alia religio Neptuni erat. Cum his Penates e religione antiqua Samothracica. Commode his numinibus et sacris memorandis usus est Maro: e templo Palladis Palladium raptum II, 165 sq. ex Iliad. Z, 297, et in idem pompa cum peplo ducta 1, 484 sq. Aliud Palladis templum in urbe fuit: e quo Cassandram abstrahi vident Trojani 11, 404. 425, nam ab hoc ad arcem pergunt Æneas et socii 437. Apollo Thymbræ, et Sminthei nomine Chrysæ, tum in ipsa arce, Pergamo, templa habuit: unde ejus sacerdos Panthus 11, 318' arcis Phoebique sacerdos.' Add. 429. 430. Apollini cum Neptuno sacra facit Æneas III, 119 tanquam Diis patriis. Scilicet ille Troja tutela et præses deus: vi. 56. Neptuni sacerdos Laocoon sacra ex antiquo more ad littus faciens 11, 201. Cybele e Creta repetita II, 111 proprie ad Phryges spectabat: in Ida coli solita: ix, 80 sq. x, 252 sq. Vestam addit Virgilius, (11, 567 ubi Helenam limina Vesta servantem memorat; et II, 296, 7. ubi Hectoris Umbra visa est efferre adytis penetralibus Vestam et Ignem sacrum; quæ vix aliter quam de Vestæ æde accipi possunt,) nescio an de suo; si auctoritatem habuit, ad Phrygum religionem, Matrem Deum, spectare illa potuit; nisi probabilius fit, hanc in Venere latere, quam Homerus inter numina Trojanis studentia retulit, etsi alia ejus Deæ religio Trojæ non occurrit. Veneris tamen templum in arce effictum video in Tabula Iliaca n. 107. At Veneris v Tpwád signum in Museo Capitol. To. IV. p. 353 non bene ad veterem Trojam refertur; est enim Alexandriæ Troadis. Junonis quoque Maro fecit templum in arce 11, 761, et Cereris sacellum ante urbem 11, 714; hæc forte de suo; nam in Homero memorata non memini.

Cum autem Romani et ipsi Jovem, Junonem, et Palladem in arce colerent tanquam Deos imperii præsides, voluere interdum poëtæ et hos e Troja Romam traductos haberi. In conditionibus quoque pacis inter Latinos et Trojanos habetur hoc, quod sacra Trojana recipiuntur a Latinis: XII, 192 'sacra Deosque dabo,' et 836 morem ritusque sacrorum Adjiciam.'

EXCURSUS X.

DE COREBO.

11, 341 sq. 386 sq. 424. 425. De Corobo Mygdonis f. argumentum, pro episodio inductum a Virgilio, variis modis a veteribus fuisse tractatum videtur, donec tandem stulti et vecordis hominis personam ei induerent, ut adeo in proverbium abiret: de quo v. Joca ap. Cerdam. Ad v. 341 Servius: Hunc autem Coroebum stultum inducit Euphorion, quem et Virgilius sequitur, dans ei inf. 390 Dolus an virtus quis in hoste requirat?' cum sit turpissima dolo quæsita victoria.' Prius illud notatu dignum; Euphorion enim Corobo, temerario forte in Achivos facto impetu, personam vecordis hominis primum addidisse videtur; dum scilicet argumento ab aliis tractato novitatis gratiam conciliare volebat. Etiam Pompon. Sab. Euphorion,' inquit, inducit eum stultum.' Sed alterum quod in Servio Euphorionem Virgilius sequi' traditur, grammatici commentum est; non enim vecordem et stolidum exhibuit Coroebum; nec, nisi alia fuere in Euphorione, quæ expressa forte sunt a poëta, aliunde liquet, an Euphorionem ante oculos habuerit Virgilius; quod adeo sine fundo idoneo ex h. 1. ponit Jac. Nic. Loënsis Epiphyll. 11, 3, ut non magis vera sunt, quæ de carmine Minxade depromta a Virgilio esse vult. In Polygnoti tabula ap. Pausan. x, 27 Coroebus etiam erat expressus, ubi ille addit: ejus monumentum nobile in Phrygum finibus, et Mygdonas ab eo nomen habuisse; quod falsum nam Mygdones antiqua Thracum stirps fuere. Venisse eum ad Cassandra nuptias, et occisum, s pèv ó πλsíwv λóyos, a Neoptolemo; Lescheus autem a Diomede interemtum carminibus prodidit. In hoc Virgilius tertium aliquem auctorem secutus est, nam is v. 425 a Pencleo interfectum tradit. Cum Lescheo facit Quintus Calab. XIII, 168 sq. Ad aram interfectum exhibet etiam Tabula Iliaca n. 104. Corbum Mygdonis filium inter vigilum duces nominat Auctor Rhesi

