Regibus omen erat; hoc illis curia templum, 175 templum, hic locus destinatus sacris conviviis: hic mactato ariete patres solebant sedere ad mensas longas. Imo præterea stabant in vestibulo per ordinem imagines reterum patrum ex antiqua cedro, et Italus, et pater Sabinus plantator vitis, tenens in et Burm, cum Goth. pr. et p. tollere Witt.-174. templo Bigot.-175. Hæc Rom. cum binis Burm. et ed. Mediol. hic ed. Ven. sacræ tres Heins. et Medic. Pierii. sacris ædes Ven. et tert. Rottend. a m. pr.-178. e Heins. e snis et Pier., alii ex. Aliis utrumque abest, in aliis adhæsit e priori voci: antiquae cedro, et hine Schol. Stat, antiquæ cedri. v. apud Pier. et Heins.-NOTE et incipere: et inaugurari, pro, in dig- pagato imperio, regionem Œnotriam nitatem aliquam assumi. ante dictam, nomine suo Italiam nuncupasse. 174 Curia templum] Curia, locus est ubi res publicæ curantur: sive divinæ, ut sacrificia; sive humanæ, ut judicia, consilia: unde aliquando cum templo fere convenit; aliquando ab eo diversa est, ut hic. Qui curiæ præerat, dicebatur inde apud Romanos curio: et postquam populus Romanus a Romulo tres in tribus distinctus est, singulæ tribus divisæ sunt in decem curias, sic dictas a locis, quo sacrorum negotiorumque causa separatim cives conveniebant. 175 Ariete caso Perpetuis, &c.] Arietis sacrificium illis in partibus tum in usu fuisse jam diximus, 87. Perpetuis mensis: in longum porrectis, ubi continua serie sederent convivæ; non vero distinctis in sedilibus. Sic Æn. viii. 183. Perpetui tergo bovis. Porro considere, non in lecto recumbere ad mensas, heroicis temporibus moris fuisse diximus, Æn. 1. 702. 178 Italus] Hunc aiunt quidam fuisse Siculorum regem: Dionysius potentem virum, notrum genere, et ex eorum Arcadum prosapia, qui duce Enotro Lycaonis filio illuc ex Peloponneso venerant: eumque pro Sabinus Vitisator, &c.] Sabinus nomen dedit Sabinis, genti ex Lacedæmoniis quidem, ut vulgo existimatur; sed, ut Cluverius probat, ex Oscis Ausonibus oriundæ. Filius fuit Sunci, hujus regionis Genii, qui alio nomine Dius Fidius, alio item Semo dicebatur: ut patet ex Ovid. Fast. vi. 213. Hunc vitem et segetes coluisse non liquet: quare multi versum hunc totum 'Vitisator, curvam servans,' &c. referunt ad Saturnum. At certe structura versus omnino ad Sabinum esse referendum ostendit. Et si conjicere fas est: puto hunc Sabinum, ejusque patrem Sancum, artem serendæ terræ in eo tractu reperisse; unde Sancus dictus sit Semo; non quasi semihomo, id est inter homines Deosque medius, ut interpretatur Vossius; sed a seminando: atque ita vitisator et falce armatus pingitur ejus filius Sabinus; quod fortasse artem illam a patre inventam perfecerit, et vitium culturam eidem addiderit. De Saturno, Æn. VIII. 319. De Jano bifronte, infra 610. De vestibulo, seu atrio, in quo disponebantur imagines, Æn. Iv. 666. Vitisator, curvam servans sub imagine falcem, 180 185 imagine falcem curvatam; et senex Saturnus, et effigies Jani bifrontis; et alii reges a prima origine, qui certando pro patria tulerant vulnera bellica. Et præterea pendent circa sacra limina arma plurima, capti currus, et curvæ secures, et cristœ capitum, et magna claustra portarum, et spicula, et scuta, et rostra avulsa navibus, Ipse Picus, domitor equorum, sedebat cum baculo Quirinali, et vestitus parya tra 179. curva Voss.