Nec plura alludens. Ea vox audita laborum Hic domus, hæc patria est. Genitor mihi talia, namque 120 125 etiam comedimus mensas. Nec dixit plura. Vox illa audita indicavit prima terminum laborum: et pater excepit eam primus ab ore loquentis, et secum expendit admiratus oraculum. Statimque dixit: Salve, terra debita mihi per fatum; et vos salvete, o Penates Trojani. Hic est domus, hæc est patria. Etenim nunc reminiscor, pater Anchises deposuit apud me talia secreta fatorum: Fili, aiebat, quando fames coget te appulsum incognitis littoribus comedere mensas, cibis deficientibus; tunc fatigatus memento sperare sedem certam, et manu statuere apud Dionys. ἀλλ ̓ ἡμῖν ἤδη γε καὶ ἡ τράπεζα κατεδήδοται. 117. Heins. distinguere malebat: nec p. alludens ea vox etc., quod bene expulit Burm.-118. primumq. Menag. pr. primaq. sec. Rottend. et Dorvill. primusque malit Trapp., quod prosaico esset propius.-119. Corripuit Ven.; non male, inquit Heinsius. Burmannus conj. arripuit; uti accipi, arripi, omen solet. Nihil tamen mutat, et eripere ad vulgarem superstitionem refert, tanquam prohibuerit Æneas, ne Ascanius plura forte inominata subjiceret, et ideo pressit, forte manu sua os Ascanii. Liberalior et simplicior ratio videtur hæc, quam in nota posui, eripuit ad solam celeritatem dicentis et interponentis verba spectat; exquisitius est quam arripuit, rapuit. cf. sup. lib. 11, 619. Sic àpráŠE, TроаρжÁŠEш tà λeyóμeva. cf. Guell. Nec hic de omine sed de vaticinii exitu et eventu agitur. pressit, est vocem Ascanii repressit; nam cepto sermone alter interpellatur et reprimitur, quo minus loqui pergat. et stupef. est in aliis. stipefactus Pier. codd. etiam hic. n. dixit Parrhas. n. possit Goth. tert.-122. hic p. septem apud Burm. cum Goth. sec. et Goth. pr. est deest Ven. et Goth. tert.-123. f. a. canebat Parrhas.125. Servius interpretatur, quasi legerit: ancisis. Ambesis aliquot Pier. ex lib. 11, 257, ut Heins. monuit. assumptis Bigot. accensis Gud. a m. pr. accessis Goth. sec.-126. superare, spirare, aberratt. apud Heins. domus multi, defixus Ed. Ven.-127. tecto Franc.-128. Hæc erit Menag. alter cum Goth. NOTE 119 Stupefactus numine] Oraculo divino, quod ex Ascanii ore erumpebat; aut potius oraculi divina quadam solutione. Pressit. Vel, continuit silentio: vel potius, secum tacite expendit. ex 121 Troja Penates] Dii regionis illius patrii ac domestici ; qui, cum iis Penatibus conjuncti, quos Troja advehimus, jam communi nomine Penates tutelaresque Trojæ ac Trojanorum dicendi estis. Hæc erat illa fames; hæc nos suprema manebat, Exitiis positura modum. Quare agite, et primo læti cum lumine Solis, 130 Quæ loca, quive habeant homines, ubi moenia gentis, Vestigemus, et a portu diversa petamus. Nunc pateras libate Jovi, precibusque vocate 135 illic ac cingere manibus primam urbem. Illa fames erat ista: hi casus extremi erant destinati nobis, allaturi finem miseriis. Agite igitur: et sub primam lucem Solis inquiramus læti, quænam sint hæ regiones, aut quinam homines occupent eas, ubi sint urbes illius nationis; et abeamus in loca remota a portu. Nunc effundite pateras in honorem Jovis, et precibus invocate patrem Anchisen, et rursus afferte rinum in mensas. Sic locutus, postea cingit caput ramo viridi, orat Genium hujus loci, et Terram primam Deorum, et Nymphas, et Deos fluviales adhuc incognitos: deinde sec. hæc vox Vratisl. monebat sc. Anchises, Serv. et ed. Ven. manebant Rom., quod arridere potest. Sic v1, 84 sed terra graviora manent.