539. Patrem saltem Mygdonem Homerus suppeditaverat ; nam Mygdonem et Otreum Priamus olim copias Phrygum adversus Amazones ducere viderat: Iliad. r, 184 sqq. In Epitome Iliados v. 248 est clara satus tellure Corobus:' quod non satis assequor. Venerat ille e Phrygia. Alius Mygdon est Amyci frater in Heracliis et Argonauticis: v. Not. ad Apollod. p. 379. Ceterum quæ subjiciuntur, Corobum Cassandra amore incensum operam Priamo in hoc bello obtulisse, eleganter ab Homerico Othryoneo II. N, 363 sqq. traducta sunt, sed multo suavius et ornatius, inprimis hoc: Infelix qui non sponsæ responsa furentis Audierit.'

11, 403-406.

EXCURSUS X.*

CASSANDRA RAPTATA.

Ecce trahebatur passis Priameia virgo Crinibus a templo Cassandra adytisque Minervæ, Ad cœlum tendens ardentia lumina frustra: Lumina; nam teneras arcebant vincula palmas.' Cum mihi propositum sit, ex Notis ea, quæ pro digressione haberi possint, etsi cum Maronis doctrina conjuncta, sublata in Excursus rejicere: revocabo ad h. 1. ea, quæ antea in Nota ad h. v. disputaveram, rejectis aliis, post ista a me notatis, quæ nunc in Commentatione elegantissima doctissimi Böttigeri copiosius sunt disputata. Redibant autem illa partim ad ipsum mythum diversis modis narratum et tractatum; partim ad Virgilianam rationem. Et in priore quidem parte otium fecit nunc laudata modo Böttigeri docta de hoc argumento in Vase picto commentatio. Monebo tantum hæc pauca: Homerus facinus Ajacis in Cassandram commissum ignorat: quod jam Strabo observaverat XIII p. 896 c. Cassandram vatem, Priami filiam, cum ceteris captivam abduc

7

tam esse, jam antiquiores narrasse videntur. Servata illa in reliqua præda, tandemque sorte ducta Agamemnoni cesserat. Apud Proclum in argumento Arctini 'Ixíou mégσos hoc unum narratur: Κασσάνδραν δὲ Αἴας ̓Οϊλέως πρὸς βίαν ἀποσπῶν συνεφέλκεται τὸ τῆς ̓Αθηνᾶς ξόανον (quod Cassandra Deæ supplex, ἱκετεύουσα, amplexa erat,) ἐφ ̓ ᾧ παροξυνθέντες οἱ Ἕλληνες καταλεῦσαι βουλεύονται τὸν Αἴαντα· ὁ δὲ ἐπὶ τὸν τῆς ̓Αθηνᾶς βωμὸν καταφεύγει καὶ διασώζεται ἐκ τοῦ ἐπικειμένου κινδύνου. Apparet ex his, fabulam disertius fuisse tractatam in eo carmine. Fuit enim Ajax in judicium vocatus propter sacrilegium; hoc est judicium illud, quod in Poecile pictum erat Athenis: Pausan. 1, 15 p. 37. οἱ βασιλεῖς ήθροισμένοι, διὰ τὸ Αἴαντος ἐς Κασσάνδραν τόλμημα· et Delphis in Lesche a Polygnoto pictus Ajax erat ὀμνύμενος ὑπὲρ τοῦ ἐς Κασσάνδραν τολμήματος Pausan. x, 26. Videtur adeo Ajax professus esse, falsi se criminis accusari, nec vim puellæ a se esse factam. Ulyssem accusatoris partes egisse ex c. 31. pr. colligas, uti et alibi memorari memini, Agamemnonem fraudem Ajaci esse machinatum, ut Cassandra, cujus amore captus erat, potiretur. Duxit inde commenta sua Philostratus in Heroic. 8. Stupri quoque ab Ajace illati memoratio vix apud eos potuit esse, qui Agamemnonem amore Cassandra incensum in scenam produxerant: ut Euripides Troad. et al. Unde et Horatii versus II, 4. 7, 8. Arsit Atrides medio in triumpho Virgine rapta. Qui Agamemnonis amorem narrabant, vix vitiatam ab Ajace Cassandram narrare potuere. Verum redeamus ad Cassandram.