-180. senes Franc. biformis sec. Rottend. et a m. sec. Hngen. cum Goth. sec.-181. vestibulum Zulich. a m. pr. astabant est pro vulgari, stabant in v.-182. Burmannus Martiaque ex Servio cum Romano (Pierii) et editis omnibus legendum statuit. De editis verum hoc non est: nam in his qui inde ab Aldd. constanter legitur; etsi Benedictus in Junt. emendare jusserat que. Malim equidem qui et que abesse. Sed vereor, ne totus versus aliunde in margine adhæserit. An alius poëta dixerit Martia vulnera, ut arma Martia, signa Martia, àphïa reúxea, ignoro. Reges sunt omnino regio sanguine nati et veteres heroës, avаKTES. Sic ipse Eneas toties rex, ut inf. 220.— 183. sacrisque Oudart.-185. castra Oudart. pro claustra.—186. arreptaque Ven. -187. parvaq. vel fulvaque Zulich. Ceterum transpositi esse versus hi NOTE 181 Ab origine reges] Allusum aliqui putant ad populos Aborigines, quibus tunc Latinus imperabat. Hos quidam volunt primos fuisse Italiæ incolas, ibidem natos, non aliunde advectos, ideoque dictos Aborigines, cujusmodi homines Græci vocant avτóx@ovas. Alii ex variis nationibus vagis collectos, unde Aberrigenes dicti sint, ab aberrando. Alii vero plures, Dionysio Halicarnasseo duce, eosdem putant fuisse cum Enotris: qui ex Arcadia profecti, annis ante bellum Trojanum plusquam quadringentis, in Italiam appulsi, montes patrio more incoluerint; indeque quasi cognomine quodam appellati sint Abori gines, ab õpos mons. Videtur Virgilius primam opinionem tenere, En. viii. 314. De postibus, n. 11. 442. De cristis galearum, Æn. vi. 780. De rostris, in prora navium prominentibus, Æn. v. 143. 187 Quirinali lituo, &c.] Lituus, hic baculus est augurum, in summa parte incurvus, quo cœli regiones ad consulendos avium volatus distingue. bant; alibi tuba est, ejusdem formæ, Æn. vi. 167. Igitur succinctus ad trabeam duntaxat pertinet, non ad lituum: nemo enim cinctus baculo dici potest. Quirinalis dicitur: quia, ex Plutarcho, Romulus augurandi mire peritus fuit, ob eamque rem lituum solebat gestare: qui deinde studiose servatus in curia Saliorum, quæ est in Palatio, cum ea deflagrasset, inventus est integer, ut est apud Cicer. Succinctus trabea, lævaque ancile gerebat 190 bea; et sinistra manu ferebat scutulum: Picus, quem amatrix Circe, correpta nimia cupiditate, percussum aurea virga et transformatum venenis, fecit avem; et variavit coloribus ejns alas. Latinus sedens intra tale templum Deorum et avitam domum, accersivit Trojanos ad se sub tecta: et prior dixit hæc ore tranquillo iis quinque 187...191 Ipse Q. et ante vs. 183 retrahendi videri possunt: ut regibus subjungatur unus aliquis insignior Picus. Potuit tamen Virgilius maluisse alterum.-188. anchise et anchille in Goth. ex anchile, ut alii scribunt v. c. fragm. Vatic. ferebat Ven.-189. equis d. sec. Rottend.-190. Aurea sc. virga, nota synæresi; male Servius jungi vult aurea conjux.-191. fixit aver Hugen. Circa tres Heins.-192. Divum templo Medic. Pier. temploque NOTE de Divin. 1. 1. 30. Cum ergo Romulus appellatus sit Quirinus; ideo iituus hic, Quirinalis, per anticipatio nem vocatur. 