396

De Eschyli in Choëphoris consilio:

PREL. XXI.

Quos versus ideo libentius huc adduxi, quod ad eam partem pertinent sacrarum literarum, quæ præ cæteris mihi quidem videtur imbui colore quodam Æschyleo vel propter aρxaιóтporov illam sententiarum ἀρχαιότροπον gravitatem, vel quod aliam super alia solet ingerere divinus scriptor, junctura simplice magis quam callida et artificiosa.

Verum, ut ad Eschyli chorica revertamur: quid si Vates eo consilio flagitia hominum adeo acerbe detestatur, ut in Deorum bonitatem, immensam illam et indefessam, efficacius et melius animos possit convertere? Quid si Chorus, personam quodammodo gerens universi hujus generis miserorum mortalium, voluit coram Diis confiteri communia omnium peccata, dedecora, errores: quæ confessio, Natura ipsa docente, fuit omni tempore non minima pars religionum et honoris Deorum? Sed de hac cantilena satis.

Iterum, Oreste jam domum ingresso, prosequuntur eum carminibus boni ominis: quorum id proprium est et præcipuum, quod primum justa prece Jovis, Mercurii, Larium opem invocant: deinde quasi consecrato incepto, palam et aperte accendunt ad matris cædem, stimulosque addunt, ne manus horrore langueat1:

σὺ δὲ θαρσῶν, ὅταν ἥκῃ μέρος ἔργων,
ἐπαΰσας πατρὸς αὐδὲν,

θροούσα σε, Τέκνον,

πέραιν ̓ οὐκ ἐπίμομφον ἄταν.

Sane artificii minime mediocris erat, ut quæ alioqui facinoris atrocis atrocissima pars videri debuit, eam præciperet animoque antè perageret Chorus, interpres divinæ voluntatis, mediis etiam precibus et religionibus.

1 Choëph. 825.

PRÆL. XXI. tum ante cædem, tum post eam patratam.

397

Denique, patrata cæde, præsto erit rursus idem cum suo Pæane Chorus; confirmaturus videlicet, sacrificium illud æquis oculis a Diis immortalibus adspici m.

Ita “fervet, immensusque ruit” Poeta, ut ne spatium quidem linquat, rem ipsam intueri volentibus; neque facile audeamus id appellare parricidium, quod tantorum Numinum assensu et opera geritur.

Quare, sive Chorica spectes carmina, seu loci ipsius et scenæ rationem, sive alternantes, coram tumulo patris, Electræ et Orestis preces, seu rigidam illam simplicitatem universi carminis, nullis neque flexibus Fortunæ variati, neque ambitiosis dicendi luminibus: mea quidem sententia non multum errabit, qui dixerit hanc fabulam ad genus religiosum atque ad divina facienda plurimum pertinere.

Venio nunc ad oraculi Phœbei partes, gravissimas quidem illas et notissimas, tum in hac Tragoedia, tum

398

Quid in Choëphoris valeat Oraculum: PREL. XXI. etiam in Eumenidis. Quarum ut rectius intelligatur vis, recordamini, quæso, quantum in his rebus id valeat, ut in unum locum colligantur dispersæ regionis cujusque religiones, et ex uno quasi fonte manent usquequaque in universum populum. Nempe eo modo cernunt omnes expressam quodammodo pietatis formam, qui prius longe lateque vagabantur, et in alia omnia abibant. Ita natura comparati sumus, ut magna locorum vis sit, ac pæne incredibilis, non modo ad rerum semel visarum memoriam, verum etiam ad fidem absentium, earumque quæ ex conspectu longissime sunt positæ. Itaque multum, immo plurimum valebat vel nomen solum Delphici istius adyti; ut eo audito, illi etiam, qui locum ipsum nullo unquam tempore conspecturi essent, facilius multo ad religiones, et ad sacram piamque formidinem flecterentur animis: formabat enim intus sibi quisque imaginem quandam locorum nondum visorum, quorum ope leges ipsas, divinaque responsa validius effingeret et in animum suum imprimeret. Quod si qui unquam Delphos inviserant, suisque lustraverant oculis remota ac veneranda loca, Parnassi juga, fontem Castaliæ, rupes, antra, lauriferos saltus; crediderim equidem, earum rerum memoriam non modo semper hæsuram animis, verum etiam omni vita temperaturam quodammodo curas et cogitationes eorum, quod ad res sacras et religiosas attinet.

Ut illud omittamus non leve sane; quod, ut tunc erat Græcia, illorum quoque virorum animi, qui se volebant esse in republica aliquid, quive patriæ curam gerebant, arrecti in fanum istud ac tripoda, tanquam in communem aliquam totius Græciæ possessionem, tenebantur. Magnus his accessit cumu

PRÆL. XXI. maxime ut erat Graiorum respublica.