—129. Exiliis in quod facile incidas, si memineris Æn. 11, 780 Longa tibi exilia et vastum maris aquor arandum, conj. Burm. ; et sic Goth., solenni varietate. Enimvero exitia sunt calamitates, ærumnæ, ut toties damnum, noxa, clades, et similia, et Græcorum, άτη, βλάβη, λύμη, λοιγὸς, οἶτος et alia.—130. primum duo Burm. cum Goth. sec. Erf. limine Moret. sec., perpetuo lapsu. vid. v1, 255.-131. quæve Dorvill. habitant duo Burm, ex intpt. ubi m. grais Goth. tert.-133. libare novis Goth. tert., prave et hoc. Libare pateras satis intelligitur esse dictum pro: libare vinum; ne quis pateris emendandum putet; etsi et hoc eleganter diceretur. notate Puget.-135. Sic demum fatus alter Hamb. affatus aliquot Burm. t. lauro tres ejusdem: quod arridere potest; nam lauro abundabat ille tractus.-138. noctuque conj. Voss., male; nam vulgare esset. noctique NOTE 128 Illa fames] Prædicta, non tantum ab Harpyia Celæno Æn. III. 257. sed etiam ab Anchise: forte n. vi. 890. ubi filio memorat futura bella in Italia; Et quocumque modo fugiatve feratve laborem.' 130 Primo cum lumine Solis] Posteræ lucis initio. Hunc enim diem in excensu, et libationibus, et Deorum veneratione posuerunt. De libatione in mensa, Æn. 1. 740. De divinitate Anchisæ, Æn. v. 59. 96. 98. De Geniis locorum, Æn. v. 95. 136 Primamque Deorum Tellurem, &c.] Juxta Hesiodum, qui in Theogon. 117. post Chaos primam Deorum ponit Terram, quæ primo genuit Cœlum ex Cœlo Oceanum, Saturnum, Gigantes, &c. Eneas deinde Nymphas precatur, de quibus Ecl. II. 46. Et Flumina, quæ suos quoque Deos habere putabantur. Et hos adjungit Telluri, quia eam ornant atque incolunt. 138 Noctem, &c.] Deam item, apud Hesiodum 123. prognatam e Chao, Idæumque Jovem, Phrygiamque ex ordine Matrem, Postera cum prima lustrabat lampade terras 140 145 Noctem, et sidera surgentia per noctem, et Jovem Idæum, et matrem Phrygiam per ordinem invocat, et geminos parentes e cœlo et ex Inferis. Tunc Jupiter omnipotens intonuit ter serenus e supremo cælo, et monstravit e cœlo nubem coruscantem auro et radiis luminis, ipse commovens eam manu. Tunc statim rumor spargitur per exercitum Trojanum, venisse diem quo ædificent urbem destinatam. Certatim renovant epulas, et gaudentes magnis præsagiis disponunt pocula, et coronant vina. Quando Rom. horrentia s. Parrhas.-141. calo ter Cuning. ex ed. princ. et 1476.112. que abest Dorvill. et antro Goth. sec. Forte aura magis placere possit; nam proprie et docte aura lucis et fulminis dicitur; ut supra vi, 204 vidimus. Tamen nec male nubes ardens radiis et auro lucis pro vulgari, radiis aureis; nota figura. vedéλn xpvooeidùs, ex qua intonuit.-144. Deditur scripti omnes Heins., nisi quod tres dicitur, et Sprot. editur. Diditur tamen Pieriani aliquot exhibebant, et agnoscit Ge. Fabric., sicque jam emendatum a Naugerio, et a Benedicto e Cod. Pal. per agm. murmur Ven. et pro var. lect. Gud. et pr. Hamburg.