187 Parva Succinctus trabea] Trabea, toga fuit, communis sive albi coloris: in eo dissimilis prætextæ: quod prætexta purpureo limbo tantum in ima ora prætexeretur; trabea multis fasciis virgisque purpureis, instar trabium transversis ac discurrentibus, ornaretur: iisque, vel intextis, vel assutis. Ornamentum fuit equitum in decursione publica, quæ Idibus Julii fiebat: item et consulum in aperiendo Jani templo: aliquando etiam augurum, qualis hic ornatus Pici describitur. A Romulo trabeam usurpatam, prætextam a Tullo Hostilio primum inventam habemus ex Plinio 1. Ix. 39. Quare Virgilius, qui eam attribuit Pico, prolepsi sive anticipatione usus est. Dicitur hæc Pici trabea, parva: id est stricta, brevis, atque angusta, quales initio toga fuerunt; non laxior et fusior, quales deinde luxus induxit. De ancilibus, scutis minoribus ac rotundis, Æn. vIII. 664. 189 Picus, equum domitor, &c.] Studiosus equorum dicitur ab Ovid. Metam. XIV. 322. mutatusque in avem picum, pirert, a Circe; quod, ob fidem uxori suæ Canenti servandam, ejus amorem sprevisset. Fingitur mutatus in picum: quia avis illa maximi usus fuit in captandis auguriis, qua in arte idem rex excelluit, unde et augurali habitu hic describitur. Aurea virga] Aliqni legunt aurea, in primo casu, ut ad Circen referatur, quemadmodum Venus aurea appellatur Æn. x. 16. Alii, aurea, in sexto casu, ut ad virgam referatur; quemadmodum diximus Æn. 1. 702. Aurea composuit sponda. Vocatur Circe conjux, id est amatrix, quæ conjugis loco optabat esse ; ut Ecl. vIII. 18. 'Conjugis indigno Nisæ deceptus amore.' 191 Sparsitque coloribus alas] Purpureo et fulvo, quibus pici pennæ distinctæ sunt. De Teucris et Dardanidis, Trojanis, Æn. 1. 239. Atque hæc ingressis placido prior edidit ore: Dicite, Dardanidæ, neque enim nescimus et urbem, 195 Et genus, auditique advertitis æquore cursum, Quid petitis? quæ causa rates, aut cujus egentes 200 205 ingressis: O Trojani (neque enim ignoramus et urbem et genus vestrum, et cogniti direxistis huc mari navigationem) dicite quid petitis? quæ causa tulit per tot maria cærulea ad littus Italicum naves vestras, aut cujus rei indigentes? Sive pulsi errore viarum, sive procellis (qualia multa navigantes tolerant per altum mare) ingressi estis ripas fluvii nostri, et statis in portu; ne fugiatis hoc hospitium: et ne nesciatis Latinos esse populum Saturni, non justum per vincula legum, sed sponte sua, et continentem se in consuetudine illius antiqui Dei. Et sane recordor (quanquam fama illa minus nota est ob vetustatem) Auruncos senes ita narrare: quomodo Dardanus, natus in his arvis, pervenit ad Idæas urbes Phrygiæ, et ad Deum alii Pieriani.-194. Atque hic Dorvill. ingressus Ven.-196. cursum revocavit Heins. ex libris et edd., vulgo alii cursus.-198. Litusque A. Dorvill. Litus et A. Franc. per tot Ven. per v. fervida Moret. tert. ex v. 24 hujus libri. texit Medic. a m. pr.-200. Qualia sæpe aliqnot Pier.-201. portusque Franc.-202. Nec f. Medic.—203. aut v. Dorvill. et legibus Comment. Cruqu. ad Horat. ap. Burm.-204. veterisque æri a Servio lectum esse suspicabatur Markland. ad Stat. p. 185. serentem codd. apud Pier. Putes forte esse ferentem. Sed ferre se est incedere. Wakefield Sylv. 1, p. 11 em. gerentem. Videat vir doctus, annon hoc pedestre et tenue sit, gerere se more Dei. Sed v. Notam.-205. eadem alter Hamb. idem Menag. pr. Porro Heins. conj. fama etsi; quo carere possumus. cf. Burm.