399

lus, ipso Eschyli tempore, Persarum adventu, cum ad limen delubri tanta illa miracula direptores Asiaticos oppresserunt. Ne multa; auribus vere Hellenicis non simplex erat voluptas, quoties occurrebat in theatro vel adyti istius vel regionum vicinarum mentio recitato videlicet sive Eumenidum Prologo ",

σέβω δὲ νύμφας, ἔνθα Κωρυκὶς πέτρα

κοίλη, φίλορνις, δαιμόνων ἀναστροφή

seu matutina Ionis Euripidei cantilena",

ἄρματα μὲν τάδε λαμπρὰ τεθρίππων

ἥλιος ἤδη λάμπει κατὰ γᾶν

ἄστρα δὲ φεύγει πυρὶ τῷδ' αἰθέρος
εἰς νύχθ ̓ ἱεράν.

Παρνησιάδες δ ̓ ἄβατοι κορυφαὶ

καταλαμπομέναι τὴν ἠερίαν

ἁψῖδα βροτοῖσι δέχονται·

σμύρνης δ ̓ ἀνύδρου καπνὸς ἐς ὀρόφους

Φοίβου πέταται·

θάσσει δὲ γυνὴ τριπόδα ζάθεον

Δέλφις, ἀείδουσ ̓ Ελλησι βοὰς,
ἃς ἂν ̓Απόλλων κελαδήσῃ.

̓Αλλ ̓, ὦ Φοίβον Δέλφοι θέραπες,
τὰς Κασταλίας ἀργυροειδεῖς

βαίνετε δίνας καθαραῖς δὲ δρόσοις
ἀφυδρανάμενοι, στείχετε νάους.

Tali carmine revocabantur quidem animi ad amœnissimos convallium anfractus, et ad invii nemoris dulcem quendam horrorem: veruntamen omnium maxime movebat Graiorum foederis, publicæ aræ, communium sacrorum memoria.

Quod igitur Æschylus noster (ut ad eum sermonem, unde paullum abii, redeam) cædis auctorem et patronum adhibuit Oresti suo Apollinem Pythicum, perinde est, ac si in ejus patrocinium omnes omnium Græcorum religiones evocasset. Multo certe veri

θεὸν ἐκ μηχανῆς jussisset identidem exsilire; quæ ratio, ut mihi quidem videtur, vel gravius in bonos mores atque in Deorum reverentiam peccat, quam in veritatem humanæ vitæ. Nam quale tandem id est, ut facinus alioqui atrocissimum tolerabile fiat, edita semel de cælo dæmonis voce! quo remedio is, quem modo nominavi, Euripides, utitur cum alias, tum ad finem Electræ suæ. Quanto rectius noster, qui docet ab initio, pendere omne consilium ex sanctissimi oraculi decreto; quoquo modo se res habebit, Oresti minime fore pœnitendum, quod tanti Numinis effato morem gesserit P.

οὔτοι προδώσει Λοξίου μεγασθενὴς
χρησμός, κελεύων τόνδε κίνδυνον περᾶν,
καξορθιάζων πολλὰ, καὶ δυσχειμέρους
ἄτας ὑφ ̓ ἧπαρ θερμὸν ἐξαυδώμενος,
εἰ μὴ μέτειμι τοῦ πατρὸς τοὺς αἰτίους.

. . . . τοιοῖςδε χρησμοῖς ἆρα χρὴ πεποιθέναι.

Huc etiam congessit teterrimam vim minarum, patris ultionem negligenti, ab Apolline intentarum.

τὸ γὰρ σκοτεινὸν τῶν ἐνερτέρων βέλος
ἐκ προστροπαίων ἐν γένει πεπτωκότων,
καὶ λύσσα, καὶ μάταιος ἐκ νυκτῶν φόβος
κινεῖ, ταράσσει, καὶ διώκεται πόλεως
χαλκηλάτῳ πλάστιγγι λυμανθὲν δέμας.
καὶ τοῖς τοιούτοις οὔτε κρατῆρος μέρος
εἶναι μετασχεῖν οὐ φιλοσπόνδου λιβὸς,
βωμῶν τ' ἀπείργειν οὐκ ὁρωμένην πατρὸς
μῆνιν, δέχεσθαι δ ̓, οὔτε συλλύειν τινά
πάντων δ ̓ ἄτιμον κἄφιλον θνήσκειν χρόνῳ,
κακῶς ταριχευθέντα παμφθάρτω μόρῳ.

Habetis formulam ejus simillimam, quam hodie quoque adhiberi aiunt, tum Romæ tum alias, ubi diris ac devotionibus feriendum est caput aliquod insa

P Choëph. 267.

a Ibid. 284.