-145. condent aliquot Pier. et tres Heins. cum Erf. Licet et hoc tueri.-146. ordine Zulich. agmine pr. Hamb. et Bigot. Sed omine magno absolute dictum, cum tam clarum et manifestum augurium ipsis datum esset, etc.-147. Crateram Moret. sec. vid. ad 1, 728.-148. primo aliquot NOTE et parentem Diei atque Etheris: unde cum ea conjungit Signa sive astra, quæ noctu oriuntur et apparere incipiunt. Noctem invocat, ut imminentem; quia timebat sibi tum ab incolarum insidiis. 139 Idæumque Jovem] Natum in Ida Creta monte, et educatum in Dictæo ejusdem antro, Ge. IV. 151. De matre Phrygia, Cybele, in Phrygia præcipue culta, Æn. II. 111. 140 Duplices Coloque Ereboque parentes] Venerem matrem, quæ in cœlo; et Anchisen patrem, cujus idolum quidem apud Inferos erat, anima tamen in cœlo apud Superos. Æn. vI. 748. De Erebo, profundo Inferorum loco, Æn. Iv. 510. 141 Clarus ab alto Intonuit] Fulmen sereno cœlo cadens, modo fausti, modo infausti ominis, Ge. 1. 487. 142 Radiis lucis et auro] Lucis aurea. Sic Ge. II. 192. 'pateris libamus et auro,' 144 Diditur] Non deditur: hoc enim a dedo, trado; illud, a dido, distribuo. Horat. Sat. 1. 11. 2. 66. servis ....munia didit. Lucretius frequentissime. De coronatione vini; cum, vel implentur vino pocula, vel reipsa cin Orta dies: urbem, et fines, et littora gentis Diversi explorant; hæc fontis stagna Numici, 150 Hunc Tybrim fluvium, hic fortes habitare Latinos. Tum satus Anchisa delectos ordine ab omni Ire jubet, ramis velatos Palladis omnes, Donaque ferre viro, pacemque exposcere Teucris. 155 160 dies postera nascens cinxit terras luce; separatí inquirunt urbem, et terminos, et littora hujus nationis: discunt, hæc esse stagna fontis Numici, hoc esse flumen Tybrim, hic manere generosos Latinos. Tunc filius Anchise imperat centum oratores electos ex omni ordine ire ad magnificam urbem regis, omnes coronatos rumis Minerva: et portare illi viro munera, et petere pacem pro Trojanis. Non est mora: jussi properant, et vadunt celeribus passibus: Æneas ipse describit muros depressa fossa, et inchoat urbem, et in littore cingit primam habitationem vallo et pinnis in formam castrorum. Et jam juvenes perfuncti itinere videbant turres et domos altas Pier. Etiam Benedictus veterem lectionem esse ait, cum primo. -150. Diversa Menag. pr. a m. pr. ex v. 132. hic f. Parrhas. et Witt. Serviana etiam h. 1. corruptelis et Grammaticorum nugis scatent. Sed omnino pauca sunt in ista farragine, quæ, nulla exploratione prævia, tollere ac suscipere se posse adolescentes sibi persuadeant velim. Habent Serviana laudem suam, sed non hanc, quam nihi ipsi aliquando persuadere volebam, ut ad interiorem poëtæ interpretationem multa inde lucrarer.-150. Numicl scripsi, nam est Numicius.-151. hinc f. pr. Rottend.-153. angusta Ven.-154. ramos tres Heinsii, ipse malebat ramo.—155. viros pr. Rottend. ferre jubet Gud. a m. sec. 158. que abest Leid.--160. emensis Gud. a m. pr. et tecta multi Pier. et Heins. Latini Medic. cum aliis plurimis, it. edd. Mediol. Ald. et al. La NOTE guntur floribus, Æn. 111. 525. et Ge. 11. 528. De lampade, pro Sole, Æn. IV. 6. 