Hanc Minervæ supplicem factam, cum ab Ajace abductam primi auctores memorassent; adjecere alii et cyclici et tragici vim ab eo Cassandra pudori factam, tandem stuprum in ipso templo in conspectu Deæ factum. Utuntur veteres vocabulo, quod rem fere ambiguam facit, λxeobaι, éλxeìœ0xι, éλxúeobas, quod et de abstractis in captivitatem, et de vi corpori illata, dici solitum, ad ipsam narrationis amplificationem ducere potuit; nam ayeras vocabulum commune, ambiguitatem eam haud admittit; v. c. Iliad. П, 332. At Odyss. 4, 579. Tityus Latonæ vim inferre voluit. A

γὰρ ἤλκησε—Πυθώ δ ̓ ἐρχομένην: quæ apud Apollod. 1, 4, 1. reddita sunt: Οὗτος Λητω θεωρήσας, πόθῳ κατασχεθεὶς, ἐπισπᾶται. Aliis locis simpliciter captivæ abductæ, et, quia invitæ discedunt, abstractæ et raptatæ fœminæ sunt. Ita Iliad. X, 62 in Priami lamentis, cum Hectorem in mœnia revocare studet, υίας τ' ὀλλυμένους ἑλκηθείσας τε θύγατρας,—ἑλκομένας τε νυοὺς ὀλοῆς ὑπὸ χερσὶν ̓Αχαιῶν. Adde ἑλκηθμὸν Andromaches Iliad. Z, 465 et de voc. cf. Valken. ad Iliad. X p. 51. Multo magis autem supplices vi abstractæ ab ara et asylo: ita Andromache Eurip. 566 καὶ νῦν με βωμοῦ Θέτιδος—"Αγουσ άоσάσavтes. Etiam capillis prehensas ita abductas esse nihil est quod mireris.

Secundum hæc in ipsa Cassandra ambiguum plerumque fit, utrum poëta declarare voluerit, vim illatam an abstractionem captiva; alterum hoc simplicius esse censeo. Apud Eurip. Troad. 69. 70. Minerva: Oux olo' üßproteïσáv μe xai οἶσθ ̓ ὑβρισθεῖσάν με ναοὺς ἐμούς; Οἶδ ̓ ἡνίκ ̓ Αἴας εἷλκε Κασσάνδραν βίᾳ. Et apud Lycophr. 358. ipsa ait: Tews Bialws—Éλxvobńoqμas. His narratis usi sunt poëtæ et artifices diversis modis pro consilio quisque suo, omnino tamen sic, ut Cassandra capillis prehensa abstrahatur ab Ajace, signo Deæ apposito aut ab ea apprehenso. Captiva ea sic abducitur. Factum est tamen nescio quomodo, ut de stupro illato vel inferendo cogitent homines, etiam ubi nihil est, quod eo ducat: ut in ipsis gemmis et vasis pictis, in quibus nihil oculis objicitur quam Cassandra supplex Deæ vi ab Ajace abstracta. Neque in veteribus operibus aliud quid significatum fuit; uti primo loco in Cypseli arca apud Pausan. v, 19. Пeñointai dè xai Κασσάνδραν ἀπὸ τοῦ ἀγάλματος Αἴας τῆς ̓Αθηνᾶς ἕλκων. ἐπ' αὐτῷ δὲ καὶ ἐπίγραμμά ἐστιν· Αἴας Κασσάνδραν ἀπ ̓ ̓Αθηναίας Λοκρὸς ἕλκε.

Jam poëtæ nostri verba per se spectata non magis aliquid de vi pudori illata innuunt; Cassandra vi e templo Minervæ abstrahitur, manibus vinctis, tanquam captiva. Si quis hæc ad poëtæ pudorem trahere, et lumina ardentia,' ira, et 'crines passos' eo referre velit, ut stuprum jam passa esse arguatur, videndum est, ne argute magis hoc fiat, quam vere.