Fumidus atque alte spumis exuberat amnis; Indicit primis iuvenum, et iubet arma parari, Hunc decus egregium formae movet atque iuventae; Dum Turnus Rutulos animis audacibus implet, Ut cervum ardentes agerent: quae prima laborum Virgilius prius ibi posuit." Sed legi non potuit furit intus aquae amnis Fumidus atque alte spumis exuberat amnis. Fortasse fuit spumis exuberat albis. In MSS. igitur tres diversae lectiones fuisse videntur aquae vis, aquai, aquae amnis. Plurima auctoritas est pro aquai. Et si leges aquae vis, atque a principio enuntiati removetur. Virgilius enim dicere solet atque fumidus amnis, quod bene animadvertit Wagnerus. Virgilius nusquam hoc vocabulum, quo in versibus sexaginta et quinque utitur, si Index Erythraei est accuratus, in quinta sede, ubi Dactylus requiritur, adhibuit. Arte nova, speculata locum. Mallem Stygiis se concitat alis, Arte nova. Erant Furiae mille nocendi artes. Nunc, quia Iulus venabatur, nacta erat novam nocendi artem. Speculata igitur locum, canes Iuli egit in cervum. Concitat se alis in Rutuli. Heynius miratur, cum Teucros, novamque artem meditaGraeci scribant 'Povrovλo, Latinos tur. Venit ad Teucros novo consilio, utramque syllabam corripuisse. Poe- nova arte. Et sic fere Jahnius et tae saltem corripuisse videntur. Sed Wagnerus, quanquam aliter distineos pronuntiasse puto Routli. Itaque guant. Caussa fuit, belloque animos accendit agrestis. Tyrrheusque pater. In multis Tyrrhus, quod Wagnerus fere revocasset. Et melius erat. Nam et terminatio est magis Latina, et nomen Tyrrhi ex historia regum Albanorum servatum ab Aurelio Victore Orig. G. R. 16. Ille, manum patiens, mensaeque assuetus herili. Eleganter, quia ex naturae veritate. Imitationum exempla apponam. Lucan. IV. 239. ferae mansuetae, quae hominem didicere pati. Lactantius Argum. Metam. Ovid. VII. XIII. volucres indomitas ac leonem manum pati coegisset. Ubi Burmannus alia annotavit, sicuti Oudendorpius ad Lucanum. Valerius Flaccus VII. 124. Sic assueta toris et mensae dulcis herili Canis. Ambros. Hexaem. V. 14. Aliae aves ad manum se subiiciunt et mensae herili assuescunt, tactuque mulcen tur. Adde Burmannum ad Valerii Fl. V.571. Orosius V. 18. Animalia, quae manus hominum blande perpeti solita erant. Quod autem Virgilius hic repetiit assuetus, cum supra iam dixisset assuetum imperiis, hoc Aeneidis non perfectae indicium est. Pro assuetum imperiis scripsissem Imperiis facilem. Ipse domum sera quamvis se nocte ferebat. Pulchre. Licet natura esset ferus, et legamus pectebatque ferum, factus est domesticus. Opposita ista illustravit Gronovius ad Senec. de Ira II. 31. Deflueret, ripaque aestus viridante levaret. Cerda et Heynius accipiunt cum defluxisset, Wagnerus: »Aestus cervus levabat et fluvio defluens et in umbrosa ripa decumbens." Sed poeta dicit canes cervum com Ipse etiam, eximiae laudis succensus amore, Nec dextrae erranti deus afuit: actaque multo movisse cum deflueret, hoc est ipso errabat. Latinum erat deus dextrae illo temporis momento, quo defluebat, et quo in ripa aestus levabat, eodem igitur momento quo natabat et decumbebat. Praeterea cervus decumbens commovetur, excitatur, excitur ex latibulis, ex sede, defluens minus recte commovetur. Defluens iam movetur. Utrumne librariorum incuria an ipsius Virgilii culpa acciderit, ignoro. Potuisset: defluxerat amne secundo, Atque aestus forte in ripa viridante levabat. Defluxerat amne, ut veniret ad ripam arboribus consitam, in quarum umbra recubabat, quum canes eum commovebant. Defluere, eleganter pro natare poni, annotavit Wagnerus. Adderem natare ex superiore loco in inferiorem. Recte Servius, quia cursus fluminis post natantem videtur. Nec dextrae erranti deus afuit. Heynius: »Non afuit, sic ut dextra non aberraret." Wagnerus: »Adfuit, ne erraret, aut, accipiemus errantem dextram de Ascanio, fugientem et huc illuc erratico cursu se ferentem cervum oculis et arcu, sive dextra, sequente." Errare, credo, ubi de sagittando agitur, vix aliud significare potest, quam non ferire. Deus adfuit dextrae erranti, est adfuit dextrae, quae errabat: esset adeo; Ascanius quidem errabat, sed deus adfuit, vel deus adfuit, sed Ascanius haud erranti adfuit, vel, dextrae haud erranti non afuit. Virgilium scripsisse puto FORS AN pro ERRANTI. Nec dextrae Fors an deus afuit, id est, Fors, vel potius deus, ipsa Furia, dextram Ascanii direxit. Livius I. 4. Forte quadam an divinitus super ripas Tiberis effusus lenibus stagnis. Ita coniecit Gruterus, pro forte quadam divinitus. Gronovius vocat coniecturam speciosam, additque Caesar. B. Gall. I. 12. sive casu sive consilio deorum immortalium. Virgilius Culic. 191. Casus sociarit opem numenne deorum. Suetonius Claud. 13. Casu quodam an divinitus. Idem tamen Gronovius vulgatum in Livio ex saniori, ut dicit, sententia illorum exponit, qui Fortem ipsam divinae curae adsignant. Sed non cogitavit vir magnus, Livium, quum dixerit an divinitus, idem dixisse, quod volebat, nempe vel potius divinitus. Adde Virgilium XII. 321. Quis tantam Rutulis laudem, casusne deusne attulerit. Ovidius Fast. II. 782. Viderit, audentes Forsne deusne iuvent. Ubi in viderit cogitandum est Lucretia. Auctor Ciris 278. Ante hunc conspectum casusve deusve tulisset. Valerius Maximus VII. 2. Directum est autem sive casu sive etiam coelestis numinis providentia. Statius Theb. II. Perque uterum sonitu perque ilia venit arundo. 540. Deum et Fortunam coniunxit: Atque imploranti similis tectum omne replebat. Historiam cervi respexit Statius Silv. II. vI. 20. Et volucres habuere rogum, cervusque Maronis. ubi legendum puto cervusque Maronem. Psittacus sepultus est; vide carmen Ovidii: Psittacus Eois ales mihi missus ab Indis Occidit, exsequias ite frequenter aves. Cervus habuit Maronem, qui tristem interitum deflevit. Conclamat agrestis. Clamore convocat. Vide Gesnerum ad Claudianum Rapt. Proserp. III. 4. silvis. Servius pestem accipit de Furia, a quo discessit Cerda, ipsos agrestes cogitans, reprehensus ab Heynio. Ego consequentiam non recte intelligo: Agrestes improvisi adsunt, nam Furia latet in silvis. Quid enim illud, quod Furia in silvis latebat, eo attinet, ut rustici improvisi adessent? Properabant ad clamorem Silviae. Silvia vocabat auxilium. Non opus erat, ut rustici a Furia in silvis latente, excitarentur, vel ad festinandum moverentur. Si cogito hanc difficultatem, et praeterea ambiguum et indefinitum in vocabulo pestis, tum etiam ipsum versum plane non necessarium, credere malim non esse Virgilii, eo magis, quod versu sublato, orationis cursus longe facilius expeditur. Duros conclamat agrestis. Improvisi adsunt. Celeritas nunc in ipsis verbis clarius apparet. Virgilius hic Furiam non memoravit. Ad eam redit demum vs. 511. At saeva e speculis sq. Illud at est indicium rei vel plane novae, vel, post silentium, brevius an longius, repetitae. Quinque versus interiecti non sat magnum efficiunt intervallum, ut Furiae Pestis enim tacitis latet abdita obliti esse videamur. Improvisi adsunt: hic torre armatus obusto, At saeva e speculis tempus dea nacta nocendi Audiit et si Codd. accederet auctoritatis. Nimiam Telum ira facit. In aliis fuit, quod Wagnerus revocasset, si satis a dedit. Inter Claudiani carmina fertur scholastica exercitatio. Aemu lati sunt versum Virgilianum. Titulus, seu thema: Rimanti telum ira facit. Sequuntur quatuor hexametri: In iaculum quodcunque gerit dementia mutat. Omnibus armatur rabies pro cuspide ferri. Cuncta volant, dum dextra ferox in vulnera saevit. Pro telo geritur, quidquid suggesserit ira. Ex huiusmodi Scholasticorum versibus antiqui poetae saepe corrumpebantur. Quam facile v. c. Virgilius hinc additamento inquinari potuit. Quodcunque repertum Rimanti, telum ira facit. Pro cuspide ferri Omnibus armatur rabies. Vocat agmina Tyrrheus sq. Tempus dea nacta nocendi. Valerius Flacc. III. 588, tempus rata Diva nocendi. Tartaream intendit vocem. Rom. et Medic. a manu prima, ne alia MSS. commemorem, habent incendit, ele gans et vere poeticum vocabulum, Insonuere. Wagnerus praetulit alteri intonuere, et ingeniose de vocabulorum discrimine disputat, quae repeterem, ut alia multa, nisi vererer, ne annotationes meae ita in immensum crescerent. Mihi magis placet intonuere, quod plane conveniat antecedenti contremuit. Terra tremit |