150 Stagna Numici] Fontem Numicii fluvii, cujus brevissimus cursus est prope Lavinium, inter Laurentum et Ardeam. Hunc fontem aiunt sacrum fuisse Annæ Perennæ, quam Ovidius Fast. III. 551. putat Annam esse Didonis sororem, eo profugam, post necem sororis direptamque ab Iarba Carthaginem: nunc est Rivo di Nemi. De Tybri, Æn. 1. 17. De Latinis, supra 54. 154 Ramis Palladis] Olivæ, Palladi sacræ, Ge. 1. 14. De Pallade, Æn. 1.43. 157 Designat mania fossa] Locum ad orientalem Tybris ripam, paulo supra maris littus, cui nomen Trojæ dedit, ex Livio et Dionysio Halicarn. ubi deinde Ostia urbs ab Anco Marcio Romanorum rege condita est. 160 Tecta Latinorum] Redundat syllaba in versu, ut in isto, Ge. I. Ardua cernebant juvenes, muroque subibant: 165 Imperat, et solio medius consedit avito. Tectum augustum, ingens, centum sublime columnis, 170 Hic sceptra accipere, et primos attollere fasces Latinorum, et appropinquabant muro. Ante urbem pueri et juvenes in prima puber» tate exercentur equis, et regunt currus in arena, aut intendunt difficiles arcus, aut vibrant brachiis spicula flexibilia, et provocant se cursu atque jactu telorum. Tunc nuntius vectus equo refert ad aures grandævi regis venisse magnos homines in habitu incognito. Ille jubet eos adduci intra domum, et sedit in avito solio, in medio suorum. Fuit in altissima parte urbis domus magna, magnifica, educta centum columnis, palatium Laurentis Pici, tremenda ob sylvas et religionem majorum. Initium erat regibus, inde sumere sceptra, et erigere primos fasces: hæc curia erat illis tinorum non nisi Mentel. et Menag. cum recentibus tribus Burmanni exhibent, item bini e Goth. Sed auctoritatem graviorem dant libri Pieriani, Servius et Asper Grammaticus. tecta domorum ed. Ven. ex lib. xII, 132, Burm.-161. murosq. Rom. pr. Mentel, et pro var. lect. Leid. cum Witt. Sed vulgatam defendit Arusianus Messius. Et est doctius, subire tecto, quam, tectum. Contra succedere tectum doctius quam tecto. muroque propinquant Gud. pro var. lect.-162. et privo Oudart. primoque in f. Bigot.-163. Exercetur Gud. a m. pr. in deest pr. Mentel., et que Bigot.-166. Tum aliquot Pier. prærectus ex Pier. et suis recepit Heinsius, ut sit, ante Trojanos urbem invectus: ut præire, præcedere. Cur enim poëtæ non licuit nova voce uti ad analogiam facta? Alii legunt: provectus, quod frustra defendit Burm.167. in deest tertio Mentel. et tert. Goth. reportant alter Hamb. reportat est simpliciter pro portat. Argutatur Burmannus, dum emissum ante nuntium fuisse conjectat.-168. inter duo Burm.-169. medio alter Hamb.-171. Urbe f. media lectum alicubi ante Pierium; et sic aliquot Heins. et Burm. cum Goth. tert. mediæ Dorvill.-173. Hinc Ald. pr. et Junt. et pars codd. Heins. NOTÆ 295. Vulcano decoquit humorem.' Notat Laurentum, urbem Latini regiam. 171 Laurentis regia Pici] De illa regia, et Laurente agro, supra 63. De Pico, 47. et infra 189. posuit, pro quibuslibet imperii insignibus: nondum enim fascium hic usus erat. Omen posuit pro initio: quia veteres, gravissimarum rerum initio, captare omina et auspicia et anguria solebant: unde auspicium etiam, et 173 Attollere fasces omen erat] Fasces auspicari, dicimus, pro, initium capere |