-206. Áruncos alii, quod Ge. Fabricius diversum populum prodere putabat. Perperam. Ausonios Vratisl. a m. pr. Auricomos codd. ap. Pier. ex librarii stupore, ut et Autruncos in Rom. Auroncos in al. et argis Goth. alter. in agris Erf.207. penetrarit Heins. recepit ex pr. Moret. et ex Pierii Rom. aliisque alii, etiam fragm. Vatic., penetravit; hoc malim retineri: est enim gravitatis NOTÆ 202 Latinos Saturni gentem, &c.] Indicat ætatem auream. De qua, Ecl. IV. 6. Ge. I. 125. De Saturni in Italia regno, Æn. VIII. 319. De Auruncis et Ausonibus, supra 55. 207 Dardanus Ideas, &c.] Hoc narravimus Æn. III. 167. Æn. 1. 239. De Ida, monte Troadis in Phrygia, Æn. 1. 385. De Tyrrhena regione, Æn. 11. 781. Threiciamque Samum, quæ nunc Samothracia fertur. Accipit, et numerum Divorum altaribus addit. Dixerat. Rex, genus egregium Fauni, nec fluctibus actos Consilio hanc omnes animisque volentibus urbem 210 215 Samum Thraciam, quæ nunc vocatur Samothracia. Nunc palatium aureum cœli siderei excipit solio illum hinc profectum e Tyrrhena urbe Coriti, et donatus aris auget numerum Divorum. Dixerat: et Ilioneus sic respondit voce verbis ejus: Rex, eximia proles Fauni: nec nigra tempestas coëgit nos agitatos mari intrare in regnum vestrum; nec astrum, aut littus, abduxit nos a recta regione via. Omnes consulto et animis libentibus appellimur ad hanc urbem: ejecti regnis, quæ Sol oriens ex ultimo cœlo spectabat olim amplissima. Initium nostræ stirpis est a Jove; Tro epicæ. v. ad 1, 710.-208. Samom Medic. Samon alii.-209. Hunc illum pr. Hamb. Corithi, Choriti, Chariti, Coriti etiam hic aberrant librarii, ut sup. III, 170. Coriti Cyrena Exc. Burm.-211. numero Divorum altaribus addit: Heins. ediderat; solius Gudiani auctoritate. Impedita lectio, etsi sic expedias: regia cæli addit eum numero Divorum, altaribus h. e. per altaria, aris in ejus honorem exstructis; vel in altaribus, templis. At durum hoc: cœlum addere aliquem numero Deorum per altaria. Vulgata ante Heinsium lectio erat: numerum Divorum altaribus auget: nec modo in ed. Ven. et Mediol., sed in omnibus, quantum video, etiam antiquioribus, inque his Aldd. Eanque, quod mireris, tuentur codd. permulti, et ipse Medic. cum fragm. Vatic. At numerum Divorum altaribus addit Rom. cum aliis Pier. et ex Heinsianis forte plures exhibebant; sicque Erf. In altera hac, quæ codicum auctoritate firmatur, lectione nihil est, quod desideres; itaque reposui; sive ut sit : addit altaribus Divorum eum, numerum, h. numeri incrementum; sive simpliciter, et altaribus Divorum addit numerum, auget numerum altarium: unde venisse videtur altera lectio auget. In Ciri 201 venit-Cognatos augens reges numerumque suorum Ciris....-212. dictum Medic. a m. pr. dicto Gud. a m. pr. locutus sec. Moret.—214. succumbere sec. Moret. tectis ante Heins. vulgg. NOTE 208 Threiciamque Samum] Samos triplex. 1. Maxima, ad occidentem sinus Corinthiaci, in Mari Ionio, nunc Cephalonie, de qua, Æn. III. 271. II. Minor, ad occidentem Ioniæ, in Mari Icario, nunc adhuc Samo, de qua Æn. 1. 20. III. Minima, ad meridiem Thraciæ, contra ostia Hebri fluvii, in Delph. et Var, Clas. Mari Egæo, communius Samothracia dicta, nunc Samandrachi: de qua hic sermo est. De Corito oppido Tuscia, nunc Cortona, Æn. 1. 170. 217 Regnis, quæ maxima, &c.] Priamus enim maximæ parti minoris Asia imperabat, Æn. III. 1. De ortu Dardani a Jove, Æn. III. 167. Virg. 3 N |