aut mortuorum tumulis injiciendo. Contendit tamen Cerdanus semper sacratos fuisse per tonsuram; nec solitos ali, nisi ut